Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақалада педагогикалық практиканы жетілдірудің тиімді әдісі – Сыныптық сабақты зерттеу (Lesson Study, LS) тәсілінің теориялық негіздері мен мектеп тәжірибесіндегі қолданылуы қарастырылады. Мақсаты – Жапонияда пайда болған бұл кәсіби даму моделінің мұғалімдер командасының бірлескен жұмысы арқылы оқу үдерісі мен сабақ сапасын талдаудағы әлеуетін ашып көрсету. Зерттеу әдісі ретінде тәжірибелік жағдайда LS тәсілін енгізу және талдау, сондай-ақ сапалық деректерді жинау (бақылау, рефлексия) қолданылды. Үшінші сыныпта өткізілген зерттеу сабағының мысалында тәсілдің қадамдары (жоспарлау, өткізу, бақылау, талдау, қайта жобалау) сипатталған. Нәтижелер LS тәсілінің мұғалімдердің көңіл-күйін арттыруда, оқушылардың оқу белсенділігін арттыруда және оқыту әдістемесін нақтылаудағы тиімділігін көрсетеді. Қорытындыда тәсілдің қолдану аясын кеңейту, оны мектептің жүйелік кәсіби даму практикасына айналдыру қажеттілігі айтылады [1, 2, 3, 4].

Аннотация (на русском языке)

В данной статье рассматриваются теоретические основы и практическое применение в школьной практике эффективного метода совершенствования педагогической деятельности – метода Исследования урока (Lesson Study, LS). Цель – раскрыть потенциал данной модели профессионального развития, зародившейся в Японии, для анализа учебного процесса и качества урока посредством совместной работы команды учителей. В качестве метода исследования использовано внедрение и анализ метода LS в практических условиях, а также сбор качественных данных (наблюдение, рефлексия). На примере исследовательского урока, проведенного в третьем классе, описаны этапы метода (планирование, проведение, наблюдение, анализ, перепроектирование). Результаты демонстрируют эффективность метода LS в повышении мотивации учителей, усилении учебной активности учащихся и уточнении методики преподавания. В заключении отмечена необходимость расширения сферы применения метода, превращения его в системную практику профессионального развития школы [1, 2, 3, 4].

Abstract (in English)

This article examines the theoretical foundations and practical application in school practice of an effective method for improving pedagogical activity – the Lesson Study (LS) method. The aim is to reveal the potential of this professional development model, which originated in Japan, for analyzing the learning process and lesson quality through the collaborative work of a team of teachers. The research method used is the implementation and analysis of the LS method in practical conditions, as well as the collection of qualitative data (observation, reflection). Using the example of a research lesson conducted in the third grade, the stages of the method (planning, conducting, observing, analyzing, redesigning) are described. The results demonstrate the effectiveness of the LS method in increasing teacher motivation, enhancing student learning activity, and refining teaching methodology. The conclusion notes the need to expand the scope of the method, turning it into a systemic practice of professional development for the school [1, 2, 3, 4].

Кіріспе

Қазіргі заманғы білім беруді дамытудың негізгі бағыттарының бірі – педагогикалық қызметкерлердің кәсіби шеберлігін арттыру және оқу-тәрбие үдерісінің сапасын жан-жақты жақсарту. Дәстүрлі семинарлар мен курстар жиі теориялық сипатта болып, нақты сынып ішіндегі практикалық мәселелерді шешуге тікелей бағытталмайды. Осы контексте мұғалімдердің кәсіби дамуының ынталандырылған моделі ретінде Сыныптық сабақты зерттеу (Lesson Study) тәсілі ерекше маңызға ие болып отыр. Бұл тәсіл 1870 жылдары Жапонияда пайда болып, бүгінде бүкіл әлемде таралған. Оның негізгі философиясы – мұғалімдердің бірлескен жұмысы арқылы нақты оқу жағдайын талдау, сабақтың тиімділігін зерттеу және оқушылардың оқуына тікелей әсер ететін педагогикалық шешімдерді қабылдау. LS тәсілінің өзектілігі оның практикаға бағдарланғандығында, рефлексияға негізделгендігінде және нәтижелердің тікелей сабақ практикасына енетіндігінде жатыр. Бұл мақала LS тәсілінің теориялық негіздерін қысқаша түсіндіруді, сонымен қатар оны мектеп тәжірибесінде енгізу процесін және алынған тәжірибені талдауды мақсат етеді.

Негізгі бөлім

1. Сыныптық сабақты зерттеу тәсілінің мәні және қадамдары. LS – бұл мұғалімдер тобының белгілі бір педагогикалық мәселеге (мысалы, оқушылардың тапсырманы түсіну деңгейін қалай арттыруға болады) назар аудара отырып, бірлесіп сабақ жоспарын әзірлеу, оны сыныпта өткізу, бақылау, талдау және нәтижелер бойынша жоспарды қайта құру циклі. Осы тәсілдің негізгі артықшылығы – зерттеу нысаны ретінде нақты оқушылардың белсенділігі мен оқу процесі алынады. LS процесі бірнеше кезеңнен тұрады [1, б. 34]:

1. Жоспарлау. Топ мүшелері сабақтың мақсатын, күтілетін нәтижелерді анықтайды, тапсырмаларды әзірлейді және бақылау жоспарын құрады. Бұл кезеңде «не үйретеміз?» деген сұрақтан гөрі «оқушылар қалай үйренеді?» деген сұрақ басым болады.
2. Сабақты өткізу және бақылау. Топтың бір мүшесі жоспарланған сабақты өткізеді, ал қалғандары фокус-оқушыларды (әртүрлі деңгейдегі: А – жоғары, В – орташа, С – бастапқы) белгілеп, олардың тапсырмалармен жұмыс істеуіне, сұрақтарға жауап беруіне, өзара әрекеттесуіне мұқият бақылау жүргізеді.
3. Талдау және рефлексия. Сабақтан кейін топ дереу кездеседі. Бақылаушылар өз бақылауларын (қандай сөздерді қолданды, қандай қиындықтар туындады, қандай сәттер жетістік болды) бөліседі. Талқылау нақты деректерге негізделеді, жалпы пікірлермен шектелмейді.
4. Жоспарды қайта жобалау. Алынған тәжірибе негізінде сабақ жоспары түзетіледі, жақсартылады және келесі циклге дайындалады.

2. LS тәсілін мектеп тәжірибесінде енгізу: практикалық мысал. Тәжірибелік зерттеу үшін 3-сынып таңдалды. Командаға оқу ісі меңгерушісі мен математика пәні мұғалімі кірді. Зерттеудің орталық сұрағы (research question) ретінде «Көбейту кестесін игеруде әртүрлі деңгейдегі оқушылардың белсенді қатысуын қалай қамтамасыз етуге болады?» деген мәселе қойылды. Жоспарлау кезеңінде топ оқушыларға арналған дифференциалданған тапсырмаларды, олардың жұмыс процесін бақылау үшін листтерді әзірледі және үш фокус-оқушыны (А, В, С деңгейлерінен) анықтады. Сабақ кезінде бір мұғалім тапсырмаларды ұсынды, ал екіншісі фокус-оқушылардың әрекеттерін және олардың топтастарымен өзара әрекеттесуін бақылап, жазбаша тіркеді.

3. Нәтижелер мен талдау. Талдау кезеңінде келесідей маңызды бақылаулар анықталды:

1. С деңгейдегі оқушы, қарапайым есептеулерде қиындық көрсетсе де, визуалды қолдау (суреттер, кубиктер) болғанда тапсырманы орындай алды.
2. В деңгейдегі оқушы есепті дұрыс шығарды, бірақ оны түсіндіру кезінде тілдік қиындықтарға тап болды.
3. А деңгейдегі оқушы тапсырманы тез орындап, басқа оқушыларға көмектесуді ұсынды, бұл топтық үйлесімді жақсартты.

Бұл деректер оқушылардың қабылдау ерекшеліктері туралы түсінік берді және келесі сабақтарда дифференциацияны одан әрі нығайту қажеттілігін көрсетті.

4. LS тәсілінің артықшылықтары мен қиындықтары. Тәжірибе нәтижесінде LS тәсілінің бірқатар артықшылықтары анықталды:

1. Мұғалімдер үшін: Жаңа әдістерді сынап көруге қауіпсіз орта жасайды, коллаборация мен өзара оқытуды дамытады, педагогикалық шешімдерді нақты оқушылардың реакциясына негіздеуге мүмкіндік береді. Зерттеу қатысушылары рефлексия кезінде өз әрекеттерін терең талдап, іс-тәжірибелерін байытылғанын атап өтті.
2. Оқушылар үшін: Мұғалімдердің оқу процесіне мұқият көзқарасы оқушылардың әрқайсысының қажеттіліктеріне деген қызығушылықты арттырады, нәтижесінде олардың белсенділігі мен өзіндік құндылық сезімі көтеріледі.

Дегенмен, тәсілді енгізу кезінде кедергілер де кездесті: жоспарлауға көп уақыт қажеттілігі, бақылаудың жүйелі жүргізілуі үшін арнайы дағдыларды дамыту қажеттілігі, бастапқыда мұғалімдердің өз жұмысын сыншыл бақылауға үйрену қиындығы. Бұл проблемаларды жеңу үшін мектеп әкімшілігінің қолдауы мен бұл үрдістің жүйелі сипат алуы шешуші рөл атқарады [2, б. 78].

4.1. LS тәсілінің мұғалімдер кәсіби даму мәдениетіне әсері. Бірлескен зерттеу циклы мұғалімдер арасындағы кәсіби диалог пен сенімді түбетейлі өзгертеді. Әдетте жеке жүргізілетін сабақ талдауы орнына LS тобының жабық емес, қолдаушы ортада өтетін дискуссиясы мұғалімдерге өз педагогикалық шешімдерін негіздеу, қиын сұрақтар қою және өзара бай тәжірибе алмасу мүмкіндігін береді. Бұл, өз кезегінде, оқытушының рефлексивті дағдыларын күшейтеді және кәсіби дамуды сыртқы курстардың монополиясынан алып, мектеп ішіндегі үздіксіз, тұрақты процесс ретінде қалыптастырады. Нәтижесінде ұжымда «ұстаз-оқушы» үлгісі орнына «әріптес-ғалым» үлгісі қалыптаса бастайды, бұл білім беру ұйымындағы инновацияларды сіңіру қабілетін арттырады.

4.2. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды LS процесіне интеграциялау. LS циклының тиімділігін арттыру үшін қазіргі цифрлық құралдарды пайдалану кең перспективалар ашады. Мысалы, фокус-оқушылармен жұмыс сәттерін қысқа бейнежазбалар түсіру олардың белсенділігі туралы бай дереккөз болып табылады және сабақтан кейінгі талдау кезінде нақты мысалдар ретінде пайдаланылуы мүмкін. Сондай-ақ, бірлескен жоспарлау Google Документтер немесе Miro сияқты онлайн платформалар арқылы жүзеге асырылып, қашықтықтағы әріптестердің қатысуына мүмкіндік бере алады. Бақылау деректерін жинау және талдау арнайы мобильді қосымшалар немесе таблицалар арқылы автоматтандырылуы мүмкін, бұл уақытты үнемдейді және деректердің жүйелілігін арттырады.

4.3. Мектеп әкімшілігінің рөлі және LS тәсілін тұрақтандыру. LS тәсілінің уақытша эксперимент емес, білім беру процесінің тұрақты элементіне айналуы тікелей мектеп басшылығының қолдауына байланысты. Әкімшілік жоспарлау мен талдау отырыстарына уақытты ресми түрде бөлу арқылы мұғалімдердің осы іс-әрекетке жұмсайтын ресурсын легитимдейді. Сонымен қатар, LS нәтижелерін (сабақ үлгілері, талдау есептері) мектептің ішкі әдістемелік қорының бөлігі ретінде құжаттау және тарату, олардың тәжірибесін мектеп ауқымында көбейтуге мүмкіндік береді. Бұл тәсілді мектеп стратегиясының бір бөлігі ретінде тану және оның нәтижелерін мұғалімдердің аттестациясы мен кәсіби өсуін бағалаудың элементтерінің бірі ретінде ескеру LS-ті барлық педагогикалық коллектив үшін маңызды және қажетті іс-әрекет ретінде бекітеді.

5. LS тәсілін дамыту перспективалары. Өткізілген тәжірибе LS тәсілінің мектептегі кәсіби даму мәдениетін өзгертудің қуатты құралы бола алатынын көрсетті. Болашақта тәсілдің ауқымын кеңейту мүмкіндіктері бар:

1. Топтарды пәнаралық құру арқылы әдістемелік алмасу аясын кеңейту.
2. LS циклдарын мектептің жылдық жоспарына кіріктіру және олардың нәтижелерін педкеңестерде талқылау.
3. Бақылау деректерін жинауда цифрлық технологияларды (қысқа бейнежазбалар, онлайн анкеталар) пайдалану.
4. LS нәтижелері бойынша әдістемелік жинақтар құру және оларды басқа мұғалімдермен бөлісу.

Осындай жүйелі көзқарас LS тәсілін жеке эксперименттен мектеп жүйесінің бөлінбейтін бөлігіне айналдыруға мүмкіндік береді [3].

Қорытынды

Сыныптық сабақты зерттеу (Lesson Study) тәсілі білім беру практикасын жетілдірудің тиімді және қызығушылық тудыратын моделі болып табылады. Оның негізгі күші нақты сынып контекстіндегі оқушылардың оқуына тікелей назар аударуында, сондай-ақ мұғалімдердің бірлескен, дерекке негізделген рефлексиясында жатыр. Тәжірибелік зерттеу бұл тәсілдің мұғалімдердің кәсіби ынтасын арттыруға, оқушылардың оқу процесіне тереңірек үңілуіне және оқыту әдістерін нақтылауға ықпал ететінін растады. LS тек жеке сабақты жақсартуға ғана емес, сонымен қатар мектеп ішіндегі коллаборативті, зерттеушілік мәдениетті қалыптастыруға ықпал етеді. Дегенмен, оның сәттілігі тұрақты әкімшілік қолдау мен процестің жүйелілігіне байланысты. LS тәсілін жалпы мектеп практикасына кеңінен енгізу, оны кәсіби дамуның тұрақты циклына айналдыру оқу-тәрбие үдерісінің сапасын жан-жақты арттырудың перспективалық жолы болып табылады. Болашақта осы бағыттағы жұмысты жандандыру және LS нәтижелерін талдаудың одан әрі тереңдетілген әдістерін қолдану ұсынылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Lewis, C., Perry, R., Hurd, J. A Deeper Look at Lesson Study // Educational Leadership. – 2004. – Vol. 61, No. 5. – P. 18–22.
2. Фуллан, М. Сила профессиональных обучающихся сообществ / М. Фуллан; пер. с англ. – М.: Изд. дом Высшей школы экономики, 2016. – 304 с.
3. Dudley, P. Teacher Learning in Lesson Study: What Interaction-level Discourse Analysis Revealed About How Teachers Utilised Imagination, Tacit Knowledge of Teaching and Fresh Evidence of Pupils Learning, to Develop Practice Knowledge and So Enhance Their Pupils' Learning // Teaching and Teacher Education. – 2013. – Vol. 34. – P. 107–121.
4. Stigler, J. W., Hiebert, J. The Teaching Gap: Best Ideas from the World's Teachers for Improving Education in the Classroom. – New York: Free Press, 1999. – 210 p.
5. Сергеева, Т.Ф. Современные технологии и методы обучения: Учебное пособие для студентов педагогических вузов / Т.Ф. Сергеева. – М.: Академия, 2014. – 256 с.
6. Мұратбекова, К.К. Заманауи педагогикалық технологиялар: теория мен практика / К.К. Мұратбекова. – Алматы: Білім, 2019. – 180 б.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html