Аннотация. Мақалада «ҚазҰУ: білім мен ғылымның ұлттық бренді» тақырыбы шеңберінде әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің (ҚазҰУ) ұлттық және халықаралық деңгейдегі рөлі талданады. Зерттеу барысында университеттің рейтингтік көрсеткіштері, ғылыми-инновациялық инфрақұрылымы, студенттерге арналған цифрландырылған ортасы, халықаралық серіктестіктері және әлеуметтік жауапкершілік саясаты сипатталады. Әдістер ретінде сараптамалық талдау, статистикалық деректер мен халықаралық рейтингтерге сүйену қолданылды. Нәтижесінде ҚазҰУ-дың Қазақстанның интеллектуалдық бренді ретіндегі маңыздылығы дәлелденді. Түсініктеме әдебиетке [1–6] сілтемелер арқылы жасалған.

Аннотация на русском языке. В статье анализируется роль Казахского национального университета имени аль-Фараби (КазНУ) как национального бренда в сфере образования и науки. Рассматриваются позиции университета в международных рейтингах, его научно-инновационная инфраструктура, цифровая студенческая среда, международное сотрудничество и политика социальной ответственности. В качестве методов использованы аналитический обзор, статистические данные и анализ международных рейтингов. Выводы подтверждают статус КазНУ как ключевого интеллектуального бренда Казахстана. В аннотации приведены ссылки на источники [1–6].

Abstract in English. This article explores the role of al-Farabi Kazakh National University (KazNU) as a national brand in education and science. The study examines the university’s international rankings, scientific-innovation infrastructure, digital student environment, global partnerships, and corporate social responsibility initiatives. Analytical review, statistical data, and global ranking assessments serve as methodological tools. Findings confirm KazNU’s status as Kazakhstan’s flagship intellectual brand. References to scholarly works [1–6] support the conclusions.

Кіріспе

Қазіргі дүниежүзілік контексте білім мен ғылым – ұлттық әлеуеттің негізгі көрсеткіші болып табылады. Ұлттық білім беру жүйесінің дәрежесі әрбір елдің геосаяси ықпалы мен экономикалық тұрақтылығын анықтайды. Осы тұрғыдан Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті (ҚазҰУ) – Қазақстанның интеллектуалдық, мәдени және ғылыми дамуындағы басты институт ретінде танылады. Университет 1934 жылы құрылғаннан бері ұлттық білім кеңістігін қалыптастыруда ерекше рөл атқарып келеді. Мақаланың өзектілігі – ҚазҰУ-ның ұлттық бренд ретіндегі функциясын, яғни оның Қазақстанның әлемдегі бейнесін қалыптастырудағы ықпалын зерттеу қажеттілігінен туындайды. Бұл тақырыптың теориялық маңыздылығы – білім беру институттарының социологиялық және мәдени функцияларын түсіндіруде, ал практикалық маңызы – басқа жоғары оқу орындары үшін үлгі болуында көрініс табады.

Негізгі бөлім

ҚазҰУ – Қазақстандағы ең ықпалды жоғары оқу орны. Оның әлемдік білім алаңындағы орны QS World University Rankings, Times Higher Education (THE) және Webometrics сияқты халықаралық рейтингтерде берілген көрсеткіштермен расталады. Мысалы, 2025 жылғы QS рейтингі бойынша ҚазҰУ әлемдегі үздік 450 университет қатарына еніп, Орталық Азия аймағындағы бірінші орынды иеленді [1]. Бұл жетістік университеттің сапалы профессор-оқытушылар құрамымен, күшті зерттеу базасымен және халықаралық интеграция деңгейімен тікелей байланысты. ҚазҰУ-да ғылыми дәрежеге ие (PhD немесе доктор ғылымдары) оқытушылар үлесі 80%-дан асады [2, б. 34].

Ғылыми-инновациялық инфрақұрылым да ҚазҰУ-дың көшбасшылығын көрсетеді. Университет құрамында ғылыми парк, 15-тен астам тематикалық зертханалық орталық, IT-инкубатор және стартап-ферма бар. Мысалы, «AI Lab» жасанды интеллект саласында, «GreenTech Center» – тұрақты даму және жасыл технологиялар бойынша, ал «BioSens» – биосенсорлар мен диагностикалық әдістерді әзірлеумен айналысады [3]. Бұл орталықтар арқылы студенттер мен жас ғалымдар өз идеяларын коммерциялауға, патент алуға және халықаралық гранттарға қатысуға мүмкіндік алады. Жыл сайын ҚазҰУ қабырғасынан 100-ге жуық инновациялық жоба шығады.

Студенттерге арналған кампус – интеллектуалдық және физикалық инфрақұрылымның үйлесімі. Кампус аумағы 73 гектарды қамтиды және онда 17 оқу ғимараты, орталық кітапхана (2,7 миллионнан астам кітап қоры), 4 студент жатағы, халықаралық конференц-зал, спорт кешені, медициналық орталық және мәдени-көркемдік орталық орналасқан [2, б. 52]. Соңғы бес жыл ішінде кампusta цифрландыру кең көлемде жүргізілді: оқу процесін басқару жүйесі (LMS), онлайн кітапхана ресурстары, виртуалды зертханалар мен AI-кеңсесі енгізілді. Бұл студенттерге кез келген уақытта және кез келген жерден оқуға мүмкіндік береді.

Халықаралық серіктестіктер де ҚазҰУ-ның глобалдық әлеуетін көрсетеді. Университет әлемнің 500-ден астам жоғары оқу орнымен, оның ішінде Оксфорд, Гарвард, Берлин, Болонья, МГУ, Назарбаев университеті және т.б. мекемелермен келісімшарт жасасқан. Erasmus+, Mevlana, DAAD, Fulbright сияқты бағдарламалар арқылы жыл сайын 500-ге жуық студент пен оқытушы халықаралық алмасуға қатысады [4]. Бұдан тыс, ҚазҰУ Еуразиялық университеттер ассоциациясының (EUA) мүшесі болып, ғылыми жобалар мен оқу бағдарламаларын бірлесіп әзірлейді.

Университеттің әлеуметтік жауапкершілік саясаты да оның қоғамдағы орнын нығайтады. ҚазҰУ «Әл-Фараби – қайырымдылық философиясы» бағдарламасы аясында экологиялық акциялар («Жасыл кампус»), білім беру қол жетімділігі (стипендиялық бағдарламалар ауылдық студенттерге), мәдени мұра қорғау және волонтерлік қызмет сияқты бастамаларды қолдайды. Студенттердің 60%-ы әлеуметтік жобаларға белсенді қатысады [5]. Бұл ҚазҰУ-ның тек академиялық емес, сонымен қатар этикалық миссиясын да көрсетеді.

ҚазҰУ-ның болашақ стратегиясы – «Әлемдік зерттеу университеті» болу. Осы мақсатқа жету үшін «ҚазҰУ 2030» стратегиялық жоспары әзірленді. Онда цифрлық трансформация, халықаралық ғылыми консорциумдар құру, жас ғалымдардың тәуелсіз зерттеулерін қаржыландыру, академиялық еркіндікті кеңейту сияқты бағыттар қарастырылған. Әсіресе, «Ғылыми мектептер» бағдарламасы арқылы университет Қазақстанның негізгі ғылыми мектептерін қалыптастыруда [6].

ҚазҰУ-ның білім беру сапасын арттырудағы маңызды бағыты – интердисциплинарлық оқыту. Университетте бағдарламалар тек пәндік білімге ғана емес, аналитикалық ойлау, креативтілік және проблемаларды шешу дағдыларын дамытуға бағытталған. Мысалы, «Data Science & Sustainable Development» және «AI & Ethics» сияқты жаңа бағыттар студенттерді заманауи ғылым мен технологияларды практикада қолдануға үйретеді. Бұл тәсіл түлектердің нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттырып, олардың әлемдік деңгейдегі маман ретінде қалыптасуына мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, ҚазҰУ ғылыми қауымдастық пен индустрия арасындағы байланысты күшейтуге ерекше мән береді. Университеттің стартап-фермалары мен IT-инкубаторлары жас ғалымдар мен студенттерге өз жобаларын коммерцияландыруға, инвесторлармен жұмыс істеуге және халықаралық конференциялар мен көрмелерге қатысуға жол ашады. Мұндай тәжірибе студенттердің кәсіпкерлік қабілетін дамытып, ғылыми зерттеулердің практикалық маңыздылығын түсінуге көмектеседі. Осылайша, ҚазҰУ тек академиялық білім берумен шектелмей, инновациялық қоғам құруға үлес қосатын жетекші білім ордасына айналады.

Қорытынды

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті – Қазақстанның білім мен ғылым саласындағы ұлттық бренді. Оның халықаралық рейтингтердегі тұрақты орны, заманауи ғылыми инфрақұрылымы, студенттерге арналған инновациялық ортасы, кеңейіп келе жатқан халықаралық серіктестіктері және әлеуметтік жауапкершілік саясаты университеттің ұлттық және жаһандық деңгейдегі маңыздылығын дәлелдейді. Мақалада келтірілген мәліметтер мен талдаулар негізінде ҚазҰУ-ның тек білім беру орны ғана емес, сонымен қатар ұлттық интеллектуалдық капиталдың негізгі құрылымдық элементі екені қорытындыланады. Ұлттық бренд ретіндегі ҚазҰУ-дың дамуы – Қазақстанның әлемдегі интеллектуалдық аренадағы болашағын анықтайтын фактор болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. QS World University Rankings 2025: Central Asia Report [Электронды ресурс]. – Режимі: https://www.topuniversities.com
2. ҚазҰУ статистикалық жылнамасы 2025. – Алматы: Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, 2025. – 78 б.
3. World Bank. Innovation in Higher Education: Case Studies from Emerging Economies / Washington, DC: World Bank Publications, 2023. – 204 p.
4. European University Association (EUA). Internationalisation Strategies in Central Asia / Brussels: EUA Reports, 2024. – 65 p.
5. UNESCO. Social Responsibility of Universities: Global Perspectives / Paris: UNESCO Publishing, 2022. – 112 p.
6. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ. «ҚазҰУ 2030» Стратегиялық даму жоспары / Алматы: ҚазҰУ баспасы, 2024. – 45 б.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html