Аннотация: Бұл мақала Қазақстанның тәуелсіздігін алуы мен дамуының 25 жылдық кезеңін тарихи-салыстырмалы талдау әдісімен зерттейді. Мақаланың мақсаты – тәуелсіздіктің алғашқы жариялануынан бастап қазіргі күнге дейінгі елдің әлеуметтік-экономикалық және мәдени көрсеткіштеріндегі ірі жетістіктерін жүйелеу, сондай-ақ тәуелсіздік ұғымының қазақ қоғамының ұлттық санасын қалыптастырудағы рөлін анықтау. Зерттеуде тарихи деректерді талдау, салыстырмалы әдіс және ұлттық даму стратегияларын зерттеу қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, тәуелсіздік жылдары елдің халықаралық беделін көтеруде, мемлекеттік институттарды құруда және ұлттық бірегейлікті сақтауда шешуші болды. Қорытындыда тәуелсіздіктің қазіргі ұрпақ пен болашақ буындар үшінгі мағынасы баса айтылады.

Аннотация: Данная статья исследует 25-летний период обретения и развития независимости Казахстана методом историко-сравнительного анализа. Цель статьи – систематизировать ключевые достижения страны в социально-экономических и культурных показателях от первоначального провозглашения независимости до наших дней, а также определить роль концепции независимости в формировании национального самосознания казахстанского общества. В исследовании использованы анализ исторических данных, сравнительный метод и изучение стратегий национального развития. Результаты показывают, что годы независимости стали решающими в укреплении международного авторитета страны, построении государственных институтов и сохранении национальной идентичности. В заключении подчеркивается значение независимости для современного поколения и будущих потомков.

Abstract: This article examines the 25-year period of gaining and developing independence of Kazakhstan using the method of historical-comparative analysis. The aim of the article is to systematize the key achievements of the country in socio-economic and cultural indicators from the initial proclamation of independence to the present day, and to determine the role of the concept of independence in shaping the national identity of Kazakh society. The study uses analysis of historical data, comparative method and study of national development strategies. The results show that the years of independence have been decisive in strengthening the country's international authority, building state institutions and preserving national identity. The conclusion emphasizes the importance of independence for the current generation and future descendants.

Кіріспе. 1991 жылдың 16 желтоқсанындағы Тәуелсіздік туралы Конституциялық Заңның қабылдануы қазақ халқының тарихындағы түбегейлі оқиға болды. Бұл тек мемлекеттік егемендіктің қалпына келуін ғана емес, сонымен бірге ғасырлық арманның орындалуын білдірді. Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген сәттен бастап, ол өз тарихының жаңа бетін ашты, онда әртүрлі мәселелер мен табыстар, қиындықтар мен жеңістер кезектесті. Тәуелсіздіктің 25 жылдық мерзімі – бұл тарих үшін қысқа уақыт болғанымен, ел үшін аса маңызды әрі динамикалық кезең болды. Бұл мерзім ішінде Қазақстан халықаралық қауымдастықтағы абыройлы орнын орнықтырды, нарықтық экономикаға көшті және көпұлтты қоғамның бейбіт үлгісін қалыптастырды. Осыған байланысты, тәуелсіздік кезеңінің нәтижелерін талдау және оның қазақстандықтардың ұлттық санасы мен болашақ даму бағыттарына әсерін анықтау өзекті ғылыми міндет болып отыр. Бұл мақалада тәуелсіздік жылдарының негізгі үрдістері мен олардың қоғам дамуына әсері талданады, сондай-ақ Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамашылық рөлі мен «Қазақстан-2050» стратегиясы сияқты бағдарламалардың маңызы қарастырылады.

Негізгі бөлім. Тәуелсіздік жолы қиындықтар мен табыстар жолы болды. Алғашқы жылдар экономикалық қиындықтар мен әлеуметтік тұрақсыздықпен сипатталса да, ел тез арада тиімді реформалар жүргізе білді. 1997 жылы қабылданған «Қазақстан-2030» стратегиясы елдің ұзақ мерзімді дамуының бағдарламалық құжаты болды. Оның негізінде мемлекет құрылымы нығая түсті, экономикалық салалар дамыды, сыртқы саясатта белсенді қадамдар жасалды. Тәуелсіздіктің алғашқы онжылдығында Қазақстан бүкіл әлемге танымал экономикалық және саяси орталыққа айналды: ел астанасы Астанаға көшірілді, Халықаралық «Астана» экономикалық форумы, Азиялық ойындар, ЭКСПО-2017 сияқты ірі халықаралық іс-шаралар өткізілді [1].

Тәуелсіздік жылдарының ең маңызды жетістіктерінің бірі – ұлттық бірегейлікті қалпына келтіру және нығайту. Бұл процес қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі рөлін күшейту, тарихи және мәдени ескерткіштерді қалпына келтіру, ұлттық мерекелер мен салт-дәстүрлерді жандандыру арқылы жүзеге асты. Тәуелсіздік тек саяси категория ғана емес, сонымен бірге рухани құбылыс болып табылады. Ол халықтың өз тағдырын өзі шешуге, өзінің тарихын жаңаша бағалауға және өз құндылықтарын қалыптастыруға мүмкіндік берді. Тәуелсіздіктің арқасында қазақ қоғамы рухани жаңғыру процесінен өтті, бұл әдебиетте, өнерде және ғылымда жаңа көтерілісті тудырды. Экономикалық даму тәуелсіздік кезеңінің басты бағыттарының бірі болды. Оның негізгі қозғаушы күштері мұнай-газ секторы, металлургия және ауыл шаруашылығы болды. Дегенмен, соңғы жылдары ел экономикасын әртараптандыру, инновациялар мен жоғары технологияларды енгізу бағытында белсенді жұмыс жүргізілуде. «Нұрлы жол» және «Астана – жаңа экономикалық саясаттың елордасы» сияқты ірі жобалар инфрақұрылымды жаңартуға және жаңа өндіріс ошақтарын құруға ықпал етті [2].

Қазақстанның халықаралық аренадағы рөлі де айтарлықтай өзгерді. Ел БҰҰ, ЕҚЫҰ, Ислам ынтымақтастығы ұйымы, ШЫҰ сияқты ірі халықаралық ұйымдардың белсенді мүшесіне айналды. Сонымен қатар, Қазақстан ядролық қарусыз аймақ ретіндегі статусын жариялады және әлемдік қауымдастықта бейбітшіл дипломатияның танымал қозғаушысы ретінде танылды. 2010 жылы ЕҚЫҰ төрағасы болуы және 2017 жылы ЭКСПО халықаралық көрмесін өткізу елдің халықаралық беделінің артуын растады. Бірақ тәуелсіздік жолында тек жеңістер ғана болған жоқ. Тәуелсіздік алғашқы жылдарында ел экономикалық дағдарыстан өтті, бұл халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуіне әкелді. Сонымен қатар, көпұлтты қоғамды бейбіт өмір сүруге үйрету, ұлттық сананы қалыптастыру және жаңа мемлекеттік идеологияны енгізу сияқты күрделі мәселелер туындады. Бұл мәселелерді шешуде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тұрақтылық пен диалогқа негізделген саясаты маңызды рөл атқарды. Тәуелсіздіктің 25 жылдығы – бұл тарихи талдау мен болашақ перспективаларды бағалау үшін мүмкіндік. Осы мерзім ішінде Қазақстан:

1. Әлемдік қауымдастықта бейтарап және сенімді серіктес ретінде танылды;
2. Тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз етті;
3. Көпұлтты және көпконфессиялы қоғамның әлемге үлгісін құрды;
4. Ұлттық мәдениетті дамытуға және тарихи жадты қалпына келтіруге едәуір көңіл бөлді.

Қазіргі кезеңде ел «Қазақстан-2050» стратегиясын іске асыруда, оның мақсаты – елді әлемнің дамыған 50 елдің қатарына қосу. Бұл стратегия экономиканы әртараптандыруға, инновацияларды дамытуға, білім беруді жетілдіруге және әлеуметтік саланы нығайтуға бағытталған. Халықаралық зерттеулер көрсеткендей, посткеңестік кеңістіктегі мемлекеттердің тәуелсіздікке өтуі әртүрлі үлгілерде жүрді. Қазақстан мысалы реформаларды эволюциялық жолмен жүргізу, саяси тұрақтылықты сақтау және сыртқы байланыстарды диверсификациялау арқылы табысты даму стратегиясын құра алды [3]. Бұл тәжірибе басқа дамушы мемлекеттер үшін қызығушылық тудырады.

Қорытынды. Қазақстанның тәуелсіздігінің 25 жылдығы – бұл тарихи жетістіктер мен жаңа сындарға дайындықтың мерейтойы. Тәуелсіздік жылдары елге ұлттық егемендікті қайтаруға, тұрақты мемлекет құруға және әлемдік қауымдастықта лайықты орын алуға мүмкіндік берді. Бұл кезең тек экономикалық және саяси дамуды ғана емес, сонымен бірге қазақстандықтардың ұлттық санасы мен рухани өміріндегі түбегейлі өзгерістерді де білдіреді. Тәуелсіздік құндылығы оның жалпыға бірдей танылуында емес, оны сақтау және дамыту үшін жасалатын күнделікті күресте жатыр. Қазақстан өз тәуелсіздігін тиімді пайдаланып, сыртқы саясатта бейбітшіл және конструктивті позицияны ұстанды, ішкі саясатта көпұлтты қоғамның модельдік үлгісін құрды, ал экономика саласында тұрақты өсуді қамтамасыз етті. Болашақта тәуелсіздікті нығайту қазіргі ұрпақтың алдындағы негізгі міндет болып қала береді. Бұл үшін жастарды сапалы біліммен қамтамасыз ету, ұлттық құндылықтар мен тарихи жадты сақтау, инновациялық технологияларды дамыту және азаматтық қоғамның қалыптасуын қолдау қажет. Тәуелсіздіктің 25 жылдық тарихы Қазақстанның өз жолын таңдай білгені мен оны жүзеге асыра алатынын дәлелдеді. Бұл тарих еліміздің жарқын болашағы үшін сенімді негіз болып қызмет етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан жолы. – Астана: «Фолиант» баспасы, 2011. – 392 б.
2. Қазақстан Республикасының даму стратегиясы «Қазақстан-2050»: Жаңа саяси бағыт. – Астана, 2012. – 56 б.
3. Лаумулин М.Т. ХХІ ғасырдағы Қазақстанның сыртқы саясаты. – Алматы: «Қазақ университеті» баспасы, 2017. – 420 б.
4. Олкотт М.Б. Қазақстан: Нәзік тәуелсіздіктің сәтті жылдары. – Астана: «Дайк-Пресс» баспасы, 2010. – 288 б.
5. Kandiyoti, D. Post-Soviet Institutional Design and the Paradoxes of the “Uzbek Path”. // Central Asian Survey. – 2007. – Vol. 26(1). – P. 31-48.
6. Cummings, S.N. Kazakhstan: Power and the Elite. – I.B. Tauris, 2005. – 224 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс]. – URL: https://adisteme.kz/rules.html (қаралған күні: 19.12.2025).