Аннотация қазақ тілінде

Бұл мақаланың мақсаты – психолог мамандығының қазіргі қоғамдағы өзектілігін, оның рухани-адамгершілік мәнін және білім беру жүйесіндегі даму перспективаларын талдау. Зерттеудің негізгі міндеті ретінде психология ғылымының адам капиталын қалыптастырудағы рөлін, маман даярлаудың заманауи талаптарын анықтау қойылды. Мақалада сараптамалық талдау, әдебиеттерді шолу және логикалық жалпылау әдістері қолданылды. Нәтижесінде психолог мамандығы тек қызмет аясының кеңдігімен емес, сонымен қатар жеке тұлғаның ішкі дүниесінің дамуына, рухани байлықты талап етуі мен қалыптастыруына жауапты екендігі көрсетілді. Қорытындыда болашақ мамандарды даярлаудағы өзекті мәселелер мен психологиялық білім беруді дамытудың басым бағыттары қарастырылды.

Аннотация на русском языке

Цель данной статьи – анализ актуальности профессии психолога в современном обществе, ее духовно-нравственной сущности и перспектив развития в системе образования. В качестве основной задачи исследования определено выявление роли психологической науки в формировании человеческого капитала и современных требований к подготовке специалистов. В статье использованы методы экспертного анализа, обзора литературы и логического обобщения. В результате показано, что профессия психолога ответственна не только за широту сферы деятельности, но и за развитие внутреннего мира личности, требование и формирование духовного богатства. В заключении рассмотрены актуальные вопросы подготовки будущих специалистов и приоритетные направления развития психологического образования.

Abstract in English

The purpose of this article is to analyze the relevance of the psychologist profession in modern society, its spiritual and ethical essence, and development prospects in the education system. The main research objective is to identify the role of psychological science in the formation of human capital and modern requirements for specialist training. The article uses methods of expert analysis, literature review, and logical generalization. As a result, it is shown that the profession of a psychologist is responsible not only for the breadth of the field of activity but also for the development of the individual's inner world, requiring and shaping spiritual wealth. The conclusion addresses current issues in training future specialists and priority areas for the development of psychological education.

Кіріспе

Қазіргі ақпараттық-технологиялық әлемде адам психикасына түсетін жүктеме өте үдетіліп, стрестік факторлар күннен-күнге артып келеді. Осыған байланысты психология ғылымы мен психолог мамандығына деген сұраныс тұрақты өсуде. Бұл мамандық тек практикалық көмек көрсету шеңберінде ғана емес, сонымен қатар адамның рухани дүниесін, адами капиталды қалыптастырудың негізгі факторы ретінде таныла бастады [1, б. 45]. Психолог – бұл тек кәсіби дағдылар жинағына ие маман ғана емес, сонымен қатар терең философиялық және этикалық базаны талап ететін, адам ішкі әлемінің құпияларына жол ашатын рухани келісімші. Мақаланың өзектілігі психологиялық білімнің жеке тұлғаның дамуындағы, сондай-ақ бүкіл қоғамның сауығы мен өркендеуіндегі рөлін түсіну қажеттілігінде жатыр. Зерттеудің мақсаты – психолог мамандығының қазіргі заман талабына сай ерекшеліктерін ашып, оның рухани байлықты талап ету және қалыптастырудағы орнын талдау.

Негізгі бөлім

Психология ғылымы өзінің зерттеу пәні – адам психикасының күрделі құбылысы арқасында әрдайым қызығушылық тудырған. Алайда, оның практикалық қолданылу аясының тарихи дамуы нәтижесінде психолог мамандығының маңызы өте өзгерді. Егер де алғашқы кезеңдерде ол негізінен клиникалық немесе зерттеу контекстінде қарастырылса, бүгінде психологтар білім беру, бизнес, спорт, мәдениет және әлеуметтік жұмыс сияқты адам қызметінің барлық салаларында қызмет етеді [2, б. 112-115]. Бұл кеңейту маманның тек қана жеке проблемаларды шешуге емес, сонымен қатар ұжымдық сананы, ұйымдық мәдениетті және әлеуметтік келісімді қалыптастыруға ықпал ету мүмкіндігін көрсетеді.

Психолог мамандығының ерекшелігі – оның «рухани байлықты талап етуінде». Бұл тұжырымды екі деңгейде түсінуге болады. Біріншіден, психолог өзінің кәсіби қызметін атқару үшін бай ішкі әлемге, жоғары эмоционалдық интеллектке (ЭИ), эмпатияға және өзін-өзі тану деңгейіне ие болуы керек. Кәсіби шығармашылық пен этикалық шешімдер қабылдау мүмкіндігі осы ішкі ресурстарға тікелей байланысты. Екіншіден, психологтың қызметінің түпкі мақсаты – клиенттің немесе ұжымның өз рухани әлемін байытуына, ішкі ресурстарын ашып, дамытуына көмектесу. Осылайша, мамандық өзіндік дамуды талап етеді және басқалардың дамуына ықпал етеді.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде психолог мамандарын даярлау стандарттары мен бағдарламалары үнемі өзгеріп, жетілуде. Оқу процесі теориялық білім беруден гөрі практикалық дағдыларды, рефлексияны және кәсіби тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Мысалы, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің «Жалпы және қолданбалы психология» кафедрасының тәжірибесі көрсеткендей, студенттер жобалық жұмыстарға, халықаралық конференцияларға қатысады және оқытушылардың жетекшілігімен ғылыми ізденіс жүргізеді [3, б. 78]. Бұл тәсіл тек білім беруді ғана емес, сонымен қатар кәсіби және жеке тұлғаның интеграциясын қамтамасыз етеді.

Психологиялық білім берудің сапасын арттырудағы маңызды фактор – бұл оқытушылар кадрларының біліктілігі мен олардың ғылыми-әдістемелік әрекетінің үздіксізлігі. Тәжірибе көрсеткендей, студенттердің кәсіби идеалдары мен рухани құндылықтары негізінен өздерінің ұстаздарының тұлғасы арқылы қалыптасады [3, б. 81]. Сондықтан кафедралық ұжымдар жоғары білікті, ізденімпаз және шығармашылық қабілеті бар педагогикалық құрамды тартуға және сақтауға баса назар аударуы керек. Оқытушы-психолог өзінің кәсіби және жеке өсуінің мысалымен студенттерге әсер ете отырып, білім беру процесін тек ақпаратты ғана емес, сонымен қатар рухани тәжірибені беру ортасына айналдырады. Бұл тәсіл болашақ мамандардың ішкі мотивациясын қалыптастыруға, оларды өз білімін жаңарту мен қоғам алдындағы жауапкершілікті түйсінуге дайындайды.

Ғалымдардың атап өткендей, психологиялық қызметтің тиімділігі маманның өз эмоциялары мен қиялдарын басқару қабілетіне, сондай-ақ мәдени және этикалық сезімталдыққа байланысты [4]. Сондықтан, болашақ психологтарды оқытуда эмоционалды сауаттылықты дамыту, коммуникациялық құзыреттілікті арттыру және кәсіби шыдамдылықты қалыптастыру аса маңызды. Бұл бағыттар мамандықтың рухани-адамгершілік негізін нығайтады.

ХХІ ғасырда психолог мамандығына жаңаша қиындықтар туды. Цифрлық технологиялардың таралуы, әлеуметтік желілердің әсері және қоғамның жылдам өзгеруі адамдар арасындағы байланыс сипатын өзгертті. Қазіргі психолог виртуалды кеңістікте де қызмет көрсете білуі, онлайн консультация беру этикасын білуі және ақпараттық үйлесімсіздік пен кибербуллинг сияқты заманауи мәселелерді шеше білуі керек [5]. Бұл талаптар маманның үздіксіз өзін-өзі дамыту мен білімін жаңарту міндеттілігін күшейтеді.

Қорытынды

Психология мамандығы – бұл тек жоғары деңгейдегі білім мен дағдыларды ғана емес, сонымен қатар терең рухани-адамгершілік қасиеттерді талап ететін кәсіп. Ол адам ішкі әлемінің дамуына жауапты, оның байлығын қалыптастыруға және сақтауға бағытталған. Зерттеу нәтижелері психологтың рөлінің клиникалық шеңберден шығып, қоғамдық өмірдің барлық саласына кеңінен таралғандығын көрсетеді. Болашақ мамандарды даярлау тиімді бола алуы үшін білім беру бағдарламалары теориялық дайындықты практикалық және тұлғалық дамумен үйлестіруі керек. Кафедралар мен университеттер психологтардың кәсіби шеберлігімен қатар олардың этикалық құндылықтары мен ішкі дүниесін қалыптастыруға назар аударуы тиіс. Психология ғылымының одан әрі дамуы оның мультидисциплинарлық сипатын нығайта түседі және адам капиталын дамытудың негізгі құралына айналады. Осылайша, психолог мамандығы өзінің рухани табиғатына сай, қоғамның сауығы мен рухани байлығының кепілі болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Маслоу А. Мотивация и личность. – СПб.: Питер, 2019. – 352 б.
2. Карабанова О.А. Возрастная психология. – М.: Айрис-пресс, 2018. – 238 б.
3. Мадалиева З.Б. Жалпы психология: теория мен практика. – Алматы: Қазақ университеті, 2021. – 180 б.
4. Goleman D. Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ. – N.Y.: Bantam Books, 2020. – 384 p.
5. Абабков В.А., Перре М. Адаптация к стрессу. Основы теории, диагностики, терапии. – СПб.: Речь, 2019. – 266 б.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html