Аннотация (қазақ тілінде)

«Нұрсұлтан Назарбаевтың тұңғыш президент ретіндегі рөлі және мұрасы» атты мақала Қазақстан Республикасының бірінші президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың тәуелсіздік алған алғашқы жылдарындағы тарихи рөлі мен саяси мұрасын талдауға арналған. Мақаланың мақсаты – Елбасының мемлекет құрушылығы және қоғамдық келісім саясатындағы үлесін жан-жақты қарастыру, сонымен қатар оның басшылығы кезеңіндегі негізгі жетістіктерді жүйелеу болып табылады. Жұмыста тарихи-салыстырмалы талдау, жүйелеу және жалпылау әдістері қолданылды. Зерттеу нәтижесінде Н.Ә. Назарбаевтың тұрақтылық пен экономикалық өсу моделін қалыптастырудағы, сондай-ақ халықаралық аренада ел беделін көтерудегі шешуші рөлі анықталды. Елбасының бастамалары тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік негіздерін – елтаңбаны, ту мен әнұранды, Конституцияны бекітуде, астананы Астанаға көшіруде айқын көрінді. Қорытындылай келе, мақала Н.Ә. Назарбаевтың тұлғасы мен саясатының заманауи Қазақстанның сәтті даму стратегиясының негізі болып қала беретінін көрсетеді. Мақала мәтінінде библиографиялық сілтемелер бар [1, б. 45].

Аннотация (на русском языке)

Статья «Роль и наследие Нурсултана Назарбаева как первого президента» посвящена анализу исторической роли и политического наследия Первого Президента Республики Казахстан – Елбасы Н.А. Назарбаева в первые годы независимости. Цель статьи – всестороннее рассмотрение вклада Елбасы в государственное строительство и политику общественного согласия, а также систематизация ключевых достижений периода его руководства. В работе использованы историко-сравнительный анализ, систематизация и обобщение. Результаты исследования выявили решающую роль Н.А. Назарбаева в формировании модели стабильности и экономического роста, а также в повышении международного престижа страны. Инициативы Елбасы ярко проявились в закреплении государственных основ независимого Казахстана – утверждении герба, флага и гимна, Конституции, переносе столицы в Астану. В заключение статья показывает, что личность и политика Н.А. Назарбаева остаются основой успешной стратегии развития современного Казахстана. В тексте статьи имеются библиографические ссылки [1, с. 45].

Кіріспе

Қазақстанның заманауи тарихында Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тұлғасы ерекше орға ие. Елдің тәуелсіздік алған күрделі кезеңінде ол мемлекет басшысы ретінде тарихи жауапкершілікті өз мойнына алды. Осы тұрғыдан алғанда, Елбасының қызметі мен мұрасын ғылыми тұрғыдан зерделеу өте өзекті болып табылады. Бұл тақырыптың маңыздылығы оның тек өткенді түсіну үшін ғана емес, сонымен қатар бүгінгі және болашақ саяси үдерістерді талдау үшін де қажеттілігімен анықталады. Н.Ә. Назарбаевтың басшылығы кезеңіндегі негізгі бағыттар мен шешімдер тәуелсіз Қазақстанның саяси және экономикалық жүйесінің қалыптасуына тікелей әсер етті. Мақаланың практикалық маңыздылығы жаһандану жағдайында ұлттық мемлекеттің саяси тәжірибесін жалпылау және талдау болып табылады. Жұмыстың негізгі мақсаты – Елбасының мемлекет құрушылық қызметін талдау арқылы Қазақстанның саяси даму ерекшеліктерін жан-жақты қарастыру.

Негізгі бөлім

Нұрсұлтан Назарбаевтың саяси мансабы Кеңес Одағының соңғы кезеңінен бастау алады. 1990 жылы ол Қазақ КСР-інің Президенті болып сайланды, бұл оның республика тағдырына тікелей әсер ету мүмкіндігін кеңейтті. 1991 жылғы 1 желтоқсанда ол тәуелсіз Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті болып сайланды [2, б. 112-115]. Бұл тарихи сәт ел үшін аса маңызды болды, өйткені мемлекет толық егемендік жолына түсті және жаңа басшылық алдында күрделі міндеттер тұрды: экономиканы тұрақтандыру, ұлттық сәйкестендіруді қалыптастыру және халықаралық қатынастар жүйесінде орнын табу.

Елбасының басшылық етуінің алғашқы жылдары мемлекеттік институттарды негізден құрумен сипатталды. Бұл процесс бірқатар маңызды құжаттарды қабылдаумен жүзеге асты. 1992 жылы Қазақстанның мемлекеттік рәміздері – Ту, Елтаңба және Әнұран бекітілді. Олар тек ресми символдар ғана емес, сонымен қатар жаңа тәуелсіз мемлекеттің идеологиялық негізі ретінде қызмет етті [3, б. 67]. 1995 жылы республиканың бірінші Конституциясы қабылданды, ол президенттік басқару формасын бекітті және елдегі саяси жүйенің негізгі қағидаттарын анықтады. Бұл құқықтық база болашақтағы барлық реформалардың фундаментын қалады.

Н.Ә. Назарбаевтың ерекше көзқарасы экономикалық салада болды. Ол «Алғашқы қадам» бағдарламасын іске асыру арқылы экономиканы нарықтық қатынастарға көшіруді бастады. Бұл реформалар күрделі әлеуметтік-экономикалық қиындықтармен қатар жүрді, бірақ уақыт өте келе олар Қазақстанға тұрақты өсу мен дамудың қажетті импульсын берді. Елбасы сыртқы саясат саласында белсенді әрекет етті. Ол ядролық қарудан бас тарту, бейбіт келісімшарттарға қол қою және Халықаралық атом энергиясы агенттігі (ХАЭА) сияқты беделді халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық арқылы елдің беделін көтеруге тырысты [4].

Елбасының тағы бір тарихи шешімі – астананы Алматы қаласынан Ақмола (кейін Астана, қазір Нұр-Сұлтан) қаласына көшіру жөніндегі 1997 жылғы Жарлығы болды. Бұл шешім геосаяси және экономикалық себептермен негізделді: жаңа астана елдің географиялық орталығына жақын орналасып, аумақтық дамуды теңестіруге, сондай-ақ солтүстік пен оңтүстік арасындағы өзара әрекеттестікті нығайтуға мүмкіндік берді. Астананың құрылысы Қазақстанның заманауи беделінің символына айналды [5, б. 89-92].

Нұрсұлтан Назарбаевтың саясатының маңызды бағыты – көпұлтты қоғамдағы қоғамдық келісім мен тұрақтылықты сақтау болды. Ол ұлттар мен конфессиялар арасындағы диалогты дамытуға, Ассамблея халық Қазақстана (АХҚ) сияқты институттарды құруға баса назар аударды. Бұл тәсіл елде ірі этникалық қақтығыстар болмауына ықпал етті және бүкіл аймақтағы тұрақтылық факторы ретінде танылды. Сонымен қатар, Елбасы білім беру және мәдениет саласындағы реформаларды қолдады, олардың ішінде қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде дамуы мен насихатталуы ерекше атап өтіледі.

Халықаралық деңгейде Н.Ә. Назарбаев интеграциялық үдерістерге белсенді қатысты. Ол Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін пайда болған тәуелсіз мемлекеттер арасындағы интеграцияны терендетуді қамтамасыз етуді мақсат еткен. Осы бағыттағы бастамалардың бірі – Еуразиялық экономикалық одақ (ЕуЭО) идеясы болды, ол кейіннен нақты пішінге ие болды. Бұл бастама аймақтағы елдер арасындағы экономикалық және саяси ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған.

Елбасының басшылығы кезеңіндегі саяси жүйенің ерекшеліктерінің бірі – оның тұрақтылығы мен эволюциялық дамуы болды. Н.Ә. Назарбаев реформаларды біртіндеп жүргізу тактикасын ұстанды, ол кенеттен өзгерістер мен төңкерістерді болдырмауға мүмкіндік берді. Бұл тәсіл саяси жүйенің тұрақтылығын сақтауға және экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік берді. Елбасы елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына баса назар аудара отырып, саяси процестердің эволюциялық сипатын сақтап қалуға тырысты.

Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына қарағанда, Н.Ә. Назарбаевтың басшылығы кезеңіндегі негізгі нәтижелерді атап өту керек. Оның ішінде: тұрақты экономикалық өсім, әлеуметтік бағдарламаларды іске асыру, инфрақұрылымдық жобаларды дамыту және сыртқы инвестицияларды тарту. Бұл факторлар елдің экономикалық потенциалын арттыруға және оны халықаралық нарықтарда бәсекеге қабілетті етуге ықпал етті. Елбасы сыртқы саясатта белсенді рөл атқарып, Қазақстанның халықаралық аренадағы беделін көтерді.

Қорытынды

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тұңғыш президент ретіндегі қызметі Қазақстан тарихындағы ерекше кезеңді құрайды. Оның басшылығы елдің тәуелсіздік алған алғашқы онжылдығында мемлекеттік құрылымдарды қалыптастыруға, экономикалық реформаларды жүзеге асыруға және сыртқы саясатта беделді орнын табуға бағытталды. Елбасының бастамалары мен шешімдері тәуелсіз Қазақстанның даму бағдарын айқындады және оның әрі қарайғы өсуі үшін нысан қалыптастырды. Оның мұрасы тек тарихи маңызға ие ғана емес, сонымен қатар бүгінгі және болашақ ұрпақтар үшін тәжірибе мен сабақ ретінде қызмет етеді. Н.Ә. Назарбаевтың саяси және мемлекеттік қызметін талдау Қазақстанның қазіргі даму стратегиясын түсіну үшін маңызды болып табылады және оның тарихи маңызы мен мәні заманауи контексте де өз өзектілігін жоғалтпайды.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан жолы. – Алматы: Қазақстан, 2011. – 256 б.
2. Қазақстан тарихы (тәуелсіздік жылдары). Жалпы білім беретін мектептердің жоғары сынып оқушылары мен студенттеріне арналған оқулық / Жалпы редакциясын басқарған Б.Ғ. Аяған. – Алматы: Рауан, 2002. – 480 б.
3. Сәденова Ф.С. Тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік рәміздері: тарихы мен мағынасы. – Астана: Фолиант, 2018. – 154 б.
4. Laumulin M. The Foreign Policy of Kazakhstan: 1991-2020. – Berlin: Springer, 2021. – 312 p.
5. Cummings S.N. Kazakhstan: Power and the Elite. – London: I.B. Tauris, 2005. – 208 p.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html