Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақалада заманауи білім беру ортасында көшбасшы мұғалімнің оқытуды жетілдіру процесіндегі рөлі мен маңызы зерттеледі. Зерттеудің мақсаты – көшбасшы мұғалімнің қасиеттерін анықтау, оның педагогикалық ұжымдағы, сондай-ақ оқушылардың шығармашылық дамуындағы әсерін талдау. Жұмыс барысында сараптамалық талдау, педагогикалық әдебиеттерді жүйелеу және шолу әдістері қолданылды. Нәтижелер көшбасшы мұғалімнің тек білім беруші ғана емес, сонымен бірге идеялар генераторы, инноватор, әріптестер мен оқушыларды жетелейтін тұлға екенін көрсетті. Оның қызметі білім беру сапасын жоғарылатуда шешуші рөл атқарады. Қорытындылана келе, мектеп жүйесінде көшбасшылық қасиеттерді дамытуға бағытталған жүйелі жұмыстың қажеттілігі атап өтілді.

Аннотация (на русском языке)

В данной статье исследуется роль и значение учителя-лидера в процессе совершенствования преподавания в современной образовательной среде. Цель исследования – определить качества учителя-лидера, проанализировать его влияние в педагогическом коллективе, а также на творческое развитие учащихся. В работе использованы методы экспертного анализа, систематизации и обзора педагогической литературы. Результаты показали, что учитель-лидер является не только преподавателем, но и генератором идей, инноватором, личностью, ведущей за собой коллег и учеников. Его деятельность играет решающую роль в повышении качества образования. В заключение подчеркнута необходимость системной работы по развитию лидерских качеств в школьной системе.

Abstract

This article examines the role and significance of a teacher-leader in the process of improving teaching in the modern educational environment. The aim of the study is to define the qualities of a teacher-leader and analyze his or her influence within the teaching staff, as well as on the creative development of students. The work uses methods of expert analysis, systematization, and review of pedagogical literature. The results show that a teacher-leader is not only an educator but also a generator of ideas, an innovator, a personality who leads colleagues and students. His or her activity plays a decisive role in improving the quality of education. In conclusion, the necessity of systematic work to develop leadership qualities within the school system is emphasized.

Кіріспе

Білім беру сапасын арттыру – әрбір дамып келе жатқан қоғамның алдында тұрған негізгі міндеттердің бірі болып табылады. Ахмет Байтұрсынұлының айтуынша, «мұғалім қандай болса, мектеп те сондай болмақшы» [1]. Бұл сөз білім беру жүйесіндегі мұғалімнің шешуші рөлін анық көрсетеді. Қазіргі заман талабына сай білім беруді қалыптастыру жеке тұлғаны дамытуды, оның сыни ойлау, шығармашылық және өзін-өзі жетілдіру қабілеттерін қалыптастыруды талап етеді. Осы міндеттерді шешуде кәсіби құзыреттілігі жоғары, ынталы және әлеуметтік жауапкершілік сезімі дамыған мұғалімдердің, атап айтқанда көшбасшы мұғалімдердің ролі ерекше. Көшбасшы мұғалім – бұл тек сабақ беріп қана қоймайтын, педагогикалық ұжым мен оқушылар ортасында өзгерістерді бастамашылық етіп, оқыту процесін инновациялық бағытта дамытатын педагог. Бұл мақаланың мақсаты – көшбасшы мұғалім құбылысын сипаттап, оның оқыту сапасын жетілдірудегі рөлін жан-жақты талдау.

Негізгі бөлім

Көшбасшы мұғалім ұғымы классикалық педагог бейнесінен асып түседі. Ол тек білім мен тәжірибені беретін нәсіл емес, педагогикалық ортадағы өзгерістердің инициаторы және жүзеге асырушысы болып табылады. Көшбасшы мұғалімнің негізгі қасиеттеріне мыналар жатады: жоғары кәсіби даярлық және үздіксіз өзін-өзі жетілдіруге деген ұмтылыс; жаңа идеялар мен педагогикалық технологияларды қабылдауға және енгізуге дайындық; әріптестер мен оқушыларды мотивациялау және жетелеу қабілеті; сыни ойлау және проблемаларды шешудің тиімді жолдарын іздеу; жауапкершілік пен этикалық қатаңдық [2, б. 45].

Көшбасшы мұғалімнің ролі екі негізгі деңгейде көрінеді: педагогикалық ұжым ішінде және тікелей оқу-тәрбие процесінде. Ұжымда ол тәжірибе алмасу, зерттеушілік жобаларды жүргізу, жаңа әдіс-тәсілдерді талқылау бастамашысы бола алады. Бұл бүкіл мектептің білім беру сапасының өсуіне ықпал етеді. Оқу процесінде көшбасшы мұғалім оқушыны білім алу субъектісіне айналдырады, оның белсенділігін, танымдық қызығушылығын оятады. Ол сабақты әртүрлі интерактивті әдістермен, жобалық жұмыстармен, зерттеу тапсырмаларымен байытады, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға жағдай жасайды.

Көшбасшы мұғалімнің оқушылардың шығармашылық дамуына әсері ерекше. Ол сыныпта шығармашылық атмосфераны құруға, оқушылардың сенімділігін арттыруға, қателесу қаупін жоққа шығаратын қолдау көрсететін ортаны қалыптастыруға ұмтылады. Мұндай мұғалім «неге?», «қалай?», «мүмкін бе?» сияқты ашық сұрақтарды қоя отырып, оқушыларды терең ойлануға итермелейді. Оқушылардың өз бетімен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, соның ішінде өзіндік жобалар әзірлеу, ғылыми зерттеулер жүргізу көшбасшы мұғалімнің басты басымдықтарының бірі болып табылады [3].

Көшбасшылық қабілеттерді дамыту үшін педагогтың өзіндік рефлексиясы мен өзін-өзі бағалауы маңызды. Н.В. Кухарев педагогикалық шығармашылықтың бірқатар критерийлерін көрсеткен: жаңашылдық, ғылыми негізділік, әлеуметтік-педагогикалық маңыздылық, нәтиженің тұрақтылығы және басқаларға бейімделу мүмкіндігі [4]. Педагог өзінің жұмысына талдау жасай отырып, «неге жеттім?», «неге ұмтыламын?», «не кедергі жасайды?» деген сұрақтарға жауап іздеуі керек. Бұл рефлексия оны шығармашылық дамудың жоғары деңгейлеріне – ұтымдылықтан зерттеушілік және креативтік деңгейге өтуге мүмкіндік береді.

Алайда, көшбасшы мұғалімнің қызметінде бірқатар қиындықтар бар. Олардың ішінде консервативті мектеп ортасы, шектеулі ресурстар, кейде әкімшіліктің қолдауының жеткіліксіздігі, сондай-ақ әріптестердің қарсылығы болуы мүмкін. Сонымен қатар, көшбасшы мұғалім үшін уақыттың жеткіліксіздігі – өзінің кәсіби дамуына, инновациялық жобаларға қатысуға, әріптестерімен жұмыс істеуге арналған уақыт – маңызды проблемалардың бірі болып қала береді. Бұл мәселелерді шешу үшін мектеп басқармасының белсенді қолдауы мен жүйелі әрекеті қажет.

Көшбасшы мұғалімдерді даярлау және қолдау жүйесінде келесі бағыттарды қамту маңызды: арнайы дамытатын бағдарламалар мен тренингтер; педагогикалық тәжірибені алмасу платформаларын құру; инновациялық жобаларға қаржылық және әкімшілік қолдау көрсету; жетістіктерді мойындау және ынталандыру жүйесін енгізу. Мұғалімдердің кәсіби өсу деңгейлерін (ақпараттық-өндірушіліктен креативтікке дейін) ескере отырып, жекелендірілген қолдау көрсету әдістерін қолдану тиімді болады.

Қорытынды

Қазіргі білім беру жүйесіндегі терең өзгерістер көшбасшы мұғалімнің рөлін айтарлықтай арттыруда. Ол білім беру процесін жетілдірудің жетекші күшіне айналады. Көшбасшы мұғалім тек білім беріп қана қоймайды, сонымен бірге оқушылардың тұлғасын қалыптастыруға, олардың сыни және шығармашылық ойлауын дамытуға, сондай-ақ педагогикалық ұжымдағы инновациялық өзгерістерді бастамашылық етуге белсенді әсер етеді.

Оқыту сапасын жоғарылатудың негізгі тетігі – кәсіби деңгейі жоғары, ізденімпаз және жауапкершілікпен жұмыс істейтін мұғалім болып табылады. Демек, мектеп жүйесінде көшбасшылық қасиеттерді дамытуға, мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін ашуға бағытталған жүйелі жұмыс жүргізу өте маңызды. Бұл тек жеке педагогтардың өсуіне ғана емес, сонымен бірге бүкіл білім беру ұйымының, ал одан әрі – бүкіл қоғамның сапалы дамуына ықпал етеді. Болашақта осы бағыттағы зерттеулер мен тәжірибені тереңдету қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Байтұрсынов А. Таңдамалы. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 256 б.
2. Хасанова Д.М. Заманауи мұғалім: көшбасшылық және инновация. – Астана: Фолиант, 2019. – 187 б.
3. Harris, A. Teacher Leadership as Distributed Leadership: Heresy, fantasy or possibility? School Leadership & Management, 2003. – Vol. 23(3). – P. 313-324.
4. Кухарев Н.В. На пути к профессиональному совершенству: Книга для учителя. – М.: Просвещение, 1990. – 159 с.
5. Ермаханова С.М. Педагогикалық шеберлік жолында. – Алматы: Рауан, 2015. – 210 б.
6. York-Barr, J., & Duke, K. What Do We Know About Teacher Leadership? Findings From Two Decades of Scholarship. Review of Educational Research, 2004. – Vol. 74(3). – P. 255–316.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html