Аннотация қазақ тілінде

Мақалада ұлттық баспасөз кеңістігінде ерекше орын алатын «Егемен Қазақстан» газетінің жүз жылдық қалыптасу тарихы, ақпараттық және рухани-мәдени миссиясы қарастырылады. Зерттеу барысында газеттің «Ұшқын», «Еңбек туы», «Еңбекші қазақ», «Социалды Қазақстан», «Социалистік Қазақстан» сияқты атаулармен эволюциялық дамуы мен әр кезеңдегі редакциялық саясаты сипатталады.

Сондай-ақ қазіргі цифрлық ортада басылымның ресми сайты мен электрондық платформаларда, соның ішінде «Әдістеме» журналы порталы мен «Clever Library» кітапханасы арқылы таралу ерекшеліктері талданады [1; 2]. Теориялық негіз ретінде бұқаралық коммуникация мен журналистика қағидаттарына арналған отандық және шетелдік еңбектер пайдаланылады [4; 5]. Мақалада газеттің қоғамдық пікір қалыптастырудағы, ұлттық сананы жаңғыртудағы және жас ұрпақтың оқу мәдениетін сақтаудағы орны айқындалады. Зерттеу нәтижесінде «Егемен Қазақстан» газетінің тарихи сабақтастықты сақтай отырып, қазіргі заман талаптарына бейімделген жетекші ұлттық басылым екендігі тұжырымдалады.

Аннотация на русском языке

В статье рассматривается более чем столетняя история формирования и развития газеты «Егемен Қазақстан» как ведущего национального печатного издания. Описываются этапы эволюции газеты под названиями «Ұшқын», «Еңбек туы», «Еңбекші қазақ», «Социалды Қазақстан», «Социалистік Қазақстан» и особенности редакционной политики в различные исторические периоды. Анализируется роль газеты в формировании общественного мнения, сохранении духовных ценностей и развитии культуры чтения среди населения.

Отдельное внимание уделяется современному этапу цифровизации, функционированию официального сайта и использованию электронных платформ, включая портал журнала «Әдістеме» и библиотеку «Clever Library» [1; 2; 3]. Теоретическую основу составляют труды по теории массовой коммуникации и журналистики отечественных и зарубежных исследователей [4; 5]. В заключение делается вывод о том, что газета, сохраняя историческую преемственность, успешно адаптируется к новым медиаусловиям.

Abstract in English

This article explores the more than one-hundred-year history of the national newspaper «Egemen Qazaqstan», focusing on its evolution, editorial policy and social role. The study traces the development of the newspaper under different titles such as «Ushkyn», «Enbek tuy», «Enbekshi qazaq», «Sotsialdy Qazaqstan» and «Sotsialistік Qazaqstan», highlighting the political and cultural contexts of each period. Special attention is paid to the contribution of the newspaper to the formation of public opinion, the preservation of spiritual values and the development of reading culture in Kazakhstan.

The article also analyses the current stage of digital transformation, including the work of the official website and the use of modern electronic platforms such as the «Әdisteme» journal portal and the «Clever Library» digital library [1; 2; 3]. Theoretical approaches to mass communication and journalism by domestic and foreign scholars are used as a methodological basis [4; 5]. The study concludes that «Egemen Qazaqstan» remains a leading national newspaper that preserves historical continuity while successfully adapting to contemporary media realities.

Кіріспе

Технология қарқынды дамыған қазіргі дәуірде қоғамның рухани келбетін сақтауда баспасөз құралдарының, әсіресе дәстүрлі газет пен журналдардың маңызы ерекше. Цифрлық платформалар, әлеуметтік желілер мен жылдам жаңалықтар тасқыны ақпаратты тұтыну мәдениетін өзгертсе де, терең талдауға негізделген газет материалдары оқырманға жүйеленген ой, нақты дерек және сенімді көзқарас ұсынады [4]. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақстанның қоғамдық-саяси өмірінде «Егемен Қазақстан» газетінің орны айрықша. Ол тек жаңалық жеткізуші құрал ғана емес, ұлттық сананы қалыптастыратын, тарихи жадты сақтайтын, мемлекеттік идеялар мен қоғамдағы маңызды үрдістерді көпшілікке түсінікті тілмен жеткізетін беделді басылым ретінде танылған.

Мақаланың мақсаты – «Егемен Қазақстан» газетінің жүз жылдық тарихын қысқаша шолып, оның әр кезеңдегі миссиясын, редакциялық эволюциясын және қазіргі заманғы цифрлық ақпараттық кеңістіктегі орнын сипаттау. Сондай-ақ еліміздегі басқа басылымдармен, соның ішінде «Әдістеме» журналы мен заманауи электрондық кітапханалармен өзара байланысын көрсету арқылы ұлттық баспасөздің даму бағыттарын айқындау көзделеді [1; 2]. Зерттеу барысында тарихи-салыстырмалы, мазмұндық талдау және жүйелеу әдістері қолданылады.

Негізгі бөлім

1. Ұлттық баспасөз және оқу мәдениеті

Қазақ қоғамында газет оқу мәдениеті ағартушылық кезеңнен бастап қалыптаса бастады. А.Байтұрсынов «Газет – халықтың көзі, құлағы һәм тілі» деп атап көрсеткендей, баспасөз халыққа әлемде болып жатқан өзгерістерді түсіндіретін, білім мен ғылымның жетістіктерін жеткізетін маңызды құралға айналды. Қазіргі таңда электрондық ресурстардың көбеюіне қарамастан, мазмұны терең, тілі сауатты газет материалдары оқырман үшін сенімді бағыт-бағдар береді. Газет парақтарынан оқырман тек жаңалық қана емес, тарихи деректер, ғылыми түсіндірмелер, сараптамалық пікірлер арқылы рухани азық алады [4; 5].

Бүгінгі күні көптеген басылымдар ресми сайттар мен мобильді қосымшалар арқылы оқырманға жол тартады. Мысалы, «Әдістеме» журналының порталы педагогтерге әдістемелік материалдарды қолжетімді етіп ұсынса, «Clever Library» цифрлық кітапханасы ғылыми және оқу әдебиеттерін бір орталыққа жинақтап, мобильді құрылғылар арқылы пайдалануға мүмкіндік береді [1; 2]. Бұл платформалар дәстүрлі басылымдардың жаңа форматта өмір сүруіне жағдай жасайды, ал баспа нұсқасы оқырман үшін әлі де ерекше эмоционалдық және танымдық құндылыққа ие.

2. «Ұшқыннан» «Егемен Қазақстанға» дейінгі тарихи эволюция

«Егемен Қазақстан» газетінің бастауы 1919 жылғы 17 желтоқсанда Орынбор қаласында «Ұшқын» атауымен жарық көрген нөмірден басталады. Алғашқы жылдары басылымда жер мен су қатынастары, елді басқару, азық-түлікпен қамтамасыз ету сияқты сол кезең үшін аса өзекті мәселелер көтерілді. Сонымен қатар әйелдердің қоғамдағы орны, білім алуы мен еркіндігі туралы материалдар да жиі жарияланып отырды. Мәселен, 1920 жылы жарық көрген мақалалардың бірінде қазақ әйелінің еркін, белсенді, қоғамдық өмірге толыққанды араласуы қажеттігі баса айтылды. Бұл сол кезеңдегі әлеуметтік теңсіздік жағдайында батыл пікір ретінде бағаланды.

«Ұшқын» газетінің заңды жалғасы ретінде 1920 жылдың 13 қарашасында «Еңбек туы» газеті шыға бастады. Оның негізгі ұйымдастырушысы – Сәкен Сейфуллин. Ол «Манап – Шамиль» деген бүркеншік атпен бас мақалалар жазып, қоғамдағы саяси-әлеуметтік өзгерістерге өз көзқарасын білдіріп отырды. 1921 жылдың 21 ақпанынан бастап басылымға ресми түрде басшылық етті. Бұл кезеңде газет жұмысшы-шаруа табының мүддесін қорғап, елді индустрияландыру, сауатсыздықты жою, жаңа қоғамдық қатынастарды қалыптастыру бағытында ағартушылық қызмет атқарды.

1921 жылғы 7 қарашада Орынборда «Еңбекші қазақ» газеті жарық көріп, кейін редакция Қызылордаға, одан соң Алматыға қоныс аударды. Газет атауы мен мазмұны елдің саяси-экономикалық жағдайына сәйкес өзгеріп отырды. 1932 жылдан бастап басылым «Социалды Қазақстан», ал 1937 жылдан «Социалистік Қазақстан» атауларымен шығып, бұл атау 1991 жылға дейін сақталды. Осы жылдар аралығында газетті түрлі тарихи кезеңдерде әр буын редакторлар басқарды, олардың бірқатары саяси қуғын-сүргінге ұшырағаны мәлім. Бұл дерек ұлттық баспасөз тарихының күрделілігін және сол кезеңдегі журналист еңбегінің тәуекелге толы болғанын көрсетеді [3].

1991 жылы тәуелсіздік қарсаңында басылымның аты «Егемен Қазақстан» болып өзгеріп, жаңа саяси дәуірдің рухын бейнелейтін атау қабылданды. 1993 жылдан бастап бұл атау ресми түрде тұрақтанып, газет тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік саясатын, ұлттық құндылықтарын және қоғамдағы маңызды реформаларды жүйелі түрде насихаттайтын жетекші басылымға айналды.

3. Баспасөздің цифрлық форматқа бейімделуі

XXI ғасырда ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуы дәстүрлі баспасөзді жаңа форматтарға көшуге итермеледі. «Егемен Қазақстан» газеті де ресми сайты, мобильдік нұсқасы және әлеуметтік желілердегі парақшалары арқылы кең аудиториямен байланыс орнатып отыр [3]. Оқырман маңызды мақалаларды тек қағаз нұсқадан ғана емес, смартфон, планшет немесе компьютер арқылы да жылдам оқи алады. Бұл әсіресе өңірлік оқырмандар мен жас буын үшін қолайлы.

Цифрлық ортада мазмұн сапасын сақтай отырып, мультимедиялық мүмкіндіктерді пайдалану – қазіргі журналистиканың басты талаптарының бірі. Мәтінмен қатар фото, инфографика, бейне және аудиоматериалдарды ұсыну оқырманның ақпаратты қабылдауын жеңілдетеді. Зерттеулер көрсеткендей, сапалы ұлттық басылымдардың ресми сайттары қоғамдық пікір қалыптастыруда, жалған ақпаратпен күресте және медиа сауаттылықты арттыруда маңызды рөл атқарады [4; 5].

«Әдістеме» журналы мен «Clever Library» электрондық кітапханасы сияқты платформалар да білім беру саласындағы цифрлық экожүйенің маңызды буыны болып табылады. Мұғалімдер, студенттер және зерттеушілер бұл ресурстар арқылы әдістемелік мақалаларды, оқу құралдарын, ғылыми еңбектерді еркін пайдаланып, баспа материалдарын өз кәсіби тәжірибесінде қолдана алады [1; 2]. Мұндай цифрлық интеграция дәстүрлі газет-журналдарды жаңа деңгейге көтеріп, оқырманмен өзара әрекеттестік аясын кеңейтеді.

4. «Егемен Қазақстан» газетінің қоғамдық рөлі

«Егемен Қазақстан» газеті тарихы терең, беделі жоғары қоғамдық-саяси басылым ретінде елдің саяси шешімдері мен әлеуметтік-экономикалық реформаларын түсіндіруде сенімді ақпарат көзі болып келеді. Газет беттерінде мемлекеттік бағдарламалар, білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, ауыл шаруашылығы, цифрландыру сияқты бағыттар бойынша аналитикалық мақалалар, сұхбаттар мен репортаждар жарық көреді. Бұл материалдар оқырманға белгілі бір мәселені жан-жақты түсінуге, өз көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Оқырмандар санының бірнеше миллионға жетуі басылымға деген сенімнің жоғары екендігін байқатады. Газеттің кәсіби білікті журналистер ұжымымен жұмыс істеуі, тілдік нормаларды сақтауы, ұлттық құндылықтар мен заманауи үрдістерді үйлестіре білуі оның беделін арттыра түседі. Сонымен қатар басылым беттерінде әр буын өкілдерінің ой-пікірі жарияланып, жас журналистерге шығармашылық тәжірибе алаңы ұсынылады. Бұл ұрпақтар сабақтастығын қамтамасыз етіп, ұлттық журналистика мектебінің сақталуына ықпал етеді.

Қорытынды

Жүз жылдық тарихы бар «Егемен Қазақстан» газеті – ұлттық баспасөздің қалыптасуы мен дамуының айнасы. Оның «Ұшқыннан» бастап бүгінгі атауына дейінгі эволюциясы қазақ қоғамының саяси, әлеуметтік және мәдени өзгерістеріне тығыз байланысты. Басылым әр кезеңде халыққа бағыт-бағдар беріп, елдің рухани тұтастығын сақтауға үлес қосты. Тәуелсіздік жылдарында газет мемлекеттік саясатты түсіндірумен қатар, ұлттық құндылықтарды нығайту, тіл мен ділді сақтау, жас ұрпақты отаншылдық рухта тәрбиелеу бағытында маңызды міндеттер атқаруда.

Қазіргі цифрлық дәуірде «Егемен Қазақстан» дәстүрлі баспа форматын сақтай отырып, электрондық нұсқасын жетілдіру, ресми сайт пен әлеуметтік желілер арқылы көпшілікпен кері байланыс орнату арқылы жаңа медиажүйеге бейімделіп келеді [3]. «Әдістеме» журналы, «Clever Library» сияқты платформалармен қатар дамуы білім беру және ғылыми ортадағы қолданылу аясын кеңейтеді [1; 2]. Шетелдік және отандық зерттеушілердің бұқаралық коммуникация туралы еңбектері көрсеткендей, сапалы ұлттық баспасөз демократиялық қоғамдағы жауапты шешім қабылдаудың, сыни ойлауды қалыптастырудың және медиасауаттылықты дамытудың негізгі құралдарының бірі болып қала береді [4; 5].

Осылайша, «Егемен Қазақстан» газеті тарихи тәжірибені, кәсіби журналистика қағидаттарын және цифрлық технологиялардың мүмкіндіктерін ұштастыра отырып, алдағы уақытта да қоғамның ақпараттық және рухани сұранысын қанағаттандыратын жетекші басылым ретінде өз қызметін жалғастырады.

Әдебиеттер тізімі

1. «Әдістеме» журналы. Педагогикалық тәжірибе мен әдістемелік материалдар порталы [Электронды ресурс]. – Қолжетімділік тәртібі: https://adisteme.kz
2. «Clever Library» цифрлық кітапханасы [Электронды ресурс]. – Қолжетімділік тәртібі: https://play.google.com/store/apps/details?id=com.app.zticleverlibrary
3. «Егемен Қазақстан» газеті. Ресми сайт [Электронды ресурс]. – Қолжетімділік тәртібі: https://egemen.kz
4. McQuail D. McQuail's Mass Communication Theory. – London: Sage Publications, 2010.
5. Kovach B., Rosenstiel T. The Elements of Journalism: What Newspeople Should Know and the Public Should Expect. – New York: Three Rivers Press, 2014.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс]. – Қолжетімділік тәртібі: https://adisteme.kz/rules.html