Аннотация. Бұл мақалада химия пәнінің оқу үрдісінде студенттердің (оқушылардың) білім деңгейін анықтау мен бағалауда жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану мәселесі қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – интерактивті тақта, электронды оқулықтар, компьютерлік тестілеу жүйелері, мультимедиялық құралдар сияқты заманауи технологиялық элементтердің білім сапасын диагностикалауға әсерін талдау және олардың тиімділігін бағалау. Жұмыста сараптамалық талдау, салыстыру, педагогикалық бақылау әдістері қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, АКТ элементтерін білімді диагностикалауға және бағалауға енгізу оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып, бағалаудың объективтілігін жақсартады және оқытушыға әр оқушының жеке даму ерекшеліктерін ескере отырып, дифференциалды түрде кері байланыс беруге мүмкіндік береді. Қорытындыда жаңа технологиялық элементтерді білімді диагностикалаудың кешенді жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде интеграциялау маңыздылығы атап өтіледі. Мақала мектеп мұғалімдеріне, әдісшілерге және білім беруді цифрландыру мәселелерімен айналысатын мамандарға арналады [1, б. 15; 3, б. 112].

Кіріспе. Қазіргі білім беру жүйесінің дамуында цифрлық технологияларды интеграциялау шешуші рөл атқарады. Бұл үрдіс тек оқу материалдарын беру формасын ғана емес, сонымен қатар оқушылардың білім деңгейін анықтау және бағалау жүйесін де түбегейлі өзгертеді. Дәстүрлі бағалау әдістері (ауызша опрос, жазбаша жұмыстар) көбінесе субъективтілік пен уақыт шектеулілігі сияқты кемшіліктерге ие. Осыған байланысты жаңа технологиялық элементтерді пайдаланып білімді диагностикалау мәселесі өзектілігі мен практикалық маңыздылығын жоғалтпайды. Тақырыптың өзектілігі мектептегі нақты пән (мысалы, химия) контекстінде АКТ құралдарының диагностикалық әлеуетін зерделеу қажеттілігінен туындайды. Бұл зерттеудің теориялық маңыздылығы педагогикалық өлшеу мен бағалауды цифрландыру принциптерін дамытумен, ал практикалық маңыздылығы мұғалімдерге нақты, тиімді және оқушыларды ынталандыратын диагностикалық инструменттер мен әдістемелерді ұсынумен байланысты. Мақаланың мақсаты – химия пәні бойынша оқушылардың білімін диагностикалауда интерактивті тақта, электрондық оқулықтар, онлайн-тестілеу платформалары сияқты технологиялық элементтерді қолдану тәжірибесін талдау және жалпылау.

Негізгі бөлім. Қазіргі заманғы білім беруде диагностика тек қана нәтижені бекіту үшін емес, сонымен қатар оқу үрдісін басқару мен жетілдірудің құралы ретінде қарастырылады. Білім берудің сапасын арттыру мақсатында ақпараттық технологияларды кеңінен пайдалану саясатын жүзеге асыру өте маңызды. Бұл контекстте диагностикалық қызметтің негізгі мақсаттары: оқушының жеке даму ерекшеліктерін анықтау, оқу қиындықтарын дер кезінде анықтап, түзету шараларын қабылдау, оқу материалдарын және оқыту әдістерін жекелендіру. Химия пәні ретінде зертханалық тәжірибелер, химиялық формулалар мен теңдеулер, кешенді тұжырымдамаларды білуді талап ететін пән ретінде білім деңгейін диагностикалаудың тиімді жолдарын іздеуді талап етеді. Жаңа технологиялық элементтердің бір тобы көрнекілік пен интерактивтілікті арттыруға бағытталған. Мұнда интерактивті тақта мен мультимедиялық презентацияларды атауға болады. Интерактивті тақтаны пайдалану тек қана материалды түсіндіру үшін емес, сонымен қатар білімді тексеру үшін де пайдалы құрал. Мысалы, химиялық элементтердің периодтық жүйесіндегі белгілі бір элементті тапсырмалар, заттардың түйісу реакция теңдеулерін теңдестіру, виртуалды зертханалық жұмыстарды модельдеу тақта арқылы орындалуы мүмкін. Мұндай жұмыс нәтижелері бірден көрініп, бүкіл сыныппен талқылануы мүмкін, бұл оқушылардың белсенді қатысуын қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, бірнеше оқушының бір мезгілде жауап беруіне мүмкіндік беретін арнайы бағдарламалар арқылы тестілеу жүргізуге болады, нәтижелер графиктер түрінде автоматты түрде өңделіп, талданады, бұл мұғалімге сыныптың білім деңгейі туралы нақты түсінік алуға мүмкіндік береді [2, б. 89].

Диагностиканың екінші бағыты – компьютерлік тестілеу жүйелері мен онлайн-платформалар. Олар стандартталған тест сұрақтарынан бастап, ашық жауапты сұрақтарға, тапсырмаларды орындау жолдарын талдайтын кешенді жүйелерге дейін болуы мүмкін. Химия пәні үшін молекулалардың кеңістіктік құрылымын модельдеу, реакция механизмдерін анимация түрінде көрсету, есептерді шешудің бірнеше қадамдарын тексеру мүмкіндігі құнды. Бұл жүйелердің артықшылығы – жылдам кері байланыс пен нәтижелерді статистикалық өңдеу мүмкіндігі. Оқушы өзінің қателіктерін бірден көре алып, оларды түзету жолдарын ұсынуы мүмкін. Мұғалім үшін бұл әр оқушының әлсіз және күшті жақтарын анықтауға, оқу материалдарын қайта қарау қажеттілігін бағалауға көмектеседі. Үшінші маңызды элемент – электрондық оқулықтар мен ақылды оқыту жүйелері. Заманауи электрондық оқулық тек цифрлық нұсқа ғана емес, сонымен қатар оқушының іс-әрекетін бақылайтын, оның алға қойған мақсаттары мен прогрессіне байланысты тапсырмалар мен материалдарды бейімдеп ұсынатын интерактивті ресурс болып табылады. Мұндай жүйелер оқушының белсенділік деңгейін, материалды меңгеру жылдамдығын, қайталау жиілігін тіркеп, жеке оқу жолын құруға мүмкіндік береді. Осы деректер негізінде мұғалім оқушының білім деңгейі туралы нақты түсінік ала алады және қажет болған жағдайда аралық бағалаулар жүргізе алады. Бұл диагностика үрдісінің үздіксіз болуын қамтамасыз етеді. Жаңа технологиялық элементтерді диагностикаға енгізу кезінде бірқатар педагогикалық мәселелерді шешу қажет. Біріншіден, технологиялардың өздері мақсат емес, оқыту мен бағалау процесін жақсарту құралы болып табылады. Екіншіден, барлық оқушыларға технологияларға тең қол жетімділікті қамтамасыз ету маңызды. Үшіншіден, технологиялық диагностика құралдары дәстүрлі әдістермен үйлесімді болуы керек, өйткені ауызша және жазбаша коммуникация дағдылары да қажет. Сонымен қатар, мұғалімдердің цифрлық сауаттылығын дамыту, яғни осы құралдарды тиімді пайдалана білу де өте маңызды. Оқушылардың жеке деректерін қорғау мәселесі де аса маңызды, әсіресе онлайн-платформаларды пайдаланған кезде.

Химия пәнінің ерекшеліктерін ескере отырып, білім деңгейін диагностикалаудың келесі технологиялық әдістерін бөліп көрсетуге болады: виртуалды зертхана арқылы практикалық дағдыларды тексеру; молекулалық график редакторлары арқылы құрылымдық формулаларды құру және талдау қабілетін бағалау; химиялық есептерді шешу процесін бейнелеуге мүмкіндік беретін арнайы бағдарламаларды пайдалану; онлайн-форумдар немесе блогтар арқылы химиялық құбылыстарды түсіндіру және талқылау дағдыларын бағалау. Бұл әдістер оқушының тек білім көлемін ғана емес, сонымен қатар оны қолдану, талдау және шығармашылықпен пайдалану деңгейін де анықтауға мүмкіндік береді.

Жаңа технологияларды диагностикаға енгізу оқушылар мотивациясына айтарлықтай әсер етеді. Тапсырмаларды орындау барысында бірден кері байланыс алу, ойын элементтерінің болуы, нәтижелерді визуалды түрде көру оқушылардың белсенділігін арттырады. Бұл, өз кезегінде, диагностикалық ақпараттың сенімділігін арттырады, өйткені оқушы тапсырмаларды орындауға жауапкершілікпен қарайды. Сондай-ақ, технологиялар мұғалімге әр оқушының өзіндік жетістіктері мен қиындықтары туралы толық деректер жинауға мүмкіндік береді, бұл жекелендірілген түрде кері байланыс беруге және оқу траекториясын түзетуге негіз болады.

Қорытынды. Зерттеу нәтижелеріне сүйене отырып, жаңа технологиялық элементтерді пайдаланып студенттердің (оқушылардың) білім деңгейін диагностикалау білім беру процесін жан-жақты жақсартуға мүмкіндік беретінін айтуға болады. Негізгі артықшылықтар: диагностика үрдісінің объективтілігі мен жылдамдығының артуы; оқушылардың танымдық белсенділігі мен мотивациясының көтерілуі; мұғалімге оқушылардың жеке ерекшеліктері бойынша толық және дифференциалды ақпарат алу мүмкіндігі; диагностикалық деректерді статистикалық өңдеу мен сақтау жеңілдігі.

Дегенмен, технологиялар тек құрал болып табылатынын және олардың тиімділігі оларды қалай пайдалануға дайындалғанына, оқытудың жалпы стратегиясына қалай сәйкес келетініне байланысты екенін есте ұстау қажет. Тиімді диагностика жүйесі технологиялық инновацияларды дәстүрлі педагогикалық тәжірибемен, оқытудың мазмұны мен мақсаттарымен үйлесімді түрде біріктіруді талап етеді. Болашақта білім деңгейін диагностикалаудың күрделі жүйелерін, соның ішінде жасанды интеллект элементтерін пайдалана отырып, оқушының оқу жолын болжауға және оған жеке кеңес беруге қабілетті жүйелерді әзірлеу бағытында жұмыс жүргізу қажет. Осындай кешенді тәсіл жаңа буын мұғалімдерін даярлауда цифрлық педагогикалық диагностика дағдыларын қалыптастырудың маңыздылығын көрсетеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2050» Стратегиясы: Жаңа саяси бағыт. – Астана, 2012.
2. Robert Marzano, Debra Pickering, Jane Pollock. Classroom Instruction That Works: Research-Based Strategies for Increasing Student Achievement. – ASCD, 2001. – 178 p.
3. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы (2023 ж. 27 шілдедегі өзгерістермен).
4. Гендина Н.И. Информационная грамотность или информационная культура: альтернатива или единство // Школьная библиотека. – 2006. – №3. – С. 18-24.
5. Prensky, M. Digital Natives, Digital Immigrants // On the Horizon. – 2001. – Vol. 9, No. 5. – P. 1-6.
6. Жаңабаев Ж., Сәтбаева Қ. Білім беруді цифрландыру: әлемдік тәжірибе және Қазақстанның перспективалары. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. – 156 б.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html