Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақалада заманауи білім беру талаптары контекстінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің зерттеу құзыреттілігін қалыптастырудың теориялық негіздері мен практикалық тәсілдері қарастырылады. Мақаланың мақсаты – зерттеуші педагог бейнесін сипаттау және жоғары оқу орындарында осы құзыреттілікті дамытудың тиімді жолдарын анықтау. Зерттеуде теориялық талдау, салыстыру, жалпылау әдістері қолданылған. Нәтижесінде зерттеу құзыреттілігінің мұғалімнің кәсіби дамуы мен білім беру сапасын арттырудағы шешуші рөлі айқындалды, оны қалыптастырудың негізгі бағыттары ұсынылды. [1], [2], [3]

Аннотация (на русском языке)

В данной статье рассматриваются теоретические основы и практические подходы к формированию исследовательской компетентности будущих учителей начальных классов в контексте современных требований образования. Цель статьи – охарактеризовать образ педагога-исследователя и определить эффективные пути развития данной компетентности в вузах. В исследовании использованы методы теоретического анализа, сравнения, обобщения. В результате определена решающая роль исследовательской компетентности в профессиональном развитии учителя и повышении качества образования, предложены основные направления ее формирования. [1], [2], [3]

Abstract in English

This article examines the theoretical foundations and practical approaches to the formation of research competence in future primary school teachers within the context of modern educational requirements. The aim of the article is to characterize the image of a teacher-researcher and to identify effective ways of developing this competence in higher education institutions. The research employs methods of theoretical analysis, comparison, and generalization. As a result, the crucial role of research competence in the teacher's professional development and in improving the quality of education is defined, and the main directions for its formation are proposed. [1], [2], [3]

Кіріспе

Қазіргі заманғы білім берудің даму парадигмасы кәсіби құзыреттілігі жоғары, өзін-өзі жетілдіруге, инновациялық өзгерістерге бейім педагогтарды талап етеді. Бастауыш білім беру – жеке тұлға қалыптасуының іргетасын қалайтын маңызды саты болғандықтан, бұл сатыда жұмыс істейтін мұғалімнің құзыреттілігі ерекше маңызға ие. Дәстүрлі «білім беруші» моделінен «шығармашылық ізденуші», «зерттеуші-практик» моделіне көшу қажеттілігі күнделікті өзектілік алуда. Зерттеу құзыреттілігі мұғалімге өз педагогикалық тәжірибесін талдау, мәселелерді анықтау, тиімді шешімдер іздестіру және білім беру процесін үнемі жетілдіру мүмкіндігін береді [1]. Сондықтан, жоғары педагогикалық білім беру жүйесінде болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің зерттеу құзыреттілігін қалыптастырудың ғылыми негізделген моделін әзірлеу және оны іске асырудың тиімді жолдарын анықтау өзекті ғылыми міндет болып табылады.

Негізгі бөлім

Зерттеу құзыреттілігі – бұл мұғалімнің педагогикалық шығармашылық қызметінің күрделі көп құрамды құрылымы. Оған мыналар кіреді: ғылыми таным әдістерін меңгеру; педагогикалық процесті зерттеу мақсатында бақылау жүргізу, деректер жинау, талдау және жүйелеу қабілеті; педагогикалық мәселелерді анықтау және шешу; инновациялық тәжірибені жобалау және іске асыру; ғылыми-әдістемелік жұмыстардың нәтижелерін қорытындылау және жалпылау дағдылары [2]. Болашақ мұғалімнің осы қабілеттерді меңгеруі оның кәсіби дамуының бірнеше деңгейінде жүзеге асырылуы тиіс.

Біріншіден, теориялық дайындық кезеңінде студенттерге педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық негіздері (бақылау, эксперимент, сауалнама, талдау)мен, ғылыми жұмыстарды жүргізу этикасымен таныстыру қажет. Бұл білім пәндік циклдік дисциплиналар (мысалы, «Педагогикалық зерттеулер әдістемесі», «Бастауыш білім берудегі инновациялар») арқылы берілуі мүмкін. Маңыздысы – теорияны жаттау емес, оны қолдану алгоритмін түсіну.

Екіншіден, практикалық-ізденіс қызметі зерттеу құзыреттілігін қалыптастырудың өзегі болып табылады. Педагогикалық практика барысында студенттер нақты білім беру ортасын зерттеуге, оқушылардың жеке ерекшеліктерін талдауға, оқу процесінің тиімділігін бағалауға мүмкіндік алады. Бұл кезеңде олар шағын зерттеу жобаларын (action research) жүзеге асыра алады, мысалы, нақты педагогикалық әдістің тиімділігін тексеру немесе сыныптағы белгілі бір мәселені (мысалы, оқу мотивациясының төмендігі) зерттеу. Бұл тәжірибе олардың теориялық білімін нақты жағдайға бейімдеуге, сыни ойлауын дамытуға ықпал етеді [3].

Үшіншіден, курстық және дипломдық жобаларды орындау зерттеу құзыреттілігін интеграциялаудың маңызды тетігі болып табылады. Бұл жұмыстар студентті толық циклды ғылыми іс-әрекетке – тақырыпты таңдаудан, әдебиеттерді шолудан, эмпирикалық зерттеу жүргізуден, нәтижелерді талдау және қорытындылауға дейін – тартуға бағытталуы тиіс. Жобалардың тақырыбы өзекті болуы, практикалық маңызы бар педагогикалық мәселелерді шешуге бағытталуы қажет.

Төртіншіден, шығармашылық және ғылыми қауымдастықтарға қатысу. Студенттерді жастар ғылыми конференцияларына, семинарларға, педагогикалық оқуларға, мақала жазу байқауларына белсенді тарту оларға өз идеяларын ұсыну, пікір алмасу, ғылыми дискурстың бөлігі болу мүмкіндігін береді. Бұл тәжірибе олардың ғылыми коммуникация дағдыларын дамытады және кәсіби дамудың үздіксіздігі тұжырымдамасын қалыптастырады.

Болашақ мұғалімнің зерттеу құзыреттілігін дамытудың нәтижелілігі бірқатар педагогикалық шарттардың орындалуына байланысты: оқытушылардың өзінің зерттеушілік қызметінің мысалын көрсетуі; оқу бағдарламасында теория мен практиканың теңгерімділігі; студенттердің жеке жобаларына жан-жақты көмек және консультация беру жүйесі; зерттеу нәтижелерін бағалаудың нақты және ынталандыратын критерийлері. Тек осындай интеграцияланған тәсіл болашақ педагогты заманауи білім беру кеңістігінде табысты жұмыс істей алатын, өз тәжірибесін рефлексиялайтын және үнемі жетілдіретін шығармашыл тұлға ретінде дайындай алады.

Зерттеу құзыреттілігін қалыптастыруда цифрлық құралдар мен желілік ынтымақтастықтың рөлі аса маңызды. Қазіргі студенттер «цифрлы тұңғыштар» (digital natives) болып табылады, сондықтан олардың зерттеу қызметіне ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) белсенді енгізу қажет. Бұл онлайн кітапханалар мен академиялық дерекқорларды пайдалану, деректерді визуалдауға арналған бағдарламалық құралдармен (мысалы, диаграммалар, бейнелер) жұмыс істеу, сонымен қатар педагогикалық блогтар мен кәсіптік әлеуметтік желілердегі (LinkedIn, ResearchGate) ғылыми қауымдастықтармен өзара әрекеттесу дағдыларын қамтуы мүмкін. Сондай-ақ, студенттерді әртүрлі мектептердегі немесе тіпті халықаралық деңгейдегі серіктестерімен бірлескен зерттеу жобаларын жүргізуге тарту оларға командалық жұмыс дағдыларын дамытуға және зерттеу нәтижелерін кеңінен таратуға мүмкіндік береді. Осылайша, АКТ тек әдіс ретінде емес, сонымен бірге зерттеушілік мәдениеттің кеңістігін кеңейтетін, кәсіптік желілерді құруға ықпал ететін құрал ретінде де қарастырылуы тиіс.

Қорытынды

Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру – бұл кешенді және кезеңдік педагогикалық үдеріс. Ол тек бірнеше дисциплинаны оқытумен шектелмейді, жоғары оқу орнының білім беру ортасының тұтас жүйесін қайта құруды талап етеді. Зерттеуші педагог болашақта тек білім беруші ғана емес, өз тәжірибесін талдайтын, педагогикалық жаңалықтарды іздейтін және білім беру практикасын белсенді түрде өзгертетін субъект ретінде әрекет етеді. Осындай мамандарды даярлау білім беру сапасын жоғарылатудың, инновациялық процестерді ынталандырудың кепілі болып табылады. Сондықтан, педагогикалық жоғары оқу орындары зерттеу құзыреттілігін дамытуды оқу процесінің міндетті компоненті ретінде қарастырып, оны жүзеге асырудың инновациялық әдістерін іздестіруі тиіс. Бұл тәжірибе тек Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға ғана емес, халықаралық білім кеңістігіндегі бәсекеге қабілеттілігін арттыруға да ықпал етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – Алматы, 2007 (өзгертулер мен толықтырулармен).
2. Құдайбергенова К. Құзырлылық – тұлға дамуының сапалық критерий // Білім сапасын бағалау мәселелері: әдіснамалық негізі және практикалық нәтижесі: халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Алматы, 2008. – Б. 30-32.
3. Маркова А.К. Психология профессионализма. – М.: Международный гуманитарный фонд «Знание», 1996. – 308 с.
4. Cochran-Smith M., Lytle S.L. Inquiry as Stance: Practitioner Research for the Next Generation. – New York: Teachers College Press, 2009. – 416 p.
5. Zeichner K.M. Rethinking the connections between campus courses and field experiences in college- and university-based teacher education // Journal of Teacher Education. – 2010. – Vol. 61, No. 1-2. – P. 89-99.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html