Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақаланың мақсаты – жалпы білім беретін мектептерде оқу процесінің сапасын басқарудың тиімділігін арттырудың негізгі стратегиялық бағыттарын анықтау және талдау. Зерттеудің әдістемелік негізінде сапа менеджментінің халықаралық (TQM) және ұлттық (Биоинформатика және синергетика – БиС) әдістемелерін салыстыра отырып, талдау, жүйелеу және жалпылау әдістері қолданылды. Мақалада Қазақстан білім жүйесіндегі білім сапасын бағалау жүйесінің қазіргі күйін сипаттайтын мәселелер қысқаша көрсетілген. Негізгі зерттеу бөлімі тиімділікті арттырудың үш басты бағытына: оқу процесінде тұтынушы-орталықтық тәсілді енгізуге, қызметкерлер мен оқушыларды жан-жақты қатыстыруға және үздіксіз жетілдіру циклін қамтамасыз ететін процеске бағытталған бақылау жүйесін қалыптастыруға арналған. Әр бағыт БиС технологиясының тәжірибелік құралдары мысалында қарастырылады. Қорытындылай келе, сапаны басқарудың бірыңғай жүйесін құру үшін дәстүрлі нәтижелік бағалауды заманауи процесс-бағытты тәсілдермен үйлестіру қажет екендігі атап өтілген.

Аннотация на русском языке

Цель данной статьи – определить и проанализировать ключевые стратегические направления повышения эффективности управления качеством учебного процесса в общеобразовательных школах. Методологическую основу исследования составили методы анализа, систематизации и обобщения при сравнительном рассмотрении международных (TQM) и национальных (Биоинформатика и синергетика – БиС) методик менеджмента качества. В статье кратко обозначены проблемы, характеризующие текущее состояние системы оценки качества образования в Казахстане. Основная исследовательская часть посвящена трем главным направлениям повышения эффективности: внедрению клиенто-ориентированного подхода в учебном процессе, всестороннему вовлечению сотрудников и учащихся, а также формированию системы процессно-ориентированного контроля, обеспечивающего цикл непрерывного совершенствования. Каждое направление рассмотрено на примере практических инструментов технологии БиС. В заключение отмечена необходимость сочетания традиционного оценивания результатов с современными процессно-ориентированными подходами для создания единой системы управления качеством.

Кіріспе

Қазақстан білім беру жүйесі дамудың жаңа сатысына көшіп, оны халықаралық стандарттар деңгейіне көтеру міндетін алды тұр. Бұл міндет тек оқу бағдарламаларын жаңартуды ғана емес, сонымен қатар барлық білім беру ұйымдарында білім сапасын басқарудың (БСБ) жалпыға бірдей тиімді жүйесін енгізуді талап етеді. Бірақ тәжірибе көрсеткендей, жалпы білім беретін мектептерде бұл процесс жекелеген сынақ әрекеттері деңгейінде ғана, өте баяу жүріп жатыр. Білім сапасын бағалау жөніндегі ұлттық орталықтың анықтағанындай, жүйеде бірыңғай статистикалық ақпараттық ағынның жоқтығы, бағалау рәсімдерінің объективтілігінің төмендігі, бағалау технологиялары мен құралдарының жетілмегендігі сияқты кемшіліктер бар. Осылайша, білім сапасына қойылатын талаптар мен оны тиімді басқарудың нақты механизмдері арасында айқын қайшылық пайда болды. Бұл проблеманы шешудің бір жолы ретінде «Биоинформатика және синергетика» (БиС) технологиясы ұсынылуда, ол халықаралық TQM (Total Quality Management – Жалпы Сапаны Басқару) философиясына сәйкес әзірленген және жалпы білім беру мектептеріне бейімделген. Осы мақаланың мақсаты – БиС технологиясы тәжірибесі негізінде білім беру мекемелерінде білім сапасын басқарудың тиімділігін арттырудың негізгі стратегиялық бағыттарын анықтау және талдау.

Негізгі бөлім

Халықаралық TQM тәжірибесі мен оған сәйкес әзірленген БиС технологиясы сапаны басқарудың бірқатар негізгі принциптерін бөліседі. Бұл принциптерді іс жүзінде жүзеге асыру тиімділікті арттырудың үш негізгі бағытын анықтайды.

Бірінші бағыт – білім беру қызметінде тұтынушы-орталықтық тәсілді түбегейлі енгізу. TQM философиясында сапаны тұтынушының (клиенттің) талабы ретінде қарастырады. Білім беру саласында тұтынушылардың санаты кең: бұл оқушылар, ата-аналар, жоғары оқу орындары және еңбек нарығы. Тиімді БСБ жүйесі осы барлық тұтынушы топтарының қажеттіліктерін талдауға және қанағаттандыруға бағытталуы керек. БиС технологиясы бұл талапты «Дамыту линиясы» арқылы іске асырады. Ол тұтынушылардың нақты сұранысын зерттеуге негізделіп, оқушылардың ақпараттық (ойлау жылдамдығы, логика, шығармашылық) және коммуникативтік (лидерлік, ұйымдастыру, шешім қабылдау) сияқты негізгі компетенцияларын дамыту стратегиясын құрады. Бұл тәсіл білім беруді нарықтық экономика мен қоғамның нақты талаптарына жақындастырады.

Екінші бағыт – ұйымның барлық мүшелерін, соның ішінде оқушыларды, сапаны құру және арттыру процесіне жан-жақты және белсенді тарту. TQM принципі бойынша, сапаны тек ұйымның барлық қызметкерлерінің жалпы күш-жігерімен ғана көтеруге болады. Білім беру мекемесі контекстінде бұл тек мұғалімдер мен әкімшілікті емес, сонымен қатар оқушыларды да қамтиды. БиС технологиясы бұл принципті «Тәрбиелеу линиясы» арқылы іске асырады. Бұл бағыт оқушылар арасында Сапа жөніндегі Қызмет Орындарын (ОСҚ) құруға негізделген. Оқушылар белгілі бір сапа салалары (мысалы, оқу ғимаратының тазалығы, сыныптағы оқу ахуалы) үшін жауапкершілік алып, өзін-өзі басқаруға, жауапкершілікке тәрбиеленеді. Күнделікті жұмысқа мектеп оқушыларының айтарлықтай бөлігі (шамамен 50%) тартылады, бұл олардың оқу процесіне мотивациясын күрт арттырады. Осылайша, оқушылар сапаны бақылаудың пассивті объектісінен оны белсенді құрушысына айналады.

Үшінші бағыт – үздіксіз жақсарту циклін қамтамасыз ететін, нәтижеге емес, процеске бағытталған бақылау жүйесін құру. TQM тәжірибесі нәтижені бақылаудан гөрі процестің өзін бақылаудың әлдеқайда тиімді екенін дәлелдеді. Дәстүрлі білім беруде бағалау көбінесе соңғы нәтижелерге (сынақ, емтихан) бағытталған. БиС технологиясы бұл шектеуді «Оқытып-үйрету линиясы» арқылы жеңеді. Оның негізінде технологиялық карталар жүйесі жатыр. Карталар әрбір сабақта оқытушы мен оқушының өзара әрекеттесу алгоритмін және нормативін анықтайды, нәтижеге жетудің тиімді жолдарын көрсетеді. Бұл бағыттың ерекшелігі – процесті объективті түрде бақылауға мүмкіндік беретін «биоақпараттық» өлшеуіштердің болуы. Бұл өлшеуіштер ақпаратты белгі-символдар арқылы кодтау принципіне негізделіп, мұғалімнің субъективті бағасын қажет етпей, оқу материалын игеру деңгейін сандық шкала бойынша мөлшерлейді. Мұндай тәсіл әрбір сабақта жоспарланған сапа деңгейіне 63%-ға дейін жетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, процеске бағытталған бақылау деректерді талдау негізінде шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Мысалы, мектеп басшылығы белгілі бір сабақтарда немесе пәндерде жиі кездесетін қиындықтарды анықтай алады және бұл проблемаларды шешу үшін мерзімді түрде шаралар қабылдай алады.

Қорытынды

Қорыта келе, Қазақстан білім беру жүйесіндегі білім сапасын басқарудың тиімділігін арттыру түбегейлі өзгерістерді талап ететін кешенді стратегиялық міндет болып табылады. Зерттеу нәтижелері бұл міндетті шешудің негізгі бағыттары ретінде тұтынушы-орталықтық тәсілді енгізу, ұйымның барлық мүшелерін, соның ішінде оқушыларды, белсенді қатыстыру және үздіксіз жақсарту циклін қамтамасыз ететін процеске бағытталған бақылау жүйесін құруды анықтайды. «Биоинформатика және синергетика» технологиясы осы бағыттарды іске асырудың нақты тәжірибелік құралдарын ұсынады. Тұтынушы-орталықтық тәсіл білім беруді нақты қоғамдық сұраныспен байланыстырады. Оқушыларды белсенді қатыстыру оларды сапаны басқарудың субъектісіне айналдырып, ішкі мотивацияны арттырады. Ал процеске бағытталған бақылау жүйесі дәстүрлі нәтижелік бағалауды толықтырып, проблемаларды уақытында анықтауға және түзету шараларын қабылдауға мүмкіндік береді. Болашақта бұл үш бағытты үйлесімді түрде жүзеге асыру арқылы ғана білім беру мекемелерінде тұрақты жетілуге бағытталған бірыңғай және тиімді сапаны басқару жүйесін құруға болады.

Әдебиеттер тізімі

1. Вассерман Ф. Я. Жалпы білім беретін мектепте оқытып-үйрету сапасын басқару технологиясы: дис. … пед. ғыл. канд. – Нұр-Сұлтан: Ы. Алтынсарин атынд. Ұлттық білім акад., 2009. – 150 б.
2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2004. – 45 б.
3. Deming, W. E. Out of the Crisis. – MIT Press, 1986. – 507 p.
4. Juran, J. M. Juran’s Quality Handbook: The Complete Guide to Performance Excellence. – 6th ed. – McGraw-Hill Education, 2010. – 1184 p.
5. ISO 9001:2015 Quality management systems — Requirements. – International Organization for Standardization, 2015.
6. Hoyle, D. ISO 9000 Quality Systems Handbook. – 6th ed. – Routledge, 2009. – 672 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html