Аннотация (қазақ тілінде)

Мақалада бастауыш мектеп мұғалімінің бала тәрбиесі мен білім беру процесіне көзқарасы талданады. Автор балалық шақтың құндылығын, отбасы мен мектептің ынтымақтастығын, сондай-ақ тәрбиенің жан-жақтылығын негізге ала отырып, заманауи бастауыш білім берудің қазіргі жағдайындағы маңызды принциптер мен тәжірибелерді ұсынады. Зерттеуде сипаттама, салыстыру және жалпылау әдістері қолданылады. Қорытындысында бастауыш сынып мұғалімінің рөлі тек білім берумен шектелмей, баланың тұлғасын қалыптастырушы, оның психологиялық жайлылығын қамтамасыз ететін маңызды институт екендігі атап өтіледі. [1], [2], [3]

Аннотация (на русском языке)

В статье анализируется взгляд учителя начальных классов на процесс воспитания и обучения детей. Основываясь на ценности детства, сотрудничестве семьи и школы, а также комплексности воспитания, автор предлагает ключевые принципы и практики в контексте современного начального образования. В исследовании используются методы описания, сравнения и обобщения. В заключении подчеркивается, что роль учителя начальных классов не ограничивается обучением, а является важным институтом, формирующим личность ребенка и обеспечивающим его психологический комфорт. [1], [2], [3]

Abstract in English

The article analyzes the perspective of a primary school teacher on the process of child upbringing and education. Basing on the value of childhood, cooperation between family and school, and the comprehensiveness of education, the author outlines key principles and practices in the context of modern primary education. The research employs methods of description, comparison, and generalization. In conclusion, it is emphasized that the role of a primary school teacher is not limited to instruction but is an important institution shaping the child's personality and ensuring their psychological well-being. [1], [2], [3]

Кіріспе

Бастауыш білім беру адамның бүкіл оқу жолының іргетасын қалайды және оның кейінгі өмірлік табысы мен тұлғалық қалыптасуына тікелей әсер етеді. Қазіргі заманғы әлемнің жылдам өзгеруі, ақпараттық ортаның талаптары бастауыш сынып мұғалімінің міндеттерін күрделендіріп, оның рөлін тек сауаттылықты үйретушіден тәрбиеші-медиаторға дейін кеңейтеді. Бұл контексте баланың қажеттіліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып, оның балалық шақ құқығын құрметтейтін, бірақ болашаққа дайындайтын тиімді педагогикалық тәсілдерді іздестіру өзектілігін жоғалтпайды. Мақала бастауыш сынып мұғалімі тұрғысынан осы күрделі міндеттерді шешу жолдары мен қағидаларын қарастыруға бағытталған.

Негізгі бөлім

Бастауыш сынып мұғалімінің жұмысы бірнеше маңызды қырын қамтиды. Біріншіден, бұл баланың психологиялық жайлылығын қамтамасыз ету. Мектепке келген алғашқы күндері бала үшін үлкен стресстік фактор болып табылады, өйткені ол жаңа әлеуметтік ортаға, ережелер мен талаптар жүйесіне бейімделуге тура келеді. Мұғалімнің міндеті – сыныптың психологиялық ауа-райын құру, онда әрбір оқушы өз пікірін білдіруден, мұғалім мен құрдастарының келеке-мазағынан қорықпай, өзін қауіпсіз және қабылданған сезінуі тиіс. Бұл тек сезімталдықпен ғана емес, сауалнамалар жүргізу, бақылау және жеке әңгімелесу арқылы жағдайды үнемі мониторингілеу арқылы жүзеге асады [1, б. 34].

Екіншіден, отбасымен тиімді ынтымақтастықты орнату шешуші мәнге ие. Көптеген зерттеулер баланың оқу жетістіктері мен әлеуметтенуіне отбасының қатысу деңгейінің күшті әсер ететінін көрсетеді [2, б. 78]. Дегенмен, практикада ата-аналардың белсенділігі әртүрлі: кейбіреулер тек академикалық жетістіктерге баса назар аударады, ал кейбіреулері баласының эмоционалдық әлемінен біржақты алыстауы мүмкін. Мұғалімнің міндеті – ата-аналарға баланың жан-жақты дамуындағы олардың рөлін түсіндіру және бірлескен жұмыс формаларын ұсыну. Бұл дәстүрлі ата-аналар жиналыстарынан басқа, отбасылық мерекелерді (мысалы, «Аналар күні», «Әкелер мерекесі»), бірлескен жобаларды, экскурсияларды және сыныптан тыс іс-шараларды ұйымдастыруды қамтуы мүмкін. Мұндай әрекеттер мектепті бала үшін «екінші үй» ретінде қалыптастыруға, ал ата-аналарды бір-бірімен және мұғаліммен тығыз байланыстағы қауымдастыққа айналдыруға ықпал етеді.

Үшіншіден, тәрбие және оқытудың интеграциясы. Бастауыш сыныпта білім беру процесі мән-мағынасы жоғары тәрбиелік мазмұнмен толықтырылуы тиіс. «Адамгершілік минуттары», сынып сағаттары, құрдастар арасындағы қамқорлық пен көмектесудің нақты мысалдарын талқылау арқылы балаларға құндылықтар мен әлеуметтік дағдылар үйретуге болады. Педагогикалық классик И.Г. Песталоццидің айтуынша, «тәрбие – бұл махаббат пен үлгі, және одан басқа ештеңе жоқ» [3, б. 15]. Бұл қағиданы ескере отырып, мұғалім өзінің әрекетімен, сөзімен, мінез-құлқымен үлгі болуы керек. Жаза мен мақтау арасындағы теңгерім сақталуы тиіс: теріс әрекет назардан тыс қалмауы керек, бірақ оны түсіндіру және дұрыс әрекет үлгісін көрсету арқылы түзету басты назарда болуы тиіс.

Төртіншіден, әртүрлілікке бағытталған тәсіл. Әрбір бала бірегей және оның танымдық стилі, қызығушылықтары, әлеуметтену деңгейі әртүрлі. Сыныптан тыс іс-шараларды (мектептегі мейрамдар, театрға бару, табиғатпен жұмыс) ұйымдастыру кезінде мұғалім барлық балаларды белсенділікке тартуға тырысуы тиіс. Кейбіреулер көрермен алдында сөйлей алады, басқалары топта жұмыс істеуге, ал үшіншілер рәсімді реттеуге көмектесе алады. Маңыздысы – әрбір оқушыға өзін маңызды және табысты сезінуге мүмкіндік беру, оның еңбегін міндетті түрде бағалау. Бұл тәсіл оқушының өзін-өзі бағалауын көтереді және оқуға деген мотивациясын арттырады.

Соңында, балалық шақ құндылығын сақтау бастауыш білім берудің маңызды этикалық негізі болып табылады. Мектеп баланы тек болашаққа дайындайтын «дайындық кезеңі» ретінде емес, құндылығы мен мотивациясы өзіндік жарқын, тәуелсіз өмір кезеңі ретінде қабылдауы керек. Оқу процесі баланың табиғи қызығушылығын, зерттеу іс-әрекетін, ойын элементтерін қамтуы тиіс. Мұғалім мен ата-аналардың бірлескен күш-жігері баланың бұл кезеңін есте қаларлық, бақытты және оған толық даму үшін қажетті барлық құралдармен қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс.

Ойын және зерттеу әдістерін пайдалану бастауыш сынып оқушыларының табиғи қызығушылығын оятуда аса маңызды рөл атқарады. Баланың дамуының бұл кезеңінде ойын оның іс-әрекетінің жетекші түрі болып табылады және оны оқу процесіне тапқыр интеграциялау оқуды тиімді және қызықты етеді [5]. Мысалы, математикалық түсініктерді меңгеру үшін ойыншық ақшаны немесе конструкторларды пайдалану, ал қоршаған әлемді зерттеу үшін сыныптан тыс жобалар мен шағын эксперименттер жүргізу мүмкін. Мұндай тәсілдер тек материалды есте сақтауды жеңілдетіп қана қоймай, сыни ойлау, проблемаларды шешу және топтық жұмыс дағдыларын дамытады. Сонымен қатар, олар мектепке жаңа келген балалардың көңіл-күйін жеңілдетеді, өйткені ойындық қызмет оларға таныс және қауіпсіз ортаны құрады. Осылайша, педагогикалық жоспарлауда ойын мен зерттеуді ескеру баланың танымдық белсенділігін арттыруға және оның білімге деген ішкі мотивациясын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Бастауыш білім беру саласындағы заманауи тәжірибе көрсеткендей, мұғалімнің рөлі тек білім берушіден асып, баланың тұлғалық қалыптасуының негізін салушы, оның психологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуші және отбасымен тиімді диалог жүргізушіге дейін кеңейген. Сәтті педагогикалық тәжірибенің негізі балалық шақты құрметтеуге, әртүрлілікке икемділікке, оқыту мен тәрбиені тығыз интеграциялауға және ата-аналарды шынайы серіктес ретінде тартуға негізделген. Бұл тәсіл тек академикалық дағдыларды дамытуға ғана емес, сонымен бірге баланың эмоционалды интеллектісін, әлеуметтік құзыреттілігін және өмір бойы оқуға деген құштарлығын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Демек, заманауи бастауыш мектеп мұғалімі – бұл күрделі кәсіби құзыреттілік пен терең гуманистік көзқарасты талап ететін кәсіп.

Әдебиеттер тізімі

1. Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М.: Педагогика, 1991. – 480 с.
2. Epstein J.L. School, Family, and Community Partnerships: Your Handbook for Action. – Thousand Oaks, CA: Corwin Press, 2018. – 352 p.
3. Песталоцци И.Г. Избранные педагогические сочинения: В 2 т. – Т. 1. – М.: Педагогика, 1981. – 334 с.
4. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамыту тұжырымдамасы (2022-2026 жж.). – Нұр-Сұлтан, 2022. – 65 б.
5. Hattie J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. – London: Routledge, 2012. – 296 p.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html