Аннотация

«Ана ұғымының құндылығы мен қоғамдық маңызы» атты мақала Халықаралық әйелдер күні мерекесінің алғы шарттары мен қазіргі замандағы ана ұғымының мағынасы мен құндылығын талдауға арналған. Мақаланың мақсаты – ана образының мәдениет пен қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз етудегі рөлін, сондай-ақ мерекелік іс-шаралардың тәрбиелік потенциалын зерттеу. Жұмыста тарихи-салыстырмалы талдау, жүйелеу, сипаттама және мәтін талдау әдістері қолданылды. Нәтижелерге сәйкес, 8 наурыз мерекесінің тарихы әйелдердің тең құқықтылық үшін күресімен тығыз байланысты болып, бүгінде ол аналар мен әйелдерді құрметтеудің символына айналған. «Ана» ұғымы ұлттық мәдени кодтың кілті ретінде, рухани тұтастықтың кепілі ретінде қызмет ететіні анықталды. Мақала аталған мерекені мектеп оқушылары арасында өткізу тәжірибесіне де тоқталған. Қорытындылай келе, ата-анаға деген құрмет пен мәдени сабақтастықты сақтау қазіргі білім беру жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі екендігі атап өтілген. Мақалада библиографиялық сілтемелер қолданылған [1, б. 34].

Кіріспе

Әрбір халықтың мәдениетінде ана ұғымы ерекше, қасиетті орын алады. Ол тек қана биологиялық туыстықты ғана емес, сонымен бірге рухани-әдеби, әлеуметтік-мәдени құндылықтардың кешенін білдіреді. Қазақтардың дәстүрлі қоғамында анаға деген құрмет әріптес. Ата-бабалармыз: «Ана – алтын бесік», «Анасыз бала – жетім емес, жарамсыз» дегендей, ананың тәрбиелік және отбасылық тұтастықты сақтаудағы рөлін айрықша бағалаған. Бүгінгі таңда жаһандану мен құндылықтардың өзгеру заманында дәстүрлі тұжырымдамаларды, соның ішінде ана ұғымын қайта қарау өте өзекті. Бұл ретте Халықаралық әйелдер күні сияқты мереке тек құрмет көрсетуден тыс, аталған құндылықтарды жаңа буынға жеткізу үшін маңызды білім беру платформасына айналуда.

Мақаланың өзектілігі аталған тақырыптың қазіргі заманғы білім беру процесіндегі тәрбиелік жұмыстың тиімді бағыты ретінде пайдаланылу мүмкіндігімен анықталады. Теориялық маңыздылығы «ана» категориясының философиялық, мәдениеттанулық және әлеуметтанулық аспектілерін зерттеуде жатыр. Практикалық маңыздылығы болса, мектептерде өткізілетін мерекелік іс-шаралардың мазмұны мен әдіснамасын жетілдіруге, олардың тәрбиелік тиімділігін арттыруға ықпал ету болып табылады. Жұмыстың мақсаты – ана ұғымының қоғам үшін құндылығын талдау және оның мектеп тәрбиесіндегі орнын анықтау.

Негізгі бөлім

Халықаралық әйелдер күнінің тарихи тамырлары XIX ғасырдың аяғына созылады. 1857 жылдың 8 наурызында Нью-Йорк қаласында тігін және аяқ киім фабрикаларының жұмысшы әйелдері жұмыс жағдайларын жақсарту, жалақыны көтеру және жұмыс күнін қысқарту талаптарымен ереуілге шықты [2, б. 101]. Бұл оқиға әйелдер қозғалысының нышанына айналды және кейіннен әйелдердің саяси және экономикалық құқықтары үшін күрес символы болды. 1910 жылы Копенгагенде өткен Халықаралық социалистік әйелдер конференциясында Клара Цеткиннің ұсынысы бойынша 8 наурыз әйелдердің халықаралық күні ретінде белгіленді [3]. Алғашында мереке жұмысшы қозғалысы мен феминистік күрестің бір бөлігі болса, уақыт өте келе ол көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстанда, аналар мен әйелдердің барлық қызмет салаларындағы еңбегін құрметтеудің жалпыға бірдей мейрамына айналды.

Қазақ мәдениетінде ана образына арналған әдеби-поэтикалық дәстүр өте бай. Абай Құнанбаев, Мағжан Жұмабаев, Мұқағали Мақатаев сияқты классиктердің шығармаларында ана – мәңгілік, қасиетті, сүйіспеншілік пен мейірімділіктің түп тамыры ретінде суреттеледі. Бұл поэтикалық сарын тек сөз өнерімен шектелмей, қазақтың әлеуметтік құрылымына да терең еніп кеткен. Дәстүрлі қазақ қоғамында әйел тек отбасын ғана емес, бүкіл рудың беделі мен болашағын көтерген. Осы тұрғыдан алғанда, 8 наурыз мерекесі қазақтар үшін тек халықаралық мерекені тойлау ғана емес, сонымен бірге ұлттық мәдени кодта сақталған анаға деген құрметті білдіру рәсіміне айналады.

Мектептерде өткізілетін мерекелік іс-шаралар («Апау сенің арқаң...» сияқты кештер) білім беру үдерісінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Олардың тәрбиелік мақсаттары келесілерді қамтуы мүмкін:

1. Ата-анаға, әсіресе анаға деген құрмет сезімін қалыптастыру.
2. Әйелдердің қоғам дамуына қосқан үлесі туралы түсінік беру.
3. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және ұжымдық жұмыс дағдыларын қалыптастыру.
4. Ұлттық мәдени мұра мен дәстүрлерді насихаттау.

Осындай іс-шаралардың тиімділігі олардың мазмұны мен формасының үйлесімділігіне байланысты. Тек концерттік бағдарлама ғана емес, сонымен бірге тарихи экскурс, диалог, шығармашылық жобалар (мысалы, аналарға арналған ашық хаттар, суреттер, бейне тарихтар) тәрбиелік әсерді арттырады.

«Ана» ұғымының философиялық талдауы оның онтологиялық (болмыс үшін негіз), аксиологиялық (құндылық ретінде) және антропологиялық (адам табиғатын ашу) маңызын көрсетеді. Психологияда аналық байланыстың (attachment theory) баланың эмоционалды тұрақтылығы мен әлеуметтенуіне әсері туралы зерттеулер бар [4]. Этнологияда ана образы мифологиялық сананың архетипі ретінде қарастырылады, ол туыстық, қорғаныш және өмір беру символы болып табылады.

Қазіргі заманғы әлеуметтік өзгерістер, демографиялық үдерістер, гендерлік рөлдердің трансформациясы ата-аналық қатынастардың дәстүрлі моделіне әсер етіп жатыр. Бұл жағдай мектеп тәрбиесіндегі ата-анаға деген құрмет тақырыбын одан әрі өзектендіреді. Тәрбие жұмысындағы маңызды аспект – ананың қоғамдағы рөлін таныстыруда стереотиптерден аулақ болу, яғни оны тек үй шаруашылығы мен тәрбиеге шектемеу, кәсіби, қоғамдық және интеллектуалдық қызмет салаларындағы жетістіктерін де көрсету.

Мерекелік кештерді ұйымдастырудағы педагогикалық тәжірибе бірнеше кезеңді қамтуы керек: дайындық (тарихи материалдарды жинау, шығармашылық нұсқауларды әзірлеу), өткізу (әртүрлі форматы бар іс-шара: ән, би, өлең, интерактивті элементтер) және рефлексия (оқушылардың эмоциялары мен түсініктерін талқылау). Бұл тәжірибе оқушылардың эмоционалды санасына әсер етіп, олардың құндылықтар жүйесін қалыптастыруға ықпал етеді.

Халықаралық әйелдер күнінің тарихи маңызы мен оның қазіргі мәнін түсіндіру мектеп оқушыларының тарихи санасын дамытуға, оларды әлеуметтік әділеттілік пен теңдік мәселелеріне сезімтал етуге мүмкіндік береді. Бұл тәрбиелік кезең жеке тұлғаның азаматтық позициясын қалыптастырудың бір бөлігі болып табылады.

Соңғы зерттеулердің бірі [5] қатысушылық басқару (participatory management) әдісін пайдаланып, мектеп мерекелерін ұйымдастыруда оқушыларды белсенді қатысуды арттыру қажеттілігін көрсетеді. Оқушылардың жобаға тікелей тартылуы – олардың жауапкершілік сезімін, ұйымдастырушылық дағдыларын дамытады және іс-шараның мазмұнын олардың мүдделеріне жақындатады.

Қорытындылай келе, «ана» ұғымы қоғамдық сананың іргетасы ретінде жеке тұлғаның дамуы мен ұлттың рухани денсаулығы үшін аса маңызды рөл атқаратынын атап өту керек. Оны құрметтеу және тәрбиелеу – бұл тек дәстүрді сақтау ғана емес, сонымен қатар болашаққа бағдарланған инвестиция.

Қорытынды

Жүргізілген талдау «ана» ұғымының қоғам өмірінде және тәрбие процесіндегі маңызды рөлін растайды. Халықаралық әйелдер күні мерекесі тек демалыс күні емес, тарихи еске алу, құрмет көрсету және тәрбиелеу мүмкіндігі болып табылады. Оның тарихы әйелдердің тең құқықтылық үшін күресімен байланысты, бұл қазіргі буын үшін де маңызды әлеуметтік тақырып. Қазақ мәдениетіндегі ана образы ұлттық сананың орталық элементтерінің бірі болып табылады және оның тәрбиелік әлеуеті әлі де толық пайдаланылмаған.

Мектептерде өткізілетін мерекелік іс-шаралар («Апау сенің арқаң...» сияқты) тиімді педагогикалық құрал ретінде қызмет ете алады, егер олар мазмұндық тереңдік пен қазіргі заманғы интерактивті әдістерді үйлестіре білсе. Оқушыларды белсенді қатысуға тарту, тарихи мәліметтерді ұсыну және шығармашылық өзін-өзі көрсету мүмкіндіктерін қамтамасыз ету осындай іс-шаралардың тәрбиелік нәтижесін айтарлықтай арттырады. Анаға деген құрмет – бұл адамгершілік пен азаматтық тәрбиенің негізі, сондықтан оған арналған іс-шаралар мектеп білім беру бағдарламасының маңызды элементі болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Смағұлова Ж.С. Қазақ отбасы: дәстүрлер мен құндылықтар. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 180 б.
2. Tuttle, L. Encyclopedia of Feminism. – New York: Facts on File Publications, 1986. – 400 p.
3. Kaplan, T. On the Socialist Origins of International Women’s Day // Feminist Studies. – 1985. – Vol. 11, No. 1. – P. 163–171.
4. Bowlby, J. A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. – New York: Basic Books, 1988. – 205 p.
5. Johnson, L., Adams Becker, S., et al. NMC Horizon Report: 2017 K-12 Edition. – Austin, Texas: The New Media Consortium, 2017. – 52 p.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html (қаралған күні: 18.12.2025).