Аннотация қазақ тілінде: Бұл мақалада қазіргі қазақстандық білім беру жүйесіндегі үштілді оқытуды енгізудің өзектілігі мен маңызы зерттеледі. Мақаланың мақсаты – үштілділік тұжырымдамасын талдап, оның практикалық енгізілуі кезінде туындайтын мүмкіндіктер мен қиындықтарды анықтау. Зерттеу әдістері ретінде салыстырмалы талдау, теориялық әдебиеттерді шолу және нарықтық заманауи тенденцияларға талдау жасау қолданылды. Нәтижелер үштілді білім берудің оқушылардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы, ғылыми ақпаратқа қол жеткізуін жеңілдетудегі рөлін көрсетеді, бірақ сонымен бірге оқытушылардың біліктілігін жетілдірудің маңыздылығын да атап өтеді. Қорытындыда үштілділіктің сәтті болуы оқытудың сапалы әдістемелік қамтамасыз етілуі мен мұғалімдердің үздіксіз кәсіби дамуына тәуелді екендігі айтылады.

Аннотация на русском языке: В данной статье исследуется актуальность и значимость внедрения трехъязычного обучения в современной казахстанской системе образования. Цель статьи – проанализировать концепцию трехъязычия и выявить возможности и трудности, возникающие при его практической реализации. В качестве методов исследования использованы сравнительный анализ, обзор теоретической литературы и анализ современных рыночных тенденций. Результаты показывают роль трехъязычного образования в повышении конкурентоспособности учащихся и облегчении доступа к научной информации, но также подчеркивают важность повышения квалификации преподавателей. В заключении отмечается, что успех трехъязычия зависит от качественного методического обеспечения обучения и непрерывного профессионального развития учителей.

Abstract in English: This article examines the relevance and importance of implementing trilingual education in the modern Kazakhstani educational system. The purpose of the article is to analyze the concept of trilingualism and identify the opportunities and challenges arising from its practical implementation. Research methods include comparative analysis, review of theoretical literature, and analysis of modern market trends. The results demonstrate the role of trilingual education in enhancing students' competitiveness and facilitating access to scientific information, but also emphasize the importance of teacher training. The conclusion states that the success of trilingualism depends on the quality of methodological support for teaching and the continuous professional development of teachers.

Кіріспе

Қазіргі ғаламдану жағдайында тілдерді білу жеке тұлғаның да, бүкіл мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігінің маңызды факторына айналды. Қазақстан Республикасы үш тілді дамыту саясаты – қазақ тілінің мемлекеттік статусын нығайту, орыс тілінің коммуникативтік функциясын сақтау және ағылшын тілін халықаралық интеграция құралы ретінде меңгерту міндеттерін үйлестіруді көздейтін кешенді іс-шара. Білім беру саласында бұл үштілді оқыту тұжырымдамасы ретінде іске асырылуда, атап айтқанда жаратылыстану-математикалық пәндерді ағылшын тілінде оқыту арқылы. Бұл бағыт елдің болашақ мамандарын жаһандық білім кеңістігіне дайындауға бағытталған [1, б. 23]. Алайда, теориялық тұжырымдама мен оны іс жүзінде енгізу арасында айтарлықтай арақашықтық болуы мүмкін, бұл осы тұстағы мүмкіндіктер мен шынайы қиындықтарды зерделеуді талап етеді.

Негізгі бөлім

Үштілді білім берудің негізгі құндылығы оқушыларға жаңа білім беру мүмкіндіктерін ашуында жатыр. Ғылыми-техникалық прогрестің жедел дамуымен байланысты әлемдік ғылыми ақпараттың басым бөлігі ағылшын тілінде жарияланады. Мысалы, жыл сайын шығатын жүз мыңнан астам кітаптың шамамен 80%-ы шет тілдерінде, негізінен ағылшын тілінде басылады [2, б. 57]. Демек, ағылшын тілін білу жоғары сапалы білім алу мен ғылыми зерттеулер жүргізу үшін міндетті шартқа айналуда. Бұл жағдайда үштілді оқыту жүйесі жастардың халықаралық білім беру және кәсіби орталарға интеграциясын жеңілдетеді.

Алайда, жаратылыстану пәндерін (химия, физика, биология) ағылшын тілінде оқыту бірқатар ерекше қиындықтар тудырады. Біріншіден, бұл мұғалімдердің қосарлы құзыреттілігін талап етеді: олар тек пәндік білімге ғана емес, сонымен қатар ағылшын тіліндегі терминологияны жетік меңгеруге және пәнді оқытудың арнайы әдістемесіне (CLIL – Content and Language Integrated Learning) ие болуы керек. CLIL – бұл пән мен тілге кіріктірілген оқытудың арнайы әдістемесі [3, б. 15]. Екіншіден, оқушылардың өздерінің тілдік деңгейі әртүрлі болуы мүмкін, бұл сабақта материалды меңгеру тереңдігіне теріс әсер етуі мүмкін. Осы проблемаларды шешу үшін Қазақстанда мұғалімдерді кәсіби қайта даярлау бағдарламалары іске қосылды. Мысалы, тек бір облыс бойынша жүзден астам мұғалім бірнеше айға созылатын арнайы курстардан өтуде, соңында білімін тексеруден өтеді [4, б. 102].

Үштілділікті енгізудің тағы бір аспектісі – әлеуметтік-мәдени сипатта болып табылады. Кейбір ата-аналар мен тіл мамандары ағылшын тілінің белсенді насихаты қазақ тілінің рөлін әлсірететіні туралы алаңдаушылық білдіреді. Дегенмен, зерттеулер көрсеткендей, үштілділік бағдарламалары дұрыс құрылған жағдайда, тілдер бір-біріне бәсекелес емес, толықтыратын ретте дамиды [5, б. 89]. Мемлекеттік тіл ұлттық сәйкестіктің негізі ретінде сабақтан тыс іс-шараларда, әдебиет сабақтарында жан-жақты қолдау табуы тиіс, ал ағылшын тілі халықаралық коммуникация мен ғылымның құралы ретінде қызмет етеді.

Назарбаев Зияткерлік мектептері сияқты арнайы білім беру мекемелеріндегі тәжірибе үштілді оқытудың әдістемелік моделін әзірлеуге мүмкіндік береді. Бұл модельдер мынадай негізгі қағидаттарға негізделуі тиіс:

1. мұғалімдердің біліктілігін арттырудың жүйелі сипаты;
2. пәндік және тілдік мазмұнды интеграциялаудың сапалы оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеу;
3. оқушылардың тілдік деңгейін диагностикалау және дифференциалданған тәсіл;
4. оқу процесінің нәтижелерін мониторингілеу және бағалау жүйесі [6, б. 44].

Халықаралық тәжірибе, әсіресе Канада мен Сингапурдың көптілді білім беру жүйелерінің талдауы да осы бағытта тиімді тәсілдерді анықтауға көмектеседі.

Цифрлық технологиялар үштілді оқытуды қолдаудың қуатты құралы болып табылады. Интернет-ресурстар, онлайн курстар, пәндік терминологияның көптілді сөздіктері және интерактивті тапсырмалар мұғалімдер үшін жұмысты жеңілдетіп, оқушылар үшін материалды игеруді тартымды ете алады. Болашақта виртуалды және арттырылған шындық технологияларының көмегімен күрделі жаратылыстанулық тұжырымдамаларды үш тілде түсіндіру мүмкіндігі ашылады.

Үштілді оқытудың тиімділігі тек оқытушылардың даярлығы мен әдістемелік құралдармен ғана емес, сонымен қатар білім алушылардың мотивациясы мен қабылдау психологиясымен де анықталады. Оқушылар үшін үш тілде оқу – бұл күрделі және көбінесе жүктеме ретінде қабылдануы мүмкін. Сондықтан, оқу процесін жобалар мен ізденістерге, тілдік ортадағы рөлдік ойындарға, танымдық саяхаттарға негіздеу, олардың тілдерді қажеттілік емес, қызықты даму жолы ретінде қабылдауына ықпал етеді. Сонымен қатар, оқушылардың жетістіктерін кезең-кезеңімен байқау және жаңа тілдерді меңгерудегі ұсақ қадамдарын марапаттау, олардың өзін-өзі бағалау сезімін арттырып, оқуға деген қызығушылығын сақтауға көмектеседі. Бұл эмоционалды-психологиялық тұрғыдағы тәсілдер оқу нәтижелеріне тікелей әсер етіп, үштілділікті тек міндет емес, жеке дамудың бір бөлігіне айналдыруға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Үштілді білім беру – бұл қазіргі қоғамның объективті талабы, ол жастардың бәсекеге қабілеттілігін арттыруға және елдің интеллектуалдық әлеуетін нығайтуға бағытталған. Оның сәтті іске асуы бірнеше шарттардың орындалуына байланысты: мұғалімдердің тілдік-әдістемелік құзыреттілігін сапалы және үздіксіз арттыру; оқу материалдары мен бағдарламаларын мұқият әзірлеу; оқушылардың психологиялық және тілдік дайындығын ескере отырып, оқу процесін кезеңді енгізу. Ағылшын тілін оқыту қазақ тілін әлсіретуге емес, ұлттық білім беру жүйесін жаһандық стандарттармен толықтыруға бағытталуы керек. Тек кешенді және үйлесімді тәсіл ғана үштілділік саясатынан күтілетін оң нәтижелерді алуға мүмкіндік береді – білімді, бірнеше тілде еркін сөйлейтін және әлемдік қоғамда өз орнын таба алатын ұрпақты тәрбиелеу.

Әдебиеттер тізімі

1. Сәтбаев Е.Қ. Үштілді білім беру: теория мен практика. – Алматы: Мектеп, 2019. – 150 б.
2. Graddol, D. English Next: Why global English may mean the end of ‘English as a Foreign Language’. – British Council, 2006. – 140 p.
3. Coyle, D., Hood, P., & Marsh, D. CLIL: Content and Language Integrated Learning. – Cambridge University Press, 2010. – 184 p.
4. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің ресми статистикалық деректері. – 2022. – №4. – Б. 99-105.
5. Baker, C. Foundations of Bilingual Education and Bilingualism. – 6th ed. – Multilingual Matters, 2021. – 528 p.
6. Жұмағұлова Ж.Ә. Назарбаев Зияткерлік мектептеріндегі үштілді оқыту тәжірибесі // Қазақстан мектебі. – 2020. – №6. – Б. 40-48.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html