Аннотация. Мақалада Қазақстанның тілдік даму стратегиясының негізгі бағыты – «үш тұғырлы тіл» саясатының маңыздылығы, мәні және іске асыру жолдары қарастырылады. Автордың мақсаты – бұл саясаттың білім беру жүйесінде және қоғамдағы рөлін талдау, оның елдің бәсекеге қабілеттілігін арттырудағы тиімділігін дәлелдеу болып табылады. Зерттеу әдістемесі ретінде салыстырмалы талдау, статистикалық деректерді талдау және әдебиеттерді шолу қолданылды. Мақалада үш тілдің (қазақ, орыс, ағылшын) үйлесімді үйретудің тәжірибелік үлгілері, оқу процесіне интеграциялау әдістері (мысалы, мақал-мәтелдерді салыстыру, контекстік оқыту) ұсынылады. Нәтижелер үш тілді меңгерудің жеке тұлғаның коммуникациялық қабілетін, сондай-ақ елдің жаһандық кеңістіктегі интеграциялық әлеуетін арттыратынын көрсетеді. Қорытындылай келе, мемлекеттік тілдің басымдылығын сақтай отырып, көптілділікке негізделген білім беру – Қазақстанның бәсекеге қабілетті ұлт ретінде қалыптасуының негізгі факторларының бірі екендігі атап өтіледі.

Аннотация. В статье рассматривается значение, сущность и пути реализации языковой политики «трехъязычия» как ключевого направления языковой стратегии развития Казахстана. Цель автора – проанализировать роль данной политики в системе образования и обществе, доказать ее эффективность в повышении конкурентоспособности страны. В качестве методологии исследования использованы сравнительный анализ, изучение статистических данных и обзор литературы. В работе предложены практические модели гармоничного обучения трем языкам (казахский, русский, английский), методы их интеграции в учебный процесс (например, сравнение пословиц, контекстное обучение). Результаты показывают, что владение тремя языками повышает коммуникативный потенциал личности, а также интеграционный потенциал страны в глобальном пространстве. В заключение отмечается, что образование, основанное на многоязычии при приоритете государственного языка, является одним из ключевых факторов формирования Казахстана как конкурентоспособной нации.

Abstract. The article examines the importance, essence, and implementation paths of the «trilingualism» policy as a key direction of Kazakhstan’s language development strategy. The author’s goal is to analyze the role of this policy in the education system and society, proving its effectiveness in enhancing the country’s competitiveness. The research methodology includes comparative analysis, study of statistical data, and literature review. The paper offers practical models for the harmonious teaching of three languages (Kazakh, Russian, English) and methods of their integration into the educational process (e.g., comparing proverbs, contextual learning). The results demonstrate that proficiency in three languages enhances an individual’s communicative abilities and the country’s integration potential in the global arena. In conclusion, it is emphasized that education based on multilingualism, while maintaining the priority of the state language, is one of the key factors in shaping Kazakhstan as a competitive nation.

Кіріспе. Жаһандану дәуірінде халықтың бәсекеге қабілеттілігі тек экономикалық көрсеткіштермен ғана емес, сонымен бірге ақпараттық-коммуникациялық ресурстары мен білім беру жүйесінің тиімділігімен анықталады. Тіл – бұл ақпаратқа қол жеткізудің, жаңа білімдерді игерудің және мәдениетаралық диалогты қамтамасыз ететін негізгі құрал. Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан тіл саясатын қалыптастыру жолында салиқалы қадамдар жасап келеді. Елбасы Н.Назарбаевтың бастамасымен енгізілген «үш тұғырлы тіл» тұжырымдамасы – бұл ұлттың рухани-интеллектуалдық әлеуетін арттыруға, сондай-ақ оны әлемдік қауымдастықта бәсекеге қабілетті позицияға көтеруге бағытталған стратегиялық бағдар. Бұл саясат тек тілдерді үйрету мәселесін шектеп қоймай, білім, экономика, мәдениет салаларындағы дамудың жаңа деңгейіне қол жеткізу үшін қажетті шарт ретінде қарастырылады. Осы тұрғыдан алғанда, «үш тұғырлы тіл» идеясын тереңірек талдап, оның іске асырылу практикасын зерттеу өзектілігі жоғары ғылыми міндет болып табылады [1, б. 45].

Негізгі бөлім. «Үш тұғырлы тіл» тұжырымдамасының философиялық негізі – әр тілдің белгілі бір функциялық саланы толықтыратын үйлесімді жүйе құруында жатыр. Бұл жүйеде қазақ тілі – мемлекеттік тіл ретінде барлық саладағы байланыстың негізі және ұлттық сәйкестіктің тірек тұғыры болып табылады. Орыс тілі – көпұлтты қоғамдағы тілдік келісім мен посткееңістік кеңістіктегі коммуникацияның құралы ретінде қызмет етеді. Ал ағылшын тілі – жаһандану үдерісіне интеграциялануды, халықаралық ғылым, технология және бизнес ағынына қосылуды қамтамасыздайды. Осындай функционалды бөлініс әр тілдің орнын анықтайды және олардың бір-бірін ығыстыруына емес, толықтыруына мүмкіндік береді. Қазіргі таңда Қазақстанда мемлекеттік тілдің орны нығая түсуде. Мәліметтерге сәйкес, елдегі жалпы білім беретін мектеп оқушыларының 60%-дан астамы қазақ тілінде оқып жатыр, ал бүкіл мектептерде қазақ тілі мемлекеттік тіл ретінде міндетті оқытылады [2]. Бұл көрсеткіштер мемлекеттік тілді дамыту бағдарламаларының жүзеге асырылуын көрсетеді. Сонымен бірге, ағылшын тіліне деген қызығушылық да артып келеді, бұл жастардың халықаралық байланыстарға дайындығын көрсетеді. Алайда, практикалық деңгейде үш тілді үйретудің тиімді әдістемелік жүйесін қалыптастыру мәселесі өзекті болып қала береді.

Тәжірибелік тұрғыдан тиімді тәсілдердің бірі – білім беру процесінде тілдерді контекстік және салыстырмалы түрде ұсыну. Мысалы, әдеби мәтіндерді, мақал-мәтелдерді, тарихи-мәдени материалдарды үш тілде талдау оқушылардың тілдік сезімін дамытады, сөздік қорларын байытады және мәдениетаралық түсіністікті арттырады. Ағылшын мақалдарын (мысалы, «A rolling stone gathers no moss») қазақ («Тоқымаған тоқымақ, аштырмайды ішімақ») және орыс («Кому на месте не сидится, тот добра не наживет») тілдеріндегі баламаларымен салыстыру оқытуды танымдық-танымдық тартымды етеді [3, б. 112]. Мұндай салыстырмалы талдау тілдердің құрылымдық ерекшеліктерін ғана емес, сонымен қатар халықтардың дүниетанымы мен мәдени кодтарының ұқсастықтары мен айырмашылықтарын түсінуге мүмкіндік береді. Үштілді білім берудің тағы бір практикалық бағыты – пәнаралық байланысты қолдану. Тарих, география, табиғаттану сияқты пәндерді оқытуда кейбір тұжырымдамалар мен терминдерді үш тілде беру оқушылардың пәндік сөздігін кеңейтеді және болашақта халықаралық білім ағымына қосылуға дайындайды. Мысалы, «экосистема» ұғымын қазақ («экожүйе»), орыс («экосистема») және ағылшын («ecosystem») тілдерінде зерттеу. Бұл тәсіл тек тілдік дағдыларды дамытуға емес, сонымен қатар сыни ойлау мен ақпаратты талдау қабілеттерін қалыптастыруға ықпал етеді. Тілдерді үйретудің қазіргі заманғы әдістері – коммуникативтік және тапсырмалық тәсілдерді интерактивті технологиялармен үйлестіруді талап етеді. Сыныптан тыс іс-шаралар, халықаралық жобаларға қатысу, онлайн-алмас бағдарламалары оқушыларға алынған білімді нақты тілдік ортада қолдану мүмкіндігін береді. Бұл тәжірибе олардың өзін-өзі сенімділігін арттырып, көптілді коммуникацияның құндылығын түсінуге ықпал етеді [4, б. 78].

Алайда, «үш тұғырлы тіл» саясатын іске асыруда бірқатар қиындықтар бар. Олардың ішінде әдістемелік материалдардың жетіспеушілігі, үш тілде де білікті оқытушы кадрлардың тапшылығы, ауылдық және қалалық мектептер арасындағы ресурстық теңсіздік ерекше атап өтіледі. Сонымен қатар, қоғамда үштілділіктің мәні туралы қате түсініктер кездеседі, кейде оны мемлекеттік тілдің орнын алмастыру әрекеті ретінде қабылдайды. Сондықтан, бұл бағыттағы жұмыс тек білім беру саласымен шектеліп қоймай, танымалдау және түсіндіру-насихаттау шараларын қамтитын кешенді тәсілді талап етеді.

Қорытынды. «Үш тұғырлы тіл» саясаты – бұл Қазақстанның болашақтағы даму жолын анықтайтын стратегиялық таңдау. Ол елдің рухани, интеллектуалдық және экономикалық әлеуетін арттыруды көздейді. Талдау көрсеткендей, бұл тұжырымдаманың сәтті іске асырылуы мемлекеттік тілдің басымдылығын нығайта отырып, орыс және ағылшын тілдерін функционалды түрде қолдануға негізделген теңдестік моделін таңдауды талап етеді. Білім беру жүйесінде салыстырмалы, контекстік және коммуникативтік әдістерді енгізу тілдерді үйретудің тиімділігін айтарлықтай арттыра алады. Нәтижесінде үш тілді еркін меңгерген ұрпақ тек ұлттық сәйкестігін сақтап қана қоймай, әлемдік ақпараттық кеңістікте белсенді қатысушыға айналады. Бұл өз кезегінде елдің инновациялық дамуына, халықаралық көлік-логистикалық және мәдени-гуманитарлық кеңістіктегі беделін нығайтуға ықпал етеді. Абылай хан айтқандай, «білімге сенер заманда – қапы қалып жүрмейік». Осы ұлы тұлғаның даналығы бүгін де өзекті: жаһандық бәсекете төтеп беретін заманауи білім мен көптілділіктің үйлесімді комбинациясы ғана елдің тәуелсіздігі мен гүлденуінің сенімді кепілі бола алады. Сондықтан «үш тұғырлы тіл» саясатын іске асыру – бұл тек тіл мәселесі емес, Қазақстанның бәсекеге қабілетті, барынша дамыған мемлекеттер қатарына қосылу жолындағы бірінші және ең маңызды саты.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан жолы. – Астана: «Қазақстан» баспасы, 2018. – 512 б.
2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің ресми статистикалық деректері [Электронды ресурс]. – 2023. – URL: https://www.gov.kz (қаралған күні: 25.10.2023).
3. Кекілбекова Н.О. Тіл және мәдениет: көптілді білім беру контекстінде. – Алматы: «Ғылым» баспасы, 2020. – 256 б.
4. Brown H.D. Principles of Language Learning and Teaching. – 5th Edition. – Pearson Education, 2007. – 410 p.
5. Cummins J. Language, Power and Pedagogy: Bilingual Children in the Crossfire. – Multilingual Matters, 2000. – 320 p.
6. Сарыбеков М.Н. Тіл саясаты: теория мен практика. – Астана: Фолиант, 2019. – 198 б.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html