Аннотация. Бұл мақала мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында қолданылатын тиімді педагогикалық технологиялардың негізгі түрлерін жүйелеуге және талдауға арналған. Зерттеудің мақсаты – қазіргі балабақша тәжірибесінде ең кең таралған әрі нәтижелі технологиялардың мазмұнын, мақсаттарын, әдістемелік ерекшеліктерін ашып көрсету. Жұмыс барысында танымдық талдау, әдістемелік тәжірибені жалпылау және теориялық материалдарды жүйелеу әдістері қолданылды. Нәтижесінде денсаулық сақтау, жобалы-ізденісшіл, ойындық, Зайцев, ТРИЗ, дамыта оқыту, ақпараттық-коммуникациялық (АКТ) технологиялары сияқты негізгі бағыттар қарастырылды. Әр технологияның баланың жан-жақты дамуына (интеллектуалдық, эмоционалдық, дене-денсаулық, коммуникативтік) қалай ықпал ететіндігі көрсетілген. Қорытындыда педагогтың міндеті – баланың жасына, қабылдау ерекшеліктеріне сәйкес келетін технологияларды икемді түрде үйлестіру екендігі атап өтілді.

Кіріспе

Қазіргі қазақстандық білім беру жүйесінің даму бағыты жан-жақты дамыған, шығармашылық қабілеті жоғары және жаһандық бәсекеге дайын тұлғаны қалыптастыруды көздейді. Бұл міндет мектепке дейінгі білім беру сатысынан бастап іске асырылуы тиіс, өйткені дәл осы кезеңде баланың негізгі психикалық процестері, әлеуметтенуі және дүниетанымы қалыптасады. Мемлекеттік білім беру стандарттары педагогтарға оқу-тәрбие процесін ұйымдастыруда заманауи, инновациялық әдіс-тәсілдер мен технологияларды пайдалануға мүмкіндік береді. Осы контексте «технология» ұғымы білім берудің нақты мақсаттарына жету үшін ұтымды түрде ұйымдастырылған педагогикалық әрекеттердің жүйесі ретінде түсініледі. Мақаланың өзектілігі мектепке дейінгі тәжірибеде қолданылатын технологиялардың көп арналылығы мен түрлілігіне қарамастан, олардың тиімділігін салыстырмалы талдау мен жүйелеудің жетіспеушілігінде жатыр. Зерттеудің теориялық маңыздылығы педагогикалық технологиялардың классификациясын нақтылауға, ал практикалық құндылығы тәрбиешілерге нақты ұсынымдар мен әдістемелік шешімдерді ұсынуға бағытталған.

Негізгі бөлім

Мектепке дейінгі тәжірибеде қолданылатын педагогикалық технологияларды мазмұны мен бағыттарына қарай бірнеше топқа бөлуге болады. Олардың әрқайсысы баланың дамуының белгілі бір аспектісіне басымдық береді, бірақ тиімділік көбінесе оларды үйлесімді және интеграцияланған түрде қолдануда жатыр.

Бірінші кезекте денсаулық сақтау технологиялары аталады. Олардың мақсаты – баланың физикалық және психикалық саулығын сақтау, нығайту және денсаулыққа қолайлы дағдылар мен әдеттерді қалыптастыру. Бұл бағыт тек дене шынықтыру сабақтарымен шектелмейді; оған денсаулыққа қолайлы ортаны құру (ауа режимі, жарықтандыру), дұрыс тамақтану мәдениетін тәрбиелеу, эмоционалды қолайлы климатты қамтамасыз ету, сергіту жаттығулары мен пальчиктік гимнастика сияқты жүйелі іс-шаралар кіреді [1, б. 23].

Ойын технологиялары балабақша тәжірибесінің негізгі аясы болып табылады, өйткені ойын – бұл жастың негізгі әрекет түрі. Ойын арқылы оқыту баланы қызықтыратын, табиғи орта жасайды. Дидактикалық, рөлдік, қозғалыстық ойындар танымдық, тәрбиелік, әлеуметтендірушілік мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Заманауи тәсіл ойынды жай демалыс ретінде емес, белгілі бір білім беру міндеттерін шешетін мақсатты әрекет ретінде ұйымдастыруды талап етеді.

Зерттеушілік-ізденісшілік қызметке негізделген жобалық технология баланы белсенді, тәуелсіз таным субъектісіне айналдырады. Жобалар (тақырыптық, зерттеушілік, шығармашылық) баланың табиғат пен қоғамдық құбылыстарға деген қызығушылығын оятады, мәселелерді анықтау және шешу, деректерді жинау және талдау, нәтижелерді ұсыну дағдыларын дамытады. Бұл технология көбінесе топтық жұмыс түрінде жүзеге асырылады, бұл коммуникация мен ынтымақтастық дағдыларын қалыптастырады [2, б. 56].

ТРИЗ технологиясы (шешімдік ойлаудың теориясы) балалардың шығармашылық ойлауын, проблемаларды түрлі тұрғыдан қарау және шешімдерді іздеу қабілетін дамытуға бағытталған. Оның арнайы әдістері («қарама-қайшылықтарды табу», «системалық көзқарас», «табиғи ресурстар») баланы қиындықтан қорықпай, оны жеңудің жолдарын іздеуге үйретеді. ТРИЗ балалардың қиялы мен логикасын бір уақытта дамытады.

Дамыта оқыту технологиясы (В.В. Давыдов, Л.В. Занков теориялары негізінде) баланың жан-жақты дамуын, әсіресе ойлау мен сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға бағытталған. Оның әдістері («ой толғаныс», «ассоциация», «раунд-робин») білімді дайын түрде ұсынуды емес, баламен бірлесіп таным жолына шығуды, оның танымдық белсенділігін арттыруды көздейді. Бұл технология баланың мәселені түсінуі мен оны шешудегі белсенді рөлін арттырады [3, с. 112].

Н.А. Зайцевтің технологиясы арнайы кестелер мен кубиктерді қолдана отырып, санау мен сауат ашуды ойын формасында меңгертуге бағытталған. Ол баланың барлық сезім мүшелерін (есту, көру, қозғалыс) белсенді қатыстырады, бұл ерте жастағы балаларға әсіресе тиімді.

Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) мектепке дейінгі тәжірибеге енгізу ерекше мүмкіндіктер мен қиындықтарды бір мезгілде алып келеді. Дидактикалық бағдарламалар, интерактивті тақталар, білім беру мультфильмдері қызықтылық пен көрнекілікті арттыра алады. Дегенмен, АКТ-ны пайдалану уақыты шектеулі болуы керек және баланың шынайы объектілермен әрекеттесуін, қозғалыспен айналысуын алмастырмауы тиіс. Педагогтың міндеті – бағдарламаларды мұқият таңдау және цифрлық ресурстарды дәстүрлі ойын және іс-әрекетпен үйлестіру.

Сонымен қатар, практикада Монтессори педагогикасының элементтері, әуенді кестелер әдісі және басқа да авторлық технологиялар қолданылады. Әр технологияның өзіндік күшті жақтары бар: біреуі логикалық ойлауға, екіншісі сенсорлық дамуға, үшіншісі эмоционалды салаға баса назар аударады.

Тиімділіктің негізгі шарты – жасына сайлық пен дифференциация принциптеріне сәйкестік. Ертерек жас топтарында сенсорлық тәжірибе мен қарапайым манипуляциялар, ойын элементтері басым болуы керек. Даярлық тобында жаңа технологиялар (жобалау, ТРИЗ элементтері) кеңірек қолданылуы мүмкін. Сонымен қатар, педагог балалардың жеке ерекшеліктерін, қызығушылықтарын ескере отырып, тапсырмаларды әзірлеуі керек.

Технологияларды интеграциялау – бұл заманауи тәрбиешінің кәсіби шеберлігінің көрінісі. Мысалы, табиғат туралы жобаны жүргізу кезінде зерттеу әдістері (жобалық технология), сауат ашу элементтері (Зайцев технологиясы), қозғалыстық ойындар (денсаулық сақтау технологиясы) және проблемалық жағдаяттар (ТРИЗ) біріктірілуі мүмкін. Бұл баланың түрлі дағдылар мен білімдерді үйлесімді игеруіне ықпал етеді.

Қорытынды

Қазіргі мектепке дейінгі білім беру педагогикалық технологиялардың бай арсеналын пайдалануды талап етеді. Ойындық, жобалық, дамыта оқыту, денсаулық сақтау, ТРИЗ, АКТ және басқа да технологиялардың әрқайсысы баланың жан-жақты дамуының белгілі бір аспектісіне үлес қосады. Бірақ ешқандай технология әмбебап емес. Олардың тиімділігі бір-бірімен және дәстүрлі әдістермен үйлесімді түрде, баланың жас пен жеке ерекшеліктеріне сай енгізілу дәрежесіне байланысты. Педагогтың кәсіби құзыреттілігі дәл осы интеграция мен дифференциация өнерінде көрінеді. Болашақта педагогтарды оқытудың арнайы курстары мен практикумдары арқылы технологияларды қолданудың нақты әдістемелерін тереңірек меңгерту, сондай-ақ балабақшаларды қажетті материалдық-техникалық базамен (интерактивті құралдар, дайын ойын жиынтықтары) жабдықтау арқылы инновациялық тәжірибені кеңейтуге болады. Мектепке дейінгі кезең – болашақ тұлғаның іргетасы қаланатын маңызды кезең, сондықтан онда қолданылатын әрбір технологиялық шешім жауапкершілікпен және ғылыми негізделген тұрғыдан таңдалуы керек.

Әдебиеттер тізімі

1. Коджаспирова Г.М. Дошкольная педагогика. – М.: Владос, 2018. – 312 с.
2. Katz, L. G., & Chard, S. C. (2000). Engaging Children's Minds: The Project Approach. 2nd ed. Stamford: Ablex Publishing. – 216 p.
3. Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения: Опыт теоретического и экспериментального психологического исследования. – М.: Педагогика, 1986. – 240 с.
4. Веракса Н.Е., Веракса А.Н. Проектная деятельность дошкольников. Пособие для педагогов дошкольных учреждений. – М.: Мозаика-Синтез, 2008. – 112 с.
5. Altshuller, G. (1999). The Innovation Algorithm: TRIZ, systematic innovation and technical creativity. Worcester: Technical Innovation Center. – 312 p.
6. Современные педагогические технологии в дошкольном образовании: учебное пособие / Под ред. Л.В. Трубайчук. – М.: Юрайт, 2019. – 254 с.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html