Аннотация. Бұл мақала орта және жоғары оқу орындарында шет тілін оқытуда электрондық оқулықтарды қолданудың тиімділігін зерттеуге арналған. Зерттеудің мақсаты – электрондық оқулықтардың шет тілі сабақтарына интеграциялануының теориялық негіздерін талдау және олардың студенттердің тілдік дағдылары мен танымдық белсенділігіне әсерін бағалау. Мақалада талдау, жалпылау, салыстыру және ғылыми әдебиеттерді шолу әдістері қолданылды. Электрондық оқулықтардың мультимедиялық, интерактивті және жекелендіру мүмкіндіктері сипатталды. Нәтижелер электрондық оқулықтардың аудио-бейне материалдары, интерактивті тапсырмалары және лезде кері байланыс жүйесі арқылы сабақтың көрнекілігін арттырып, оқу мотивациясы мен тәуелсіз жұмыс дағдыларын дамытатынын көрсетеді. Сонымен қатар, осы технологияны енгізудегі мұғалімдерге тән қиындықтар (техникалық дайындық, қосымша уақыт шығыны) атап өтілген. Қорытындыда шет тілін оқытудың заманауи әдістемесінде электрондық оқулықтардың маңызды рөлі расталып, оларды тиімді пайдаланудың дидактикалық принциптері ұсынылады. Мақалада формулалар қолданылмаған. Әдебиеттер тізіміне сілтемелер төртбұрышты жақшада көрсетілген.

Кіріспе. Қазіргі ақпараттық қоғамның талаптары білім беру саласына да әсер етіп, оқу процесін цифрландыруды міндетті тенденцияға айналдырды. Шет тілін оқыту, дәстүрлі түрде жоғары дәрежедегі коммуникациялық интерактивтілік пен нақтылықты талап ететін сала ретінде, заманауи технологияларды енгізудің тиімділігінен айтарлықтай пайда көреді. Осы контексте электрондық оқулықтар оқытудың мазмұны мен әдістерін түбегейлі өзгертетін инновациялық құрал ретінде қарастырылады. Электрондық оқулық – бұл білім беру мазмұнын, интерактивті тапсырмаларды, мультимедиялық элементтерді (бейне, аудио, анимация) және бағалау жүйесін қамтитын бағдарламалық өнім [1, б. 23]. Тақырыптың өзектілігі Қазақстанның «Білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы» аясында оқу үдерісін ақпараттандыруды, білім сапасын арттыруды және оқушылардың цифрлық сауаттылығын дамытуды басым бағыттар ретінде белгілеуімен расталады [2]. Бұл мақаланың мақсаты – шет тілін оқыту үдерісінде электрондық оқулықтарды қолданудың дидактикалық әлеуетін жан-жақты талдау, олардың артықшылықтары мен шектеулерін анықтау, сондай-ақ оларды тиімді енгізу жолдарын ұсыну. Зерттеудің теориялық маңыздылығы заманауи педагогика мен әдістемедегі «ақпараттық-коммуникациялық технологиялар» (АКТ) және «электрондық білім беру ортасы» ұғымдарын тереңдетуде, ал практикалық маңыздылығы мұғалімдерге нақты тәжірибелік ұсыныстар әзірлеуде жатыр.

Негізгі бөлім

Электрондық оқулықтардың дидактикалық сипаттамасы және классификациясы. Электрондық оқулықтар дәстүрлі басылымдардан тек форматымен ғана емес, мүмкіндіктерімен де ерекшеленеді. Олар мультимедиялық (мәтінді бейне, анимация, дыбыспен толықтыру), интерактивті (пайдаланушының іс-әрекетіне байланысты жауап беру), гипермәтіндік (байланыс арқылы материалдар арасында тез ауысу) және адаптивті (оқушының деңгейі мен жылдамдығына бейімделу) болуы мүмкін. Шет тілін оқыту тұрғысынан оларды мынаған бөлуге болады: құрылымдық тұрғыдан тұтас курстарды, оқулықтарды толық ауыстыратын кешенді электрондық оқулықтар; нақты грамматикалық тақырыптарға, сөздік қорды дамытуға, тыңдау дағдыларын жетілдіруге арналған модульдік электрондық ресурстар; жеке сабақтар мен тақырыптарға арналған электрондық қосымшалар [3, б. 56].

Шет тілін оқытудағы педагогикалық әлеуеті. Электрондық оқулықтар шет тілін үйренудің барлық компоненттерін дамытуға әсер етеді.

Тыңдау (Аудирование): Тақырыптық аудио жазбалар мен бейне роликтердің көп саны, сонымен қатар қайталау және жылдамдықты реттеу мүмкіндігі тыңдау практикасын жан-жақты етеді.

< Сөйлеу (Говорение): Дыбысты тану технологиясын (speech recognition) пайдаланатын интерактивті тапсырмалар студентке айтылу дұрыстығын өздігінен бақылауға мүмкіндік береді. Виртуалды диалогтар қауіпсіз коммуникативтік орта құрады.

Оқу (Чтение): Мәтіндерге бірден аударма, түсіндірме сөздіктер мен қосымша түсініктемелерді қосу электронды оқуды жеңілдетеді.

Жазу (Письмо): Автоматты тексеру жүйелері (spell-check, grammar-check) қателерді лезде көре отырып, жазу дағдыларын жетілдіруге көмектеседі.

Сонымен қатар, оқушыға әртүрлі қабылдау стильдерін (есту, көру, қозғалыс) есепке ала отырып, жеке оқу бағдарын құруға мүмкіндік береді. Бұл жекелендіру (индивидуализация) принципін іске асырудың тиімді тәсілі болып табылады [4, б. 89].

Оқушының танымдық белсенділігі мен мотивациясына әсері. Электрондық оқулықтарды қолдану оқу процесін «ойындау» (геймификация) элементтерімен толықтыруға мүмкіндік береді: ұпайлар, деңгейлер, ачылатын ачық сырлар (achievements), тапсырмаларды уақытша шектеу. Бұл элементтер, әсіресе жас оқушылар үшін, ішкі мотивацияны күшейтеді. Сонымен қатар, студент өз жетістігі мен оқу жылдамдығы туралы лезде кері байланыс алады, бұл өзін-өзі бағалау мен талпынушылықты тәрбиелейді. Зерттеулер көрсеткендей, мультимедиялық орта ақпаратты есте сақтау тиімділігін 30-40% - ға дейін арттыра алады.

Мұғалім үшін электрондық оқулықтардың мүмкіндіктері. Мұғалім үшін электрондық оқулықтар тек оқушыны ғана емес, оқыту процесін де басқарудың қуатты құралы болып табылады. Олардың көмегімен оқушылардың жеке жетістіктерін мониторинг жүргізу, қиындық туғызатын тақырыптарды анықтау, топтық статистиканы талдау мүмкін. Бұл дидактикалық процесті дифференциациялауға және сапалы түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Оқу материалын тез жаңарту, студенттерге арнайы тапсырмалар тағайындау, сондай-ақ қашықтықтан оқыту (дистанционды оқыту) режимінде жұмыс істеу мүмкіндіктері де маңызды артықшылықтар болып табылады.

Қолданудағы қиындықтар мен шектеулер. Электрондық оқулықтарды кеңінен енгізу бірқатар проблемалармен қатар жүреді. Біріншіден, барлық оқушылардың дерлік барлық уақытта қажетті техникалық құралмен (ноутбук, планшет, тұрақты интернет) қамтамасыз етілуін талап етеді, бұл экономикалық теңсіздік мәселесін тудыруы мүмкін. Екіншіден, электрондық оқулықты әзірлеу және оны сабақ жоспарына сәйкес келтіру мұғалімдер үшін айтарлықтай қосымша уақыт пен кәсіби біліктілік (мысалы, цифрлық әдіснаманы білу) талап етеді. Үшіншіден, электрондық оқулықтармен жұмыс көздің шаршауына, белдің ауруына әкелуі мүмкін, егер экран алдында жұмыс істеу уақытын реттеп отырмаса. Тілдік тәжірибенің бір бөлігі шынайы, бетпе-бет өтетін диалогтар мен тобықтық жұмысты алмастыра алмайтынын есте ұстау керек. Сондықтан электрондық оқулықтарды шет тілі сабағындағы басқа әдістермен (коммуникативтік тапсырмалар, рөлдік ойындар, шынайы әңгімелесу) үйлесімді түрде біріктіру қажет.

Осылайша, электрондық оқулықтар шет тілін оқытудың дидактикалық әлеуетін кеңейтетін күрделі, көп функциялы құрал болып табылады. Олардың сәтті қолданылуы олардың мүмкіндіктерін түсінуге, сабақты жоспарлауда педагогикалық мақсатқа бағына отырып, дұрыс таңдау жасауға және оқу үдерісінде адамдық фактордың басымдығын сақтауға байланысты.

Қорытынды. Жүргізілген зерттеу негізінде келесідей қорытындылар жасауға болады. Электрондық оқулықтар шет тілін оқытудың заманауи әдістемесінің ажырамас бөлігіне айналып отыр. Олардың мультимедиялық, интерактивті және жекелендіру мүмкіндіктері оқушының барлық тілдік дағдыларын (тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу) дамытуды жеңілдетеді, оқуға деген қызығушылық пен мотивацияны арттырады, сонымен қатар оқушыға өз білімін өздігінен басқаруға мүмкіндік береді. Дегенмен, бұл технологияның тиімділігі оның сыни тұрғыдан сауатты қолданылуына тәуелді. Электрондық оқулықты дәстүрлі оқытуды толық ауыстыратын сияқты емес, оны толықтыратын қуатты құрал ретінде қарау керек. Оны қолданудың негізгі шарттарына мыналар жатады: адекватты техникалық жабдық, мұғалімдердің цифрлық педагогика бойынша үздіксіз біліктілігін арттыру, сабақ жоспарын мұқият әзірлеу, онда электрондық және шынайы коммуникативтік элементтер үйлесімді біріктірілуі тиіс. Болашақта электрондық оқулықтарды дамыту жасанды интеллект (ЖІ) технологияларын (дағды деңгейін автоматты түрде бағалау, адаптивті оқу траекториясын құру) біріктіру бағытында жалғасады. Сондықтан Қазақстанның білім беру жүйесінде шет тілдерін оқытуды цифрландыру жұмысын жүйелі жалғастырып, оқу үдерісіндегі заманауи технологиялардың рөлін нақты педагогикалық мақсаттарға бағындыра білу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Жұмағұлова С.К. Заманауи педагогикалық технологиялар: теория мен практика. – Алматы: Білім, 2021. – 256 б.
2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Білім беруді дамытудың 2025 жылға дейінгі мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2019.
3. Павлова С.В., Третьякова А.Н. Электронные образовательные ресурсы в обучении иностранным языкам. – М.: ИНФРА-М, 2020. – 178 с.
4. Stockwell, G. (2022). Mobile Assisted Language Learning: Concepts, Contexts and Challenges. – Cambridge: Cambridge University Press. – 234 p.
5. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html (қаралған күні: 15.12.2023).