Аннотация (қазақ тілінде): Мақаланың мақсаты – кәсіптік-техникалық білім беру орындарындағы өндірістік оқыту шеберінің күрделі әлеуметтік-педагогикалық қызметін, оның оқытушы және тәрбиелеуші ретіндегі ролін талдау. Зерттеудің өзектілігі шебердің білім алушының кәсіби дамуы мен тұлға ретінде қалыптасуына тигізетін тұтас әсерінің заманауи білім беру талаптары жағдайында жеткілікті зерттелмегендігінде жатыр. Мақалада талдау, жүйелеу, салыстыру сияқты ғылыми әдістер қолданылды. Нәтижесінде өндірістік оқыту шеберінің қызметі тек тәжірибелік дағдыларды үйретумен шектелмейтіні, ол білім беру, тәрбиелеу, әдістемелік және әлеуметтік-психологиялық қызметтердің кешенін қамтитыны анықталды. Шебер – бұл педагог, маман және кәсіпқой үлгісі ретінде білім алушының кәсіби идентикасын қалыптастыруда шешуші рөл атқаратын негізгі ұстаз. Мақаланың қорытындысы бойынша, шебердің біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіру заманауи кәсіптік білім берудің сәттілігінің негізгі шарттарының бірі болып табылады.

Аннотация (на русском языке): Цель статьи – анализ комплексной социально-педагогической деятельности мастера производственного обучения в учреждениях профессионально-технического образования, его роли как преподавателя и воспитателя. Актуальность исследования заключается в недостаточной изученности целостного влияния мастера на профессиональное становление и личностное формирование обучающегося в условиях современных требований к образованию. В работе использованы такие научные методы, как анализ, систематизация, сравнение. В результате установлено, что деятельность мастера производственного обучения не ограничивается обучением практическим навыкам; она охватывает комплекс образовательных, воспитательных, методических и социально-психологических функций. Мастер – это ключевой наставник, выступающий в роли педагога, специалиста и профессионального образца, играющий решающую роль в формировании профессиональной идентичности обучающегося. Согласно выводам статьи, совершенствование системы повышения квалификации мастеров является одним из основных условий успеха современного профессионального образования.

Abstract in English: The purpose of the article is to analyze the complex socio-pedagogical activity of a vocational training instructor in vocational and technical education institutions, and his role as a teacher and educator. The relevance of the study lies in the insufficient study of the holistic influence of the instructor on the professional development and personal formation of the student in the context of modern educational requirements. The article uses scientific methods such as analysis, systematization, and comparison. As a result, it was established that the activity of a vocational training instructor is not limited to teaching practical skills; it encompasses a complex of educational, upbringing, methodological, and socio-psychological functions. The instructor is a key mentor, acting as a teacher, specialist, and professional role model, playing a decisive role in shaping the student's professional identity. According to the conclusions of the article, improving the system of professional development for instructors is one of the main conditions for the success of modern vocational education.

Кіріспе

Өндірістік оқыту шебері кәсіптік білім беру жүйесінің тірегі болып табылады. Оның қызметі оқыту мен тәрбиенің синтезі ретінде пайда болған, бірақ қазіргі заманғы экономиканың және еңбек нарығының өзгеріп отыратын талаптары жаңаша мағынаға ие болып отыр. Егер де дәстүрлі түрде шебердің негізгі міндеті тәжірибелік дағдыларды беру деп қарастырылса, бүгінгі таңда оның рөлі анағұрлым кеңейді [1, б. 34]. Заманауи шебер – бұл педагог, психолог, әдіскер және өндіріс ұйымдастырушысының қызметтерін біріктіретін көпқырлы маман. Бұл мақаланың өзектілігі дәл осында – кәсіптік білім берудің жан-жақты нәтижелері шебердің біліктілігі мен құзыреттілігіне тікелей байланысты екендігін ғылыми тұрғыдан түсіндіру қажеттілігінде. Зерттеудің мақсаты – шебердің оқыту-тәрбие үдерісінде атқаратын күрделі ролін талдау және оның білім алушы тұлғасының дамуына әсер ету механизмдерін ашу.

Негізгі бөлім

Өндірістік оқыту шеберінің қызметі бірнеше негізгі бағыттарды қамтиды. Біріншісі – бұл тікелей оқытушылық қызмет. Ол теориялық білім мен тәжірибелік дағдыларды байланыстыруға, студенттердің пән бойынша материалды түсінуін тереңдетуге бағытталған. Мамандықтың ерекшелігіне байланысты шебер арнайы технологиялар мен жабдықтармен жұмыс істеу әдістерін үйретеді. Бірақ бұл үдеріс қарапайым нұсқау беру деңгейінде болмауы керек. Тиімді оқыту дидактикалық қағидаларға: ғылымилыққа, жүйелілікке, көрнекілікке, саналылыққа және теория мен тәжірибенің тығыз байланысына сүйенуін талап етеді [2, б. 78-80]. Шебер сабақтың мазмұнын ғылыми негізделген және өндірістік жаңалықтарға сәйкес етіп, оны нақты мысалдармен түсіндіре білуі тиіс.

Екінші маңызды бағыт – тәрбиелеу іс-әрекеті. Шебер білім алушылардың кәсіби әдеп-ғұрыптарын, еңбек мәдениетін, жауапкершілік сезімін қалыптастыруда тікелей қатысады. Ол тек білім беріп қоймай, сонымен бірге маман ретінде тұлғаның кәсіби құндылықтарын қалыптастырады. Шебер мен студент арасындағы өзара сенім мен сыйластыққа негізделген қарым-қатынас – бұл жемісті тәрбие жұмысының негізгі алғышарты. Егер студент шеберді тек қатаң бақылаушы ретінде қабылдаса, онда оның шығармашылық қабілеттері мен сыни ойлау дағдылары дамымай қалады. Керісінше, диалогқа негізделген қарым-қатынас студенттің белсенділігін, жауапкершілігін арттырып, оның өз жұмысына жаңашылдық енгізуге ынталандырады.

Үшінші бағыт – әдістемелік және ұйымдастырушылық қызмет. Шебер өз сабағын жоспарлайды, оқу-өндірістік процесті ұйымдастырады, оқытудың заманауи әдіс-тәсілдерін, соның ішінде ақпараттық технологияларды пайдаланады. Ол оқу жоспарына сәйкес практикалық тапсырмаларды әзірлейді және олардың орындалуын бақылайды. Сонымен қатар, шебер студенттердің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, дифференциалданған тәсілді қолдануға мүмкіндік береді [3, б. 112]. Бұл қызмет студенттердің әр түрлі дайындық деңгейін ескеруді талап етеді, бұл шебердің психологиялық білімі мен педагогикалық икемділігін талап етеді.

Төртінші бағыт – әлеуметтік-психологиялық қолдау көрсету. Кәсіптік мектепке түскен жасөспірімдер тұлғаның қалыптасу кезеңінде болады. Шебер жиі олардың аға досы, кеңесшісі және жаһандану жағдайындағы кәсіби бағдар көрсетушісі рөлін атқарады. Ол студенттердің жеке проблемаларын шешуге, олардың мотивациясын арттыруға, топтағы психологиялық климатты қалыптастыруға ықпал етеді. Зерттеулер көрсеткендей, шебердің әлеуметтік-психологиялық құзыреттілігі студенттердің оқуға деген ынтасы мен кәсіби адаптациясының сәттілігіне айтарлықтай әсер етеді [4, б. 95].

Бұл барлық функциялардың тиімді интеграциясы шебердің жеке біліктілігіне, оның үздіксіз өзін-өзі жетілдіруіне тікелей байланысты. Шебер өзінің мамандығы бойынша терең теориялық білімге және бай тәжірибеге ие болуы қажет. Сонымен қатар, ол педагогика мен психология негіздерін жақсы білуі тиіс. Заманауи шебер инновациялық технологиялармен, цифрлық ресурстармен жұмыс істеуге дайын болуы керек. Осындай кешенді талаптар шеберлерді даярлау және олардың біліктілігін арттыру жүйесін жетілдірудің маңыздылығын көрсетеді.

Қорытынды

Өндірістік оқыту шеберінің қызметі – бұл кәсіптік білім берудің сапасы мен нәтижелілігін анықтайтын күрделі, көп деңгейлі педагогикалық феномен. Ол тек бір мамандыққа үйретуші емес, сонымен бірге тәрбиеші, әдіскер, ұйымдастырушы және білім алушы тұлғасының дамуына ықпал етуші ретінде әрекет етеді. Шебер – білім алушының кәсіби болашағын қалыптастырудағы негізгі ұстаз. Оның жұмысының тиімділігі дидактикалық принциптерді сақтауға, жеке тәсілді қолдануға, оқу мен тәрбиені үйлестіруге және үздіксіз кәсіби өсуге негізделген. Болашақта шеберлердің педагогикалық құзыреттілігін нығайтуға, оларды заманауи оқыту технологияларымен қамтамасыз етуге бағытталған әдістемелік және ұйымдастырушылық шараларды іске асыру қажет. Кәсіптік білім беру жүйесін дамытудың табысты стратегиясы шебердің беделін көтеруді және оның қызметінің көпқырлылығын мойындауды талап етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Исаев, И.Ф. Педагогикалық шеберлік: өндірістік оқыту шеберінің кәсіби қызметі / И.Ф. Исаев. – М.: Академия, 2018. – 256 б.
2. Сластенин, В.А. Педагогика: Оқу құралы / В.А. Сластенин, И.Ф. Исаев, Е.Н. Шиянов. – М.: Академия, 2019. – 576 б.
3. Billett, S. Learning in the workplace: Strategies for effective practice / S. Billett. – Crows Nest: Allen & Unwin, 2019. – 240 p.
4. Kyndt, E. The influence of the work environment on employees' learning attitudes / E. Kyndt, F. Dochy, H. Nijs // Human Resource Development Quarterly. – 2019. – Vol. 30, No. 1. – P. 85–110.
5. Әбішева, К.К. Кәсіптік білім беру педагогикасы: теория мен практика / К.К. Әбішева. – Алматы: Білім, 2020. – 320 б.
6. Gessler, M. The lack of collaboration between companies and schools in the German dual apprenticeship system: Historical background and recent data / M. Gessler // International Journal for Research in Vocational Education and Training. – 2017. – Vol. 4, No. 2. – P. 164–195.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html