Аннотация (қазақ тілінде)

Мақалада рухани-адамгершілік тәрбиенің мектепке дейінгі кезеңде алар орны, отбасы мен балабақшаның өзара ынтымақтастығы, баланың жан-жақты дамуына әсер ететін құндылықтар жүйесі талқыланады. Ертегілер, ойындар, ұлттық дәстүрлер арқылы ізгілік, мейірімділік, патриоттық сезімдерді қалыптастыру тәсілдері қарастырылады. Автор отбасының бала тәрбиесіндегі рөлін ерекше атап өтеді. Зерттеу нәтижесінде тұлғаның моральдық негізін қалыптастыруда рухани-адамгершілік тәрбиенің маңыздылығы дәлелденді [1, б. 45].

Аннотация (на русском языке)

В статье рассматриваются актуальные аспекты духовно-нравственного воспитания в дошкольном возрасте. Особое внимание уделено роли семьи и дошкольного учреждения в формировании у детей таких качеств, как доброта, милосердие, патриотизм и уважение к старшим. Подчеркивается значение народных сказок, игр и национальных традиций как средств воспитания. Анализируются ключевые функции семьи в процессе социализации личности. Выводы подтверждают необходимость системного подхода к духовно-нравственному развитию дошкольников [2, с. 72].

Abstract (in English)

This article explores the role of spiritual and moral education in early childhood development. It emphasizes the synergy between family and preschool institutions in cultivating values such as kindness, compassion, patriotism, and respect for elders. Folk tales, traditional games, and cultural practices are highlighted as effective pedagogical tools. The study underscores the family’s central role in shaping moral foundations. Findings confirm that consistent spiritual-moral guidance is essential for holistic child development [3, p. 112].

Кіріспе

«Адамға алғашқы білім емес, рухани-адамгершілік тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз білім беру — адамзаттың жауы, бұл болашақта оның бүкіл өмірінің апатына әкеледі…» — деген Әбу Насыр Әл-Фарабидің ойы бүгінгі күнге дейін өз өзектілігін жоғалтпаған. Қазіргі заманда білім мен технологиялар дамып келе жатқан сайын, адамгершілік пен рухани құндылықтарға деген қажеттілік тіпті одан әрі артуда.

Балабақша — барлық тәрбиенің негізі. Тәрбиеші — баланы адамзат мәдениеті әлеміне алып кіретін көпір. Қазіргі уақытта ата-аналардың білімге деген сұранысы өте жоғары: балалар ерте жастан шетел тілдерін, музыка, спорт үйірмелерін игереді. Алайда, бұл бәрі заманауи талаптарға жауап берсе де, ең бастысы — рухани-адамгершілік тәрбиені ешқашан ұмытпау.

Негізгі бөлім

Жазушы-педагог Ж. Аймауытов: «Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиеші өзі тәрбиелеуі тиіс. Өйткені бала көп еліктейді», — деген. Бұл пікір отбасы мен тәрбиешінің өзара әрекеттестігінің маңыздылығын көрсетеді. Отбасы — баланың алғашқы ұжымы, мұнда ол ұлттық құндылықтар негізінде тәрбиеленеді. Кейін бұл тәрбие балабақшада және бастауыш мектепте жалғасады.

Отбасы — алтын тірегі, баланың келешегі. Бала — кәмелетке толмаған, білім алуға құштар, болашағы бар жан. Оның тұлға ретінде қалыптасуына отбасы, ата-ана, қарым-қатынас ортасы, жолдастар, тәрбиеші әсер етеді. Ар-ұждан, ақыл, мораль — бұл бәрі отбасынан басталады.

Қазақ халқының «Ата көрген — оқ жонар, ана көрген — тон кезер» деген мақалы мен «Бұл бала ұяшықта, ол ұшады ұш» деген пікірі отбасының тәрбиедегі рөлін нақты көрсетеді. Ата-ана тәрбиесі — күрделі процесс. Біз баламыздың әдепті, өнегелі болуын қалаймыз, бірақ кейде оны дұрыс тәрбиелемейміз. Алайда, бала өскенде оның мінез-құлқына айып тастанғанда, өзіміздің рөлімізді мойындамаймыз. Шындығында, біз — оның өмірінің негізгі мотиваторы.

Рухани-адамгершілік тәрбиенің мақсаты — балаларда жалпыадамзаттық құндылықтарға бағдар беру, мейірімділікке, имандылыққа, бауырластыққа, кішіпейілділікке, қайырымдылыққа тәрбиелеу. Бұл қасиеттер Қазақстан Республикасының Конституциясында да көрсетілген: «Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу — бұл ата-ананың құқығы мен борышы».

Мектепке дейінгі жаста баланың рухани-адамгершілік дамуы отбасы мен балабақша арасындағы тығыз ынтымақтастыққа байланысты. Ойын арқылы бала жағымды әдеттерді, еңбекке деген сүйіспеншілікті, ұйымшылдықты, жауапкершілікті үйренеді. Негізгі міндеттерге: ізгілікті тәрбиелеу, ересектерге құрмет көрсету, ұжымда өмір сүру дағдыларын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікті дамыту жатады.

Тәрбиеші баланың сыртқы әрекеттерін реттей отырып, оның ішкі әлемін дамытады. Ересектердің басшылығымен бала табиғатпен, құрдастарымен, айналаған дүниемен қарым-қатынас жасау тәжірибесін алады. Осы процесте Отанға сүйіспеншілік, көмек көрсетуге дайындық, белсенділік сияқты қасиеттер қалыптасады.

Ақсақалдармен қарым-қатынас жасау арқылы бала сүйіспеншілік, құрмет, үлкендерді қуантуды үйренеді. Ол қателессе, өкінеді; жақсы істесе — қуанады. Бұл сезімдер оның моральдық дамуын қамтамасыз етеді. Отбасының рөлі мынадай:

1. Бала тәрбиесіндегі ең басым ықпал етуші орта;
2. Өркениетті қоғамның азаматын тәрбиелеудегі мемлекеттің негізгі буыны;
3. Ұлттық рухани байлықты жалғастырушы;
4. Тұлғаны әлеуметтендіру процесін жүзеге асырушы;
5. Болашақ мамандық таңдауға ықпал етуші;
6. Отбасылық өмірге дайындаушы.

В. Сухомлинский: «Егер біз балаға қуаныш пен бақыт сыйласақ, ол солай бола алады», — деген. Сондықтан білім мен адамгершілік қасиеттердің үйлесімі — ертеңгі ұрпақтың негізі. Ертегілер мен ауыз әдебиеті баланың рухын қоректендіретін «рухани тағам» болып табылады. Тәрбиенің негізгі мақсаты — дені сау, оянған ұлттық сана-сезімді, ар-ожданды, еңбексүйгіш тұлғаны қалыптастыру.

Бүгінгі педагогикалық ғылым рухани-адамгершілік тәрбиенің кешенді тұрғыдан жүзеге асырылуын талап етеді. Бұл процесс тек отбасы мен мектепке ғана емес, қоғамның барлық институттарына тиісті. Медиа, мәдениет, спорт салалары да баланың құндылықтық бағдарын қалыптастыруға үлес қосуы мүмкін. Алайда, басты рөл әлі де отбасы мен тәрбиешіге тиесілі.

Әсіресе, қазіргі замандағы ақпараттық қоғам шарттарында тәрбие беру күрделеніп келеді. Бала теледидар, интернет, әлеуметтік желілер арқылы әртүрлі идеялармен танысады. Сондықтан ата-ана мен тәрбиешінің оның рухани дүниесін қорғау, дұрыс бағытта жетелеу қажеттігі арта түседі. Бұл жағдайда диалог, сенім және түсіністік — негізгі құралдар болып табылады.

Рухани-адамгершілік тәрбиенің тиімділігі — тек білім беру процесінің дұрыс ұйымдастырылуында ғана емес, сонымен қатар педагогтың өзінің моральдық тұрғыдан мықты болуында. Тәрбиеші — тек білім беруші емес, сонымен қатар баланың рухани дүниесіне үлгі болатын адам. Сондықтан оның өз іс-әрекеті, сөзі, мінез-құлқы үнемі баланың көз алдында мысал болып тұрады. Педагогтың шынайылығы, мейірімділігі, шыдамдылығы, әділдігі — балаға тікелей әсер ететін факторлар. Осы себепті тәрбиешінің өзін-өзі дамытуы, рухани жағынан бай болуы — балаларды тәрбиелеудің негізгі шарты болып табылады.

Қорытынды

Рухани-адамгершілік тәрбие — баланың тұлға ретінде дамуының негізі. Оның қалыптасуы отбасы, балабақша және қоғамның ынтымақтастығы арқылы жүзеге асады. Балаға білім берумен қатар, оның жүрегіне ізгілік, мейірімділік, ұлттық құндылықтарды сіңіру — бүгінгі күннің ең маңызды міндеті. Адамзаттың ең үлкен мұраты — өз ісін жалғастыратын, сау және саналы ұрпақ тәрбиелеу.

Әдебиеттер тізімі

1. Әл-Фараби. Философиялық еңбектері. – Алматы: Ғылым, 2015. – 218 б.
2. Аймауытов Ж. Тәрбие мәселелері. – Астана: Білім, 2010. – 120 с.
3. Sukhomlinsky, V. A. The Heart of a Teacher / V. A. Sukhomlinsky. – Moscow: Progress, 1982. – 256 p.
4. Noddings, N. Educating Moral People: A Caring Alternative to Character Education / N. Noddings. – New York: Teachers College Press, 2002. – 184 p.
5. Kohlberg, L. The Philosophy of Moral Development / L. Kohlberg. – San Francisco: Harper & Row, 1981. – 436 p.
6. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Норма, 2019. – 60 б.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html