Аннотация

Бұл мақала білім беру ұйымдарында репатриант жанұя балаларына әлеуметтік-педагогикалық сүйемелдеу көрсетудің өзектілігі мен мазмұнын қарастырады. Зерттеудің мақсаты – этникалық қазақ репатрианттарының балаларының білім алу процесінде кездесетін әлеуметтік, психологиялық және мәдени қиындықтарын талдау және оларды жеңуге бағытталған педагогикалық шараларды ұсыну. Мақалада талдау, жалпылау және теориялық модельдеу әдістері қолданылды. Қорытынды репатриант балаларын сәтті бейімделуі мен интеграциясы үшін жеке тұлғаға бағдарланған, мәдениетаралық диалогқа негізделген және оқытушылардың арнайы дайындығын қажет ететін кешенді әлеуметтік-педагогикалық сүйемелдеу жүйесінің қажеттілігін көрсетеді. Мақала мұғалімдерге, әлеуметтік педагогтарға және білім беру саласындағы саясаткерлерге арналған [1, б. 110].

Кіріспе

Қазақстан Республикасының демографиялық саясатының маңызды бағыты этникалық отандастарды (оралмандарды) отанына қайтару болып табылады. Бұл үдеріс елдің саяси-әлеуметтік дамуына септігін тигізумен қатар, білім беру жүйесіне де жаңа сындарлы міндеттерді түсіреді. Атап айтқанда, білім беру ұйымдары репатриант жанұя балаларының жаңа ортаға әлеуметтік-мәдени, психологиялық және білім беру бейімделуін қамтамасыз ету мәселесін шешуге тап болды. Бұл балалар көбінесе қос тілдік, мәдени екіұштылық, білім беру бағдарламаларының айырмашылықтары және жергілікті қауымдастықпен интеграцияланудың қиындықтары сияқты көптеген қиындықтарға тап болады. Осыған байланысты тақырыптың өзектілігі айқын: репатриант балаларының бейімделуін қолдау олардың жеке дамуы мен оқу табысының сәттілігіне әсер етеді, сонымен қатар этникалық үйлесімділікті нығайтады және қазақстандық қоғамның әлеуметтік біртұтастығын сақтауға ықпал етеді. Практикалық маңыздылығы осы тобының өкілдеріне білім беру қызметін ұйымдастырудың әдістемелік негіздерін әзірлеу мен жетілдіруді қажет етеді.

Негізгі бөлім

Репатриант балаларының білім алу процесінде кездесетін қиындықтар кешенді сипатқа ие. Біріншіден, бұл тілдік кедергілер. Көптеген балалар ана тілі ретінде қазақ тілінде шектен тыс дамымаған, ал орыс тілін мүлдем білмейді, бұл олардың сабақтарды түсінуін және сыныптастарымен қарым-қатынас құруын қиындатады [2, б. 245]. Екіншіден, әлеуметтік-мәдени бейімделу қиындықтары байқалады. Балалар мектеп ішіндегі және сыртқы ортадағы әлеуметтік нормалар мен құндылықтар жүйесіндегі өзгерістерге тап болады, бұл әлеуметтік оқшаулану сезімі мен өзіндік құндылықтың төмендеуіне әкелуі мүмкін. Үшіншіден, психологиялық факторлар: оқуға деген мотивацияның төмендеуі, байланыс жасау қабілетінің нашарлауы, жайылу мен депрессия белгілері [3, б. 64]. Төртіншіден, білім беру бағдарламаларының айырмашылықтары. Көшіп келген елдердегі оқу жоспарлары мен оқу үдерістерін ұйымдастыру үлгілері Қазақстанда қолданылатындардан айтарлықтай ерекшеленуі мүмкін, бұл білім алушылардың кейбір пәндер бойынша білім деңгейіндегі үйлесімсіздікке әкеледі.

Репатриант балаларына тиімді педагогикалық сүйемелдеу көрсету келесі бағыттарды қамтуы тиіс:

1. Тілдік бейімделуді қолдау. Оқытудың бастапқы кезеңінде қазақ тілін (немесе орыс тілін) меңгеруді жеделдетуге бағытталған арнайы тілдік топтарды немесе бірлескен сабақтарды ұйымдастыру қажет. Мұндай шаралар баланың негізгі оқу бағдарламасына тезірек енуіне жол ашады. Тіл үйрену үдерісіне коммуникативтік тәсілдерді кеңінен қолдану тиімді.
2. Әлеуметтік-психологиялық көмек. Мектептегі әлеуметтік педагог пен психологтар репатриант балаларын тұрақты мониторингтеуі және жеке кеңес беру, психологиялық тренингтер мен интеграциялық шаралар өткізуі керек. Балалар арасындағы әлеуметтік байланыстарды нығайтуға бағытталған топтық жұмыс әсіресе маңызды [4, б. 45].
3. Мәдениетаралық тәрбие және интеграция. Сыныптастар арасында төзімділік пен өзара түсіністі дамыту, репатриант балаларының мәдени ерекшеліктеріне құрметпен қарауға бағытталған тәрбие сағаттары мен мектеп ішілік іс-шаралар өткізу қажет. Оқушыларға Қазақстанның тарихы, мәдениеті мен дәстүрлерін насихаттау репатриант балалары үшін жаңа отандарымен сенімділік сезімін қалыптастыруға көмектеседі.
4. Оқу процесін индивидуалдау және дифференциациялау. Мұғалімдер оқу материалдарын ұсынудың ерекше тәсілдерін таңдау, қосымша түсіндіру беру және баланың алдыңғы білімінің ерекшеліктерін ескере отырып үй тапсырмаларын белу арқылы білім алушыларға жеке көмек көрсетуі керек.
5. Ата-аналармен жұмыс. Репатриант жанұялармен тиімді өзара іс-қимыл педагогикалық үдерістің сәттілігінің ажырамас бөлігі болып табылады. Мектеп мұғалімдері және әлеуметтік қызметкерлер ата-аналарға білім беру жүйесін түсінуде, баланың психологиялық жағдайын қолдауда көмектесуі, сондай-ақ оларды мектеп өміріне белсенді тартуы тиіс.

Білім беру ұйымдарының әлеуметтік-педагогикалық қызметін тиімді ұйымдастыру үшін мұғалімдердің арнайы даярлығы қажет. Педагогтар мәдениетаралық коммуникация, миграция психологиясының негіздері, конфликтология және инклюзивті білім беру технологиялары бойынша оқыту курстарынан өтуі тиіс [5, б. 125]. Осыған қоса, мектепке репатриант балаларын қабылдау мен олардың дамуын бақылаудың стандартты протоколдарын әзірлеу ұсынылады.

Репатриант балаларының өкілдерімен жұмыстың нәтижелілігі де сыртқы факторларға байланысты: жанұяның материалдық жағдайы, тұрақты тұратын орнының болуы, ата-аналардың жұмысы. Демек, білім беру ұйымдарының әрекеті мемлекеттік миграциялық және әлеуметтік саясаттың басқа органдарының шараларымен үйлесімді жүргізілуі керек. Бейімделудің күрделі үдерісі репатриант баласының жеке тұлғасына әсер ететін барлық факторларды ескеретін кешенді көзқарасты талап етеді.

Тәжірибелік тұрғыдан келесі модель тиімді болуы мүмкін: мектепке тіркелген сәттен бастап балаға әлеуметтік педагог-ментор тағайындалады. Ментор баланың мектептегі бейімделуінде, тіл үйренуінде, сыныптастармен қарым-қатынасында қолдау көрсетеді және оның дамуын мониторинг жүргізеді. Мұндай тұрақты қолдау жүйесі баланың жалғыздық сезімін жеңуіне және мектеп ортасына тезірек енуіне көмектеседі. Сонымен қатар, мектепте арнайы «Бейімделу клубы» немесе «Достық орталығы» сияқты интеграциялық кеңістіктерді ұйымдастыруға болады, мұнда репатриант балалары сыныптастарымен бірге бос уақыттарын өткізе алады және қосымша тілдік немесе танымдық көмек ала алады.

Қорытынды. Репатриант жанұя балаларына әлеуметтік-педагогикалық сүйемелдеу көрсету қазіргі қазақстандық білім беру жүйесінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады. Бұл қызмет күрделі сипатқа ие, себебі ол балалардың тілдік, психологиялық, әлеуметтік-мәдени және білім беру қиындықтарын бір мезгілде шешуге бағытталған. Зерттеу нәтижелері сәтті бейімделу мен интеграцияға қол жеткізу үшін тұрақты, жеке тұлғаға бағдарланған және жанұяны қамтитын кешенді қолдау жүйесінің қажеттілігін көрсетеді. Бұл жүйенің негізін мұғалімдердің арнайы даярлығы, мәдениетаралық тәрбие, оқу процесін индивидуалдау және әлеуметтік-психологиялық қызметтер құрауы тиіс. Білім беру ұйымдарының тиімді жұмысы репатриант балаларының тек білім деңгейін көтеруге ғана емес, сонымен бірге оларды қабылдап, қолдайтын қауымдастық мүшелері ретінде сезінуіне ықпал етеді. Болашақта осы бағытта мемлекеттік деңгейде жетілдірілген әдістемелік нұсқаулар мен бағдарламаларды әзірлеу, сондай-ақ оқытушы кадрларды даярлау жүйесіне мәдениетаралық құзыреттілік элементтерін енгізу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Садовская Е.Ю. Миграция в Казахстане на рубеже ХХI века: новые тенденции и перспективы. – Алматы, 2001. – 180 б.
2. Мендикулова Г.М. Исторические судьбы казахской диаспоры. Происхождение и развитие. – Алматы: Ғылым, 1997. – 328 б.
3. Шаукенова З.К. Социальное взаимодействие этнических групп в современном казахстанском обществе. – Алматы, 2002. – 132 б.
4. Тажибаева С.З., Козырев Т.А. Международное сообщество и формирование казахстанской гражданственности // Гражданское общество и социальный прогресс в XXI веке: Матер. II Конгресс социологов тюркоязычных стран; Социологические исследования и инновационное развитие: матер. III Конгресс казахстанских социологов. – Алматы, 2008. – Бөлім 2. – 256-259 б.
5. Бондырева С.К., Колесов Д.В. Миграция (сущность и явление). – М.: Московский психолого-социальный институт, 2007. – 296 б.
6. Berry J.W. Immigration, Acculturation, and Adaptation // Applied Psychology: An International Review. – 1997. – Vol. 46 (1). – pp. 5-34.
7. Sam D.L., Berry J.W. The Cambridge Handbook of Acculturation Psychology. – Cambridge University Press, 2006. – 541 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html