Аннотация. Бұл мақала қазіргі қоғамдағы қыз тәрбиесінің өзекті мәселелерін зерттейді. Мақаланың мақсаты – дәстүрлі қазақ тәрбиесінің құндылықтары мен қазіргі заман талаптарының арасындағы өзара әрекетті талдау, сондай-ақ жастардың бойында адалдық, ізеттілік, жауапкершілік сияқты адамгершілік қасиеттерді қалыптастырудың жолдарын іздестіру. Зерттеу барысында сараптамалық талдау, салыстырмалы-тарихи әдіс және әдебиеттерге сілтемелер қолданылды. Нәтиже ретінде тәрбие үдерісіндегі кейбір нашар жақтар, соның ішінде медиа-ортаның әсері, білім беру мен тәрбиенің барынша рөлінің төмендеуі, ата-аналар мен мектеп арасындағы ынтымақтастықтың жеткіліксіздігі анықталды. Қорытындылай келе, қазіргі қыз тәрбиесінің табысты моделі дәстүрдің озық қағидалары мен заманауи әлеуметтік-мәдени шындықты үйлестіруге негізделуі тиіс деген ұсыныс жасалады.

Аннотация. Данная статья исследует актуальные проблемы воспитания девушек в современном обществе. Цель статьи – проанализировать взаимодействие между ценностями традиционного казахского воспитания и требованиями современности, а также найти пути формирования у молодежи таких нравственных качеств, как честность, уважение и ответственность. В ходе исследования использовались методы экспертного анализа, сравнительно-исторический метод и ссылки на литературу. В результате были выявлены некоторые недостатки в воспитательном процессе, включая влияние медиасреды, ослабление ведущей роли образования и воспитания, недостаточное сотрудничество между родителями и школой. В заключение предлагается, чтобы успешная модель современного воспитания девушек основывалась на гармонизации передовых принципов традиции и современной социокультурной реальности.

Abstract. This article examines current issues of girls' upbringing in modern society. The aim of the article is to analyze the interaction between the values of traditional Kazakh upbringing and the demands of the present time, as well as to explore ways of forming moral qualities such as integrity, respect, and responsibility in young people. The research methods include expert analysis, comparative-historical method, and references to literature. The results revealed some shortcomings in the upbringing process, including the influence of the media environment, the diminishing leading role of education and upbringing, and insufficient cooperation between parents and school. In conclusion, it is suggested that a successful model of modern girls' upbringing should be based on harmonizing the advanced principles of tradition and modern socio-cultural reality.

Кіріспе. Қазақ халқының тұрмысында қыз балаға әрқашан ерекше мән берілген. «Қыз – өмірдің қызғалдағы», «Қыздың жолы жіңішке» деген мақалдар оның қоғамдағы нәзік, жауапты орнын бейнелейді. Дегенмен, глобалдасу, ақпараттық технологиялардың жылдам дамуы және әлеуметтік құндылықтардың өзгеруі замандас қыз тәрбиесінің алдына қиын міндеттер қойып отыр. Бұрынғы «ақ кимешек, ақ жаулықты» бейне мен бүгінгі шындық арасындағы айырмашылықтар көбейіп, ата-аналар мен тәрбиешілердің алаңдаушылығын тудырады. Бұл жағдай тақырыптың өзектілігін көрсетіп, дәстүр мен заманауиліктің қиылысындағы тәрбие стратегияларын ғылыми тұрғыдан қарастыру қажеттілігін туғызады [1, б. 34].

Негізгі бөлім. Дәстүрлі қазақ қоғамында қыз тәрбиесі бүкіл әлеуметтік институттардың (отбасы, ру, қауым) қатысуымен жүзеге асырылған кешенді жүйе болды. Онда ізеттілік, құрмет, еңбекқорлық, отбасын ұстау өнері, ұлттық салт-дәстүрлерді сақтау басты орын алатын. Қазіргі таңда бұл жүйенің кейбір буындары әлсіреп, оның орнын басқа факторлар толтыруда. Біріншіден, ақпараттық кеңістік, әсіресе әлеуметтік желілер мен телехикаялар тәрбиелік үдеріске қауіпті әсер етеді. Зерттеулер көрсеткендей, медиа-мәзірдің көп бөлігі нашақорлық, қылмыс, жеңіл мінезді өмір салтын романтикалап көрсетеді, бұл жасөспірімдердің әлеуметтенуіне теріс әсерін тигізеді [2, б. 89].

Екіншіден, отбасы мен мектеп арасындағы байланыстың әлсіреуі тәрбиенің тиімділігін төмендетеді. Көптеген ата-аналар материалдық игіліктерді қамтамасыз етуге басымдық бере отырып, баласымен болған рухани байланысын жоғалтады. Мектеп болса, негізінен білім беру функциясына ауысып, тәрбие жұмысы қосымша, кейде формальды сипат алады. Бұл вакуумды жас өспірімнің көңіл-күйі мен құндылықтар жүйесін басқа, кейде сенімсіз көздерден толтыруы мүмкін.

Үшіншіден, бүгінгі қыздардың алдында қоғамдық санадағы қарама-қайшылықтар туындайды: еркін ойлау мен дербес даму талаптары мен «қалай болу керек» деген дәстүрлі күтімдер арасындағы теңгерімді табу қиынға соғады. Бұл жағдай кейбір жастарда сенімсіздік, мақсатсыздық сезімін тудырады.

Дегенмен, дәстүрдің мүлдем теріске шығарылуы дұрыс емес. «Анасына қарап қызын ал» деген даналық сөз қыз тәрбиесінде ананың үлгі рөлінің маңыздылығын әлі күнге дейін сақтап қалды. Тәрбие әрекетпен басталады, сөзбен ғана емес. Ата-ананың өз тұлғасында көрсететін ізеттілігі, еңбексүйгіштігі, отбасылық қадір-қасиеттерге деген сүйіспеншілігі – бала үшін ең күшті сабақ. Дәстүрлі тәрбиенің негізгі мақсаты – құрмет пен жауапкершілік сезімін тәрбиелеу болды, бұл қазіргі заман үшін де аса қажетті сапалар [3, б. 112].

Қазіргі жағдайда тиімді тәрбие жүйесі құру үшін келесі бағыттарды жүзеге асыру қажет:

1. Медиа-сауаттылықты дамыту: Жастарды ақпаратты сыни тұрғыдан талдауға, виртуалды әлем мен шынайы өмір арасындағы шекараны түсінуге үйрету.
2. Отбасы мен мектеп ынтымақтастығын нығайту: Ата-аналар мен педагогтар арасындағы үздіксіз диалог орнату, біріккен тәрбиелік бағдарламаларды әзірлеу.
3. Дәстүр мен инновацияны үйлестіру: Ұлттық рухани құндылықтарды (қадір-қасиет, сыйластық, табиғатпен үйлесім) жаңаша тәсілдермен беру. Мысалы, қолөнер шеберханалары, тарихи-мәдени турлар, отбасылық дәстүрлерді қалпына келтіру жобалары.
4. Өзін-өзі дамытуға бағыт беру: Қыздардың білім алуға, кәсіби дағдыларды меңгеруге, қоғамдық қызметке белсенді қатысуға деген ынтасын арттыру.

Сонымен қатар, тәрбие тек қыздарға ғана емес, барлық жастарға бағытталған жалпыадамзаттық құндылықтарды қамтуы керек. Қызды тек «болашақ келін» ретінде ғана емес, қоғамның толыққанды мүшесі, өз тағдыры мен келешегінің шешім қабылдаушысы ретінде қарау керек. Осыған қарамастан, отбасы құндылығы – бүгінгі қоғам үшін де өзектілігін жойған жоқ. Қыздың рухани тазалығы, ақиқаттылығы, отбасын біріктіру және сақтау қабілеті – бұл оның жеке басының да, бүкіл ұрпақтың денсаулығының кепілі болып қала береді.

Қорытынды. Қазіргі заман қыз тәрбиесінің алдына күрделі сындар мен мүмкіндіктерді қойып отыр. Тәрбие үдерісіндегі кемшіліктер – бұл тек отбасының немесе мектептің гана мәселесі емес, бүкіл қоғамдық-мәдени контексттің көрінісі. Сондықтан оны шешу де жан-жақты кешенді тәсілді талап етеді.

Негізгі қорытындыларды келесідей тұжырымдауға болады:

1. Медиа-ортаның кең әсері мен дәстүрлі тәрбие жүйесінің әлсіреуі қазіргі қыз тәрбиесіндегі негізгі қиындықтарды тудырады.
2. Тәрбиенің табысты моделі дәстүр мен заманауиліктің озық қағидаларын үйлестіруге негізделуі керек. Мұнда дәстүрді түгелдей теріске шығару да, оны бұрынғы күйінде қатаң сақтау да тиімсіз.
3. Тәрбие процесінде үлгі рөлі шешуші маңызға ие. Ата-аналар мен педагогтардың тұлғалық мысалы баланың көзқарасын қалыптастырады.
4. Қазіргі қыз тәрбиесінің басты мақсаты – білімді, өз ойы бар, жауапкершілік сезімі жоғары, сонымен бірге ұлттық сыйластық пен рухани тазалықты сақтай білетін тұлғаны қалыптастыру болып табылады [4, б. 156].

Қорытындылай келе, «қыз – халқымыздың көркі» деген тұжырым әлі күнге дейін өз күшін жойған жоқ. Бірақ бұл «көрк» тек сыртқы емес, ішкі, рухани сұлулық пен күштілікте көрінуі тиіс. Оған жету үшін қоғамның барлық буындарының – отбасының, білім беру жүйесінің, мәдениет институттарының және медиа-саланың бірізді және үйлесімді әрекеті қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақтың тәрбиелік дәстүрлері / Құраст. және кіріспе сөзін жазған Ә.Қ. Құсайынов. – Алматы: Санат, 2015. – 320 б.
2. Livingstone, S. The Challenges of Changing Childhood in the Digital Age // International Journal of Communication. – 2019. – Vol. 13. – P. 82–100.
3. Нұртазина Р.Қ. Қазақ отбасы: дәстүр және жаңғыру. – Астана: Фолиант, 2018. – 198 б.
4. Gilligan, C. In a Different Voice: Psychological Theory and Women's Development. – Harvard University Press, 2016. – 216 p.
5. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html