Аннотация

Бұл мақаланың мақсаты – қазақ тілі сабақтарында ақпараттық-компьютерлік технологияларды (АКТ) қолданудың педагогикалық мүмкіндіктерін және әдістемелік аспектілерін зерделеу. Зерттеу барысында талдау, бақылау және салыстыру әдістері қолданылды. Мақалада мультимедиялық презентациялар, интерактивті тақталар, электрондық оқу ресурстары мен Интернет құралдарының тіл оқыту үдерісіне тигізетін әсері, оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы, коммуникативтік және ақпараттық құзыреттіліктерін дамытудағы рөлі қарастырылады. Нәтижелер бұл технологияларды тиімді пайдалану оқу-таным процесін жандандырып, материалды көрнекі түрде ұсынуға, жекелеңдірілген тәсілді іске асыруға мүмкіндік беретінін көрсетеді. Сонымен қатар, АКТ-ны оқытуға интеграциялау мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін арттырудың маңызды факторы ретінде анықталды. Жалпы, зерттеу қазіргі білім беру жағдайында қазақ тілін оқытудың тиімділігін арттыруда ақпараттық технологиялардың өзектілігін растайды.

Кіріспе

Қазақстандық білім беру жүйесінің жаңаруы мен жаһандану үдерістерінің ықпалында педагогикалық технологиялардың рөлі артып келеді. Бүгінгі таңда оқушылар – ақпараттық қоғамның тұғырнамасында өскен «цифрлы тұқым» өкілдері. Олардың танымдық қызығушылығын ояту, білім алуға деген мотивациясын нығайту үшін дәстүрлі оқыту әдістерін заманауи ақпараттық-компьютерлік технологиялармен (АКТ) үйлестіру өте өзекті мәселеге айналуда [1, б. 15]. АКТ термині алғаш рет айтылғандықтан, оны толық ашайық: бұл ақпаратты жинау, өңдеу, сақтау және тарату үшін компьютерлік және телекоммуникациялық құралдарды пайдаланатын технологиялардың жиынтығы. Қазақ тілі – мемлекеттік тіл ретінде оның оқыту сапасы мен қолжетімділігі мемлекеттік деңгейдегі міндеттерді шешуге байланысты. Сондықтан қазақ тілі сабақтарында АКТ-ны тиімді қолдану тек оқу процесінің көрнекілігін арттыру үшін ғана емес, сонымен қатар тілдік құзыреттілікті, сөйлеу мәдениетін және жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімді құралы ретінде зерттелуі қажет. Бұл мақалада қазақ тілі сабағында АКТ қолданудың әдістемелік негіздері, мүмкіндіктері мен шынайы нәтижелері қарастырылады.

Негізгі бөлім

Қазіргі педагогикалық технологиялардың негізгі артықшылығы олардың оқушының жеке ерекшеліктеріне, қабілетіне және қажеттіліктеріне бағытталғандығында жатыр. Оқытуды дараландыру, оқушыларды белсенді субъектіге айналдыру және танымдық іс-әрекетті мотивациялау – заманауи сабақтың басты сипаттамалары болып табылады. Ақпараттық технологиялар осы мақсаттарға қол жеткізуде мұғалімге кең мүмкіндіктер ашады.

АКТ-ны қазақ тілі сабақтарына енгізудің негізгі бағыттарын төмендегідей топтастыруға болады:

1. Мультимедиялық презентацияларды пайдалану. Бұл құрал теориялық материалды (ережелер, схемалар, кестелер) көрнекі, жүйелі түрде ұсынуға, сонымен қатар сурет, бейне, анимация және дыбыстық қолдау арқылы жаңа тақырыпты енгізуді эмоционалды байытуға мүмкіндік береді. Мысалы, диалектілер мен әдеби тіл арасындағы айырмашылықтарды талдауда аудиофрагменттерді қосу, немесе қазақ әдебиетінің классиктерінің өмірбаяндарын виртуалды галерея түрінде ұсыну оқушылардың танымдық белсенділігін айтарлықтай арттырады [2, б. 48]. Презентацияны құрастыру барысында мұғалім материалды сыни тұрғыдан іріктеп, мазмұндық және визуалдық деңгейде логикалық тұрғыдан реттеп ұсынуға мәжбүр болады, бұл оның өз кәсіби шеберлігін де дамытады.
2. Интерактивті тақталармен жұмыс. Интерактивті тақта (ИТ) – бүгінгі күні «активті оқыту» ұғымын іс жүзіндегі ең тиімді жүзеге асырушы құралдардың бірі. Ол бір уақытта көру және есту сезім мүшелеріне әсер ете отырып, материалды меңгерудің сапасын арттырады. Қазақ тілі сабағында ИТ морфологиялық және синтаксистік талдау кезінде сөздерді топтастыру, байланыстыру, жіктеу үшін пайдаланылуы мүмкін. Мәселен, сөйлемнің құрамын талдау кезінде оқушылар тақтаға жанама арқылы сөздерді жылжытып, оларды дұрыс топтастыра алады. Бұл қателіктерді бірден түзеуге, материалды қайталауға және топтық жұмысты ұйымдастыруға ыңғайлы жағдай жасайды. Зерттеулер ИТ-ны пайдаланатын сабақтарда оқушылардың назары мен сабаққа қатысу белсенділігі айтарлықтай жоғары екенін көрсетеді [3, б. 102].
3. Электрондық оқу ресурстары мен Интернет-технологиялар. Бұл бағыт оқытудың аясын сыныптан тыс кеңейтеді. Оқушылар арнайы білім беру порталдарында (bilimland.kz, kundelik.kz), сондай-ақ мұғалімдермен бірлесіп жасалған блогтарда немесе Google Classroom сияқты бірлескен жұмыс платформаларында қосымша тапсырмаларды орындай алады. Тақырыптық веб-квесттер – Интернет-ресурстарды іздеуге негізделген жобалық тапсырмалар – оқушылардың танымдық ізденісін дамытады және ақпараттық сауаттылық дағдыларын қалыптастырады [4]. Мысалы, «Қазақ тіліндегі жаңа сөздер» тақырыбында веб-квест ұйымдастыру арқылы оқушылар әр түрлі сайттардан материал жинап, оны жүйелеп, өз қорытындыларын презентация түрінде ұсына алады.
4. Білімді бағалаудың цифрлық құралдары. Kahoot!, Quizlet, LearningApps.org сияқты қосымшалар тестілеу мен бағалауды ойын форматына айналдырып, сабақты аралық релаксациямен толықтырады. Бұл құралдар лексикалық диктанттарды, грамматикалық ережелерді тез қайталауды және білім деңгейін жедел бақылауды қолайлы етеді.

Дегенмен, АКТ-ны қолдану кезінде бірқатар педагогикалық ережелерді ескеру қажет. Біріншіден, технология мұғалімнің орнын баса алмайды, ол тек тиімді құрал болып табылады. Екіншіден, материалдың көрнекілігі мен аудиовизуалдық қабаттары оның мазмұнын алмастырмауы керек, тек толықтыруы тиіс. Үшіншіден, сабақта компьютермен жұмыс уақыты оқушының жасына қарай нормаларға сәйкес болуы керек, әйтпесе кері әсер – шаршау және қызығушылықты жоғалту пайда болуы мүмкін. Тілдік дағдыларды қалыптастыру негізінен сөйлеу және тыңдау практикасына негізделетіндіктен, АКТ барлық сабақтың мақсаты емес, оның мазмұндық бөлігінің бір элементі болуы тиіс.

Сонымен қатар, АКТ-ны қолдану мұғалім үшін жеке кәсіби өсу үшін де үлкен мүмкіндік. Ресурстармен жұмыс істеу, жаңа бағдарламалық өнімдермен танысу, оқушылардың жеке жетістіктерін цифрлық портфолио түрінде құру – бұлардың барлығы мұғалімнің ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілігін үнемі дамытуды талап етеді.

Қорытынды

Қорытындылай келе, қазақ тілі сабағында ақпараттық-компьютерлік технологияларды қолдану – бұл тек техникалық жаңғырту емес, педагогикалық үдерісті түбегейлі қайта құрудың элементі. АКТ оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырады, материалды меңгеруді жеңілдетеді және жеке тұрғыдан бағытталған оқыту тәсілдерін іске асыруға мүмкіндік береді. Мультимедиялық презентациялар, интерактивті тақталар және онлайн ресурстар тіл оқытудың дидактикалық негіздерін нығайта отырып, сабақтың динамикалық пен эмоционалдық атмосферасын қалыптастырады.

Болашақта АКТ-ны оқытуға интеграциялау тереңдей түсуі, жасанды интеллект негізіндегі бейімделген оқыту жүйелерінің, сондай-ақ виртуалды және кеңейтілген шындық технологияларының қазақ тілі пәнінде қолданылуы мүмкін. Алайда, осы барлық инновациялардың сәттілігі мұғалімнің рөлін төмендетпей, керісінше оның тәлімгерлік және әдістемелік шеберлігін талап ететінін есте ұстау керек. Осылайша, заманауи технологияларды тіл сабағына табысты енгізу үшін оларды мұғалімнің шығармашылық әдістемесі мен сабақтың нақты мақсаттарымен үйлесімді түрде біріктіру қажет. Нәтижесінде бұл кәсіптің болашағы мұғалімнің цифрлық құзыреттілігі мен оның терең педагогикалық ойлауын үйлестіре білуінде жатыр.

Әдебиеттер тізімі

1. Мұхамбетжанова С.Т., Жартынова Ж.Ә. Интерактивті жабдықтармен жұмыс жасаудың әдіс-тәсілдері. – Алматы: Білім, 2008. – 120 б.
2. Медешова А. Компьютерлік программаларды оқу-тәрбие жұмысында қолдану // Бастауыш мектеп. – 2001. – №1. – Б. 45–50.
3. Душеина Т.В. Проектная технология на уроках иностранного языка // Иностранные языки в школе. – 2003. – №5. – С. 98–104.
4. Inkina I.I. Ispolzovanie IKT v obuchenii inostrannomu yazyku [The Use of ICT in Foreign Language Teaching] // Sovremennye problemy nauki i obrazovaniya. – 2015. – № 2. – URL: http://www.science-education.ru/ru/article/view?id=18475 (қаралған күні: 10.10.2023).
5. Dudeney G., Hockly N. How to Teach English with Technology. – Pearson Longman, 2007. – 192 p.
6. Warschauer M., Healey D. Computers and Language Learning: An Overview // Language Teaching. – 1998. – Vol. 31. – P. 57–71.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html