Аннотация (қазақ тілінде). Бұл мақалада бастауыш сыныптарда орыс тілді оқушыларға қазақ тілін оқытуда «жаңаша оқыту» әдістемесін қолданудың тәрбиелік мәні мен тиімділігі қарастырылады. Мақаланың мақсаты – жаңаша оқыту әдістерінің (технологиялық карталар, контекстік және коммуникативтік тәсілдер) оқушылардың тілдік құзыреттілігін қалыптастырумен қатар, олардың танымдық, әлеуметтік-мәдени және ұлттық тәрбиесіне қалай ықпал ететіндігін анықтау. Зерттеу әдістері ретінде педагогикалық-әдістемелік әдебиеттерге талдау, жүйелеу жәңе салыстыру қолданылды. Нәтижесінде жаңаша оқытудың оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыратыны, олардың белсенді қатысуын қамтамасыз ететіні, тарихи-мәдени тұрғыдан санасын кеңейтетіні анықталды. Сонымен қатар, бұл тәсіл оқушының өзін-өзі тануын нығайтып, ұлттық сыйақы мен еліне деген құрмет сезімін тәрбиелейді. Қорытындыда орыс тілді сыныптарда қазақ тілі сабағында жаңаша оқыту әдістерін жүйелі енгізудің ұсыныстары берілген.

Аннотация (на русском языке). В данной статье рассматривается воспитательное значение и эффективность применения методики «обучения по-новому» при преподавании казахского языка учащимся начальных классов с русским языком обучения. Цель статьи – определить, как инновационные методы обучения (технологические карты, контекстный и коммуникативный подходы) способствуют не только формированию языковой компетенции учащихся, но и их познавательному, социокультурному и национальному воспитанию. В качестве методов исследования использованы анализ, систематизация и сравнение педагогико-методической литературы. В результате установлено, что обучение по-новому повышает интерес учащихся к предмету, обеспечивает их активное участие и расширяет сознание в историко-культурном аспекте. Кроме того, этот подход укрепляет самопознание ученика, воспитывает чувство национальной гордости и уважения к своей стране. В заключении предложены рекомендации по системному внедрению методов обучения по-новому на уроках казахского языка в русскоязычных классах.

Abstract (in English). This article examines the educational value and effectiveness of using the "new way of teaching" methodology in teaching the Kazakh language to primary school students in Russian-language classes. The purpose of the article is to determine how innovative teaching methods (technological maps, contextual and communicative approaches) contribute not only to the formation of students' language competence but also to their cognitive, socio-cultural and national education. The research methods used are analysis, systematization and comparison of pedagogical and methodological literature. As a result, it was found that the new way of teaching increases students' interest in the subject, ensures their active participation and expands their consciousness in the historical and cultural aspect. In addition, this approach strengthens the student's self-knowledge and fosters a sense of national pride and respect for their country. In conclusion, recommendations are given for the systematic implementation of new teaching methods in Kazakh language lessons in Russian-language classes.

Кіріспе

Қазақ тілін оқыту – бұл тек тілдік дағдылар мен білім беру міндеті ғана емес, сонымен бірге тұлғаның ұлттық санасы мен мәдени сыйақысын қалыптастырудың маңызды тәрбиелік үдерісі. Бірақ орыс тілді сыныптардағы қазақ тілі сабақтарында дәстүрлі, негізінен грамматикалық-аудармалық әдіс қолданылуы жиі кездеседі, бұл оқушылардың тілді шынайы тұрмыста қолдану қабілеті мен пәнге деген қызығушылығын шектейді. Осындай жағдайда тілдік материалды танымдық, әлеуметтік-мәдени контекстке ендіретін, оқушыны белсенді әрекетке тартатын «жаңаша оқыту» әдістерінің маңызы арта түседі. Жаңаша оқыту дегеніміз – бұл оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оның танымдық белсенділігін, коммуникативтік қабілетін және шығармашылық әлеуетін дамытуға бағытталған заманауи педагогикалық тәсілдердің жиынтығы [1, б. 34]. Осыған байланысты, қазақ тілі сабағында жаңаша оқытудың тек тілдік емес, сонымен қатар терең тәрбиелік мәнін зерттеу өзектілігін жоғалтпайды.

Негізгі бөлім

Жаңаша оқытудың танымдық-тәрбиелік мүмкіндіктері. Жаңаша оқытудың негізінде оқушының белсенділігі мен танымдық қызығушылығын арттыратын интерактивті, коммуникативтік және тұлғаға бағытталған әдістер жатыды. Орыс тілді оқушылар үшін қазақ тілін оқытуда бұл тәсілдер лексика мен грамматиканы жеке элементтер ретінде емес, нақты тіршілік жағдайларында, мәдени контексте меңгеруге мүмкіндік береді. Мысалы, «Наурыз» тақырыбын өткеру кезінде тек сөздік қорды байыту емес, сонымен бірге мереке дәстүрлерінің мәні, ән-би, ұлттық ойындар туралы білім беру арқылы оқушының қазақ халқының мәдениетімен танысуы жүзеге асады. Бұл тек білім беру деңгейінде қалмай, эмоционалды-кәдімгік сезімдерді тәрбиелейді: құрмет, ұқсастық, жақсы көру [2].

Танымдық тұрғыдан алғанда, жаңаша оқыту оқушының логикалық ойлауын, талдау және жалпылау қабілеттерін дамытады. Мәтінді талдау, оның негізгі ойын анықтау, пікір білдіру сияқты жұмыстар оқушыны белсенді ойлануға итермелейді. Ағартушы Ж. Аймауытов атап өткендей, тәрбиенің мақсаты – баланы өзін-өзі тануға, өз ойын қорытындылап, болашақта қолдана алуға баулу [3]. Жаңаша оқыту осыған жол ашады, өйткені ол дәстүрлі «тыңдау-қайталау» схемасынан шығып, оқушыны зерттеуші, тапқыр шешім қабылдаушы ретінде қабылдайды.

Технологиялық карталардың тәрбиелік-әдістемелік рөлі. Жаңаша оқытудың тиімді құралдарының бірі – технологиялық карталар. Олар сабақтың әр кезеңін (мақсат, тапсырмалар, әрекеттер, бақылау) анық көрсететін визуалды жоспарлар болып табылады. Бастауыш сынып оқушысы үшін бұл карта нақтылылық пен тәртіптілік береді, оның назарын тақырыпқа аударады және өздігінен жұмыс істеуге үйретеді. Мысалы, «Менің отбасым» тақырыбындағы картада оқушы өз отбасы мүшелерінің атауларын, сипаттамалық сөздерді толтыра отырып, бір жағынан лексиканы бекітеді, екінші жағынан отбасылық құндылықтар туралы ойланады. Технологиялық карта оқушыға белсенді рөл бере отырып, оның ізденімпаздығын, жауапкершілігін арттырады және жұмыстың нәтижесін көруге мүмкіндік береді, бұл ішкі мотивацияны күшейтеді.

Ұлттық-азаматтық тәрбиеге ықпалы. Қазақ тілі сабағы – бұл оқушының өз елінің тарихына, мәдениетіне, рухани құндылықтарына енуінің басты арнасының бірі. Жаңаша оқыту осы мүмкіндікті айтарлықтай кеңейтеді. Тілдік тақырыптарды тарихи тұлғалар (Абай, Ы. Алтынсарин), тәуелсіздік, мемлекеттік рәміздер (ту, елтаңба, әнұран) сияқты мазмұндармен байланыстыра отырып, оқушыға қазақстандық болмысты тереңірек түсінуге мүмкіндік жасалады. Бұл оның азаматтық сыйақысын, Отанына деген мақтаныш сезімін қалыптастырады. Педагог-ғалым М. Арынның айтуынша, дұрыс ұйымдастырылған оқыту процесінде оқушы «өзінің жерінде, елінде, өзіне тән үлкен тарихи қоғамдық ортада жүргенін сезінеді» [4]. Осы сезім – ұлттық сананың негізі.

Тілдік кедергілерді жеңудегі коммуникативтік тәсіл. Орыс тілді оқушылар үшін қазақ тілінде сөйлесу дағдысын қалыптастыру ең күрделі міндет болып табылады. Дәстүрлі әдіс жиі ауызша сөйлеуді елемей, пассивті білімге әкеледі. Жаңаша оқытудың коммуникативтік тәсілі жұптық және топтық жұмыстарға, рөлдік ойындарға, диалогтар мен кішігірім жобаларға негізделеді. Мысалы, «Дүкенде» тақырыбында оқушылар сатушы мен сатып алушы рөлінде қазақ тілінде диалог құрастырады. Мұндай жаттығулар тек тілдік дағдыны дамытпай, сонымен бірге әлеуметтік дағдыларды (байланысу, өзара әрекеттесу) да тәрбиелейді, сондай-ақ оқушының сенімділігін арттырады.

Қорытынды

Қазақ тілін орыс тілді сыныптарда жаңаша оқыту – бұл тілді үйренудің тиімділігін арттыру ғана емес, сонымен қатар жан-жақты тәрбиелеу процесінің құрамдас бөлігі. Бұл тәсіл оқушының танымдық белсенділігін арттырып, пәнге деген құштарлық тудырады, сонымен бірге оның ұлттық-мәдени санасын, азаматтық сыйақысын қалыптастыруға, өзін-өзі тану мен коммуникативтік қабілеттерін дамытуға бағытталған. Технологиялық карталар, коммуникативтік тапсырмалар, мәдени-тарихи контекстке негізделген материалдар осы мақсаттарға қол жеткізудің тиімді құралдары болып табылады. Болашақта бастауыш сынып мұғалімдерінің біліктілігін арттыру бағдарламаларына жаңаша оқыту әдістемесін енгізуге, сонымен қатар оқулықтар мен дидактикалық материалдарды осы тәсілге сәйкес дайындауға ерекше көңіл бөлу қажет. Тек осылайша қазақ тілі сабағы орыс тілді оқушылар үшін тек міндетті пән емес, ұлттық бірегейлікті түсіну мен құрметтеудің, сондай-ақ жеке тұлға ретінде өсу мен дамудың көзіне айнала алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Сәтжанова Ж.С. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқыту әдістемесі. – Алматы: Білім, 2018. – 256 б.
2. Nieto, S. (2010). Language, Culture, and Teaching: Critical Perspectives. New York: Routledge.
3. Аймауытов Ж. Педагогикалық шығармалар. – Алматы: Ана тілі, 1995. – 380 б.
4. Арын М. Ұлттық тәрбие: теория мен практика. – Астана: Фолиант, 2012. – 198 б.
5. Cummins, J. (2001). Negotiating Identities: Education for Empowerment in a Diverse Society. 2nd ed. California: CABE.
6. Құрманбай С.К. Технологиялық карталар – сабақтың тиімділігін арттыру құралы // Бастауыш мектеп. – 2020. – №5. – Б. 45-49.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html