Аннотация қазақ тілінде: Бұл мақалада «Өзін-өзі тану» пәнінің қазіргі білім беру жүйесіндегі орны мен маңызы, сондай-ақ бұл мамандықты таңдаудың педагогикалық және жеке себептері талданады. Мақаланың мақсаты – бұл пәнді оқытудың қоғамдық қажеттілігін анықтау және оның жас буынның рухани-адамгершілік тәрбиесіндегі рөлін ашып көрсету. Зерттеу әдістері ретінде рефлексиялық талдау, білім беру бағдарламаларын қарастыру және педагогикалық практиканың жалпылауы қолданылды. Нәтижелер «Өзін-өзі тану» пәнінің оқушылардың тұлғалық дамуына, өзін-өзі бағалауға және жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруге қалай ықпал ететінін көрсетеді. Қорытындыда осы пәннің мұғалімнің жеке өсуі мен кәсіби миссиясы үшін де маңыздылығы атап өтіледі.

Аннотация на русском языке: В данной статье анализируется место и значение предмета «Самопознание» в современной системе образования, а также педагогические и личные причины выбора этой специальности. Цель статьи – определить общественную необходимость преподавания данного предмета и раскрыть его роль в духовно-нравственном воспитании молодого поколения. В качестве методов исследования использованы рефлексивный анализ, рассмотрение образовательных программ и обобщение педагогической практики. Результаты показывают, как предмет «Самопознание» способствует личностному развитию учащихся, самооценке и усвоению общечеловеческих ценностей. В заключении подчеркивается значимость этого предмета для личностного роста и профессиональной миссии учителя.

Abstract in English: This article analyzes the place and importance of the subject "Self-Knowledge" in the modern educational system, as well as the pedagogical and personal reasons for choosing this specialty. The purpose of the article is to determine the social necessity of teaching this subject and to reveal its role in the spiritual and moral education of the young generation. Research methods include reflective analysis, consideration of educational programs, and generalization of pedagogical practice. The results show how the subject "Self-Knowledge" contributes to the personal development of students, self-esteem, and the assimilation of universal human values. The conclusion emphasizes the importance of this subject for the teacher's personal growth and professional mission.

Кіріспе

Білім беру процесі тек білім беруді ғана емес, одан да маңыздысы – тұлғаны тәрбиелеуді мақсат етеді. Қазіргі заманның жылдам өзгеретін шарттарында жас ұрпақтың өзін-өзі тануға, моральдық бағдарларын анықтауға және ішкі әлемін қалыптастыруға деген қажеттілігі артып келеді. Дәл осы мақсаттарға «Өзін-өзі тану» пәні қызмет етеді. Ол тек пән ретінде ғана емес, бүкіл білім беру жүйесінің гуманитарлық негізі ретінде қарастырылады. Пәннің негізгі идеясы В.А. Сухомлинскийдің «Өзіңе-өзің ие бол... Ойсыз, кітап оқусыз, ақыл-ой еңбегінсіз өткен күн – босқа өткен күн» деген сөздерінде көрініс табады [1, б. 45]. Бұл пәнді таңдау көбінесе оқытушының жеке өмірлік көзқарасы мен қоғам алдындағы жауапкершілік сезімімен тікелей байланысты болады.

Негізгі бөлім

«Өзін-өзі тану» пәнін таңдаудың себептерін бірнеше деңгейде қарастыруға болады. Біріншіден, бұл жеке тұлғалық деңгей. Мұғалім болу арманы балалық шақтан бастау алады, бұл көптеген педагогтардың жолын сипаттайтын ортақ мотив. Алайда, дәстүрлі пәндердің ішінен дәл «Өзін-өзі тануды» таңдау нақты тұрғыдан негізделеді. Бұл пән мектеп оқу бағдарламасында жиі формальды түрде қарастырылып, оқушылар мен кейбір мұғалімдердің назарынан тыс қалады [2, б. 78]. Мұндай жағдай пәннің терең философиялық және тәрбиелік мәніне қайшы келеді және оны өзгерту қажеттілігі туындайды. Сондықтан бұл саланы таңдаған маман осы қайшылықты шешуді, пәннің потенциалын толық ашуға тырысады.

Екіншіден, бұл әлеуметтік-педагогикалық деңгей. «Өзін-өзі тану» бағдарламасының негізгі мақсаты жалпыадамзаттық құндылықтарды – ақиқат, адалдық, мейірімділік, өзгеге деген құрмет, сүйіспеншілік тәрізді қасиеттерді жеткізу болып табылады. Президент Н.Ә. Назарбаевтың айтуынша, «Біз әрбір адамның абыройын, адамгершілігі мен беделін бағалайтын, жоғары өнегелі... рухани құндылығы бар қоғам құруымыз қажет» [3, б. 12]. Бұл пән дәл осы жоғары мақсатқа қызмет етеді. Ол оқушының өзі туралы түсінігін қалыптастыру арқылы оның қоршаған әлеммен, адамдармен қарым-қатынасын реттеп, жауапкершілікті азамат ретінде тәрбиелейді.

Үшіншіден, бұл әдістемелік деңгей. «Өзін-өзі тану» сабағы дәстүрлі оқыту үлгісінен түбегейлі ерекшеленеді. Онда білім беру қызметінің негізгі субъектісі оқушының өзі болып табылады. Сабақтың мазмұны мен құрылымы (мысалы, «Қуаныш шеңбері», «Мәтінмен жұмыс», «Жүректен жүрекке» сияқты бөлімдер) диалогқа, рефлексияға және жеке тәжірибе алмасуға бағытталған. Мұндай формат оқушылардың эмоционалдық интеллектін дамытуға, коммуникация дағдыларын жетілдіруге және сыни тұрғыдан ойлауға мүмкіндік береді [4, б. 56]. Педагогтың рөлі – жетекші, ынталандырушы және процессті ұйымдастырушы болып табылады.

«Өзін-өзі тану» мұғалімі ретінде дайындықтың маңыздылығын атап өткен жөн. Бұл тек пәндік білімді ғана емес, сонымен қатар психологиялық-педагогикалық, философиялық және этикалық дайындықты талап етеді. Оқытушы өзінің ішкі әлемімен жұмыс істей білуі керек, өйткені ол басқаларға өзін тануға көмектесетін адам. Сондықтан, мысалы, Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтында «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану» мамандығын оқу кезінде теориялық негіздермен қатар, студенттердің тұлғалық өсуіне де ерекше назар аударылады [5, б. 90]. Білікті оқытушылар оқушыларды жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгерген, өзін-өзі тануға қабілетті тұлғалар ретінде тәрбиелеуге бағыттайды.

Пәннің тиімділігі оқушылардың әлеуметтік-эмоционалдық дамуының жақсаруымен, сыныптағы психологиялық климаттың қалыптасуымен және оқушылардың өзін-өзі бағалауының өсуімен байқалады. Сабақта қолданылатын әдістер (мәтіндік жұмыс, рөлдік ойындар, шығармашылық тапсырмалар, топтық талқылау) оқушылардың белсенділігін арттырып, оларға өз ой-пікірін еркін жеткізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл пән ұлттық мәдениет пен дәстүрлерді құрметтеуге, сондай-ақ адамзаттық ортақ құндылықтарды түсінуге негіз бола алады [6, б. 124].

Өзін-өзі тану пәнін оқыту процесінде мұғалімнің өзі үлкен сынақтан өтеді. Өйткені, оқушыларға өз сезімдерін ашуға, әлсіздіктерін мойындауға, құндылықтар туралы ойлануға үйрететін адамның өзінің жан дүниесі терең, ішкі әлемі бай және шынайы болуы тиіс. Мұғалімнің сабақтағы эмоциялары, сөйлеу мәнері, өз тәжірибесінен мысал келтіруі оқушыларға күшті әсер етеді. Сондықтан, осы пәннің мұғалімі үнемі өзін-өзі талдаумен, өзін-өзі түзетумен, өз мінез-құлқының үлгісі бола алатындығына сенім арттырумен айналысады. Бұл сыртқы білім беру процесінен гөрі ішкі рухани еңбек болып табылады, бірақ дәл осы ішкі жұмыс пәннің шынайы сапасы мен оқушылардың жүрегіне жол табу мүмкіндігін анықтайды.

Өзін-өзі тану пәнінің сәттілігі тек сабақ ішіндегі әрекеттермен ғана шектелмейді; ол бүкіл мектеп ортасының құндылықтарына да тікелей байланысты. Егер мектеп басқарушылары мен ұжым осы пәннің философиясын шынайы түсініп, оны жеке пән ретінде емес, бүкіл білім беру процесінің ажырамас бөлігі ретінде қабылдаса, онда оның әсері бірнеше есе артады. Мысалы, сабақтан тыс іс-шаралар, мектеп проектері, тәрбие сағаттары «Өзін-өзі танудың» негізгі идеяларымен үйлесімді болуы тиіс. Бұл пәннің принциптері мектеп мәдениетінің бөлігіне айналғанда, оқушылар білім мен тәрбиені біртұтас құбылыс ретінде қабылдай бастайды, бұл өз кезегінде олардың тұлғалық өсуіне терең және тұрақты ықпал етеді.

Қорытынды

«Өзін-өзі тану» пәні – бұл жеке тұлғаның рухани өмірінің негізі және сәтті қоғам құрудың құралы. Бұл пәнді таңдау тек кәсіби бағыт емес, сонымен қатар жеке миссия, өз бойындағы адамгершілік қасиеттерді дамытуға және басқаларға осы жолда жол көрсетуге деген ұмтылыс. Пәннің мәні оқушының өзін тану процесінде жатыр, бұл процес оның өмірлік құндылықтарын қалыптастыруға, жауапкершілік сезімін дамытуға ықпал етеді. Мұғалім үшін бұл пәнді оқыту – үздіксіз өзін-өзі жетілдіру процесі, өйткені ол өзінің тәрбиеленушілерімен бірге рухани жаңғыру жолында бірге жүреді. Болашақта бұл пәннің рөлі тек арта түседі, өйткені ақпараттық қоғамда адамның ішкі орнықтылығы мен моральдық компас сыртқы өзгерістерге тап болғанда аса маңызды болады. Сондықтан, «Өзін-өзі тану» пәнін оқытушы ретінде өз миссиясын түсінетін мамандарды дайындау және оларды қолдау ұлттық білім беру жүйесінің басым бағыттарының бірі болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Сухомлинский В.А. Пайдалы кеңестер. – М.: Балалар әдебиеті, 1979. – 180 б.
2. Қалиева Д.М. «Өзін-өзі тану» пәні: теориялық негіздер мен әдістемелік тәсілдер. – Алматы: Білім, 2018. – 200 б.
3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның рухани жаңғыруы. – Астана: Аударма, 2017. – 256 б.
4. Петровский В.А. Жеке тұлға және оның дамуы. – М.: Педагогика, 1982. – 285 с.
5. Павлодар мемлекеттік педагогикалық институтының білім беру бағдарламасы: «Әлеуметтік педагогика және өзін-өзі тану». – Павлодар, 2020. – 120 б.
6. Noddings, N. Educating for Intelligent Belief or Unbelief. – Teachers College Press, 1993. – 192 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html