Аннотация

Бұл мақалада жалпыадамзаттық құндылықтарды қалыптастыруда «Өзін-өзі тану» пәнінің мәдени-тәрбиелік рөлі зерттеледі. Мақаланың мақсаты осы пәннің жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытуға, өзін-өзі тану процесін арттыруға және қоғамның моральдық климатын жақсартуға қалай ықпал ететінін талдау болып табылады. Зерттеу барысында талдау, жалпылау, бақылау және әдебиеттерді салыстырмалы талдау әдістері қолданылды. Нәтижелер «Өзін-өзі тану» пәнінің мектеп білімінің түйінді элементі ретінде болашақ азаматтардың моральдық бағдары мен жалпыадамзаттық құндылықтарын нығайтатындығын көрсетеді. Қорытындылай келе, пәндік мазмұнды үйлесімді әзірлеу және оқытушылардың біліктілігін арттыру жалпыадамзаттық құндылықтарды тәрбиелеу жүйесінің тиімділігін айтарлықтай жоғарылатады.

Аннотация (на русском языке)

В данной статье исследуется культурно-воспитательная роль предмета «Познание себя» в формировании общечеловеческих ценностей. Цель статьи – проанализировать, как данный предмет способствует развитию духовно-нравственных качеств личности, углублению процесса самопознания и улучшению морального климата в обществе. В процессе исследования использовались методы анализа, обобщения, наблюдения и сравнительного анализа литературы. Результаты показывают, что предмет «Познание себя» как ключевой элемент школьного образования укрепляет моральные ориентиры и общечеловеческие ценности будущих граждан. В заключение, гармоничная разработка предметного содержания и повышение квалификации педагогов значительно повышают эффективность системы воспитания общечеловеческих ценностей.

Abstract (in English)

This article examines the cultural and educational role of the subject "Self-Knowledge" in the formation of universal human values. The purpose of the article is to analyze how this subject contributes to the development of the spiritual and moral qualities of the individual, the deepening of the process of self-knowledge, and the improvement of the moral climate in society. The research methods of analysis, generalization, observation, and comparative literature analysis were used. The results show that the subject "Self-Knowledge" as a key element of school education strengthens the moral guidelines and universal values of future citizens. In conclusion, the harmonious development of subject content and the improvement of teacher qualifications significantly increase the effectiveness of the system of education of universal human values.

Кіріспе

Қазіргі заманның қарқынды өзгерістері, әлеуметтік трансформациялар мен ақпараттық шапқыншылық жағдайында жеке тұлғаның рухани орнықтылығы мен моральдық бағдары аса маңызды мәселеге айналады. Қоғамның сауатты және мәдениетті мүшелерін тәрбиелеу үшін білім беру жүйесі тек ғылыми ақпаратты ұсынумен шектелуге болмайды, ол жалпыадамзаттық құндылықтардың ішкілендірілуіне қызмет етуі тиіс. Бұл контекстте «Өзін-өзі тану» (ӨӨТ) пәні, Сара Алпысқызы Назарбаеваның бастамасымен Қазақстанда енгізілген, тұлғаның рухани-адамгершілік дамуына бағытталған жеке оқу пәні ретінде, арнайы назарды тартады. Аксиология (құндылықтар ілімі) тұрғысынан қарағанда, жалпыадамзаттық құндылықтар – адамзат тарихы мен мәдениетінің тәжірибесінде қалыптасқан, әлеуметтік және жеке өмірді реттейтін тұрақты моральдық негіздер [1]. Осы пәннің осы құндылықтарды білім алушы жанға сіңірудегі рөлін тереңірек түсіну қазіргі тәрбиелеудің өзекті міндеттерінің бірі болып табылады.

Негізгі бөлім

Жалпыадамзаттық құндылықтарды тәрбиелеу процесі бірнеше бағыттарды қамтиды: білім беру, әлеуметтендіру және іштей қабылдау. «Өзін-өзі тану» пәні осы үрдістің үш деңгейін де қамтуға бағытталған. Оның мазмұны тек құндылықтар туралы түсінік берумен шектелмей, оқушының өзін-өзі тануы мен өзін-өзі дамытуына бағытталған практикалық іс-әрекеттерді қамтиды. Зерттеулер көрсеткендей, өзін-өзі тану тұлғаның адамгершілік қасиеттерінің дамуына, сондай-ақ оның эмоционалдық интеллектісінің артуына ықпал етеді [2, б. 45].

Пәннің әдіснамалық негіздерін зерттегенде, оның негізгі артықшылығы интерактивтілік пен диалогтылықта екенін байқауға болады. Дәстүрлі монологтық тәсілдерден айырмашылығы, ӨӨТ сабақтары жаттығулар, рөлдік ойындар, жағымды жағдаяттарды талдау, медитация арқылы оқушыларды белсенді танымдық және эмоционалдық әрекетке тартады. Бұл тәсіл құндылықтарды жай ғана «үйрену» емес, оларды өмірлік тәжірибе арқылы «сезіну» және іштей қабылдау мүмкіндігін береді.

Құндылықтарды тәрбиелеудің тиімділігі тек сабақтан тыс іс-шараларды белсенді қолдану арқылы артады. Мысалы, «Мейірімге толы жүрегім» сияқты қайырымдылық акциялары жақсылық істеудің практикалық құндылығын көрсетеді. Проекттік әдістер, мысалы, «Атамекен – алтын бесік» сияқты тақырыптарда, оқушыларға отбасы, Отан, табиғат сияқты құндылықтардың мәнін зерттеуге және оларға өз көзқарасын білдіруге мүмкіндік береді [3].

Алайда, пәннің әлеуетін толық жүзеге асыру бірқатар педагогикалық мәселелерге байланысты. Олардың бірі – сапалы оқыту материалдарының жетіспеушілігі және мұғалімдердің осы пәнді оқытудың ерекшеліктері бойынша арнайы даярлық деңгейі. ӨӨТ мұғалімі тек пән біліміне емес, сонымен қатар жоғары дамыған психологиялық-педагогикалық құзыреттілікке ие болуы керек, өйткені оның жұмысы көбінесе оқушылардың ішкі әлемімен тікелей байланысты.

Сонымен қатар, «Өзін-өзі тану» пәнінің басқа пәндермен интеграциясы мәселесі зерттеуді талап етеді. Тарих, әдебиет, музыка сияқты пәндердің мазмұнында да моральдық-адамгершілік проблематика бар. Бұл пәндердің арасындағы әдіснамалық байланысты нығайту ӨӨТ сабағында қалыптастырылатын құндылықтарды терендетуге және бекітуге ықпал етеді. Мысалы, әдебиет сабағында талқыланған кейіпкердің моральдық таңдауы ӨӨТ сабағындағы «Дұрыс әрекет» құндылығының практикалық қолданылуы ретінде қарастырылуы мүмкін.

Білім беру процесінде құндылықтарды қалыптастырудың нәтижелілігін бағалау да маңызды мәселе болып қала береді. Дәстүрлі білім тестілеу әдістері бұл жағдайда жеткіліксіз, өйткені олар ішкі құндылықтар мен моральдық бағдарларды өлшей алмайды. Сондықтан, педагогикалық бақылау, портфолио, өзін-өзі бағалау, проекттерді қорғау сияқты баламалы бағалау әдістерін қолдану қажет.

Қорытынды

«Өзін-өзі тану» пәні жалпыадамзаттық құндылықтарды қалыптастыру жүйесіндегі маңызды буын ретінде жан-жақты дамыған, рухани бай, жауапкершілік иесі жеке тұлғаны тәрбиелеуге бағытталған. Оның рөлі тек белгілі бір құндылықтар туралы түсінік беруде емес, сонымен қатар оқушының өзін-өзі тану, өзін-өзі басқару және қоршаған әлеммен жарасымды қарым-қатынас құру дағдыларын дамытуда. Пәннің тиімділігін арттыру үшін оқыту материалдары мен әдістерін үнемі жетілдіру, мұғалімдердің кәсіби даярлығын нығайту, сонымен қатар пәннің білім беру процесінің басқа салаларымен интеграциясын тереңдету қажет. Осы шараларды жүзеге асыру Қазақстанда жаңа буынның рухани-адамгершілік кемелденуіне айтарлықтай үлес қоса алады, бұл ұлттық «Рухани жаңғыру» бағдарламасының маңызды тұжырымдамасы болып табылады [4]. Болашақта пәннің әсерін тереңірек зерттеу, оның ұзақ мерзімді нәтижелерін бағалау мақсатында эмпирикалық зерттеулер жүргізу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаева С.А. Өмір әдебі. – Алматы: Өзін-өзі тану, 2017. – 256 б.
2. Goleman D. Emotional Intelligence: Why It Can Matter More Than IQ. – New York: Bantam Books, 2005. – 384 p.
3. Өзін-өзі тану. Жалпы білім беретін мектептің 1-11-сыныптарына арналған бағдарлама. – Нұр-Сұлтан: НӘО, 2019. – 104 б.
4. Назарбаев Н.Ә. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру. – Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан халқына Жолдауы», 2017 жылғы 10 қаңтар.
5. Рокич М. The Nature of Human Values. – New York: Free Press, 1973. – 438 p.
6. Селиванова Н.Л. Воспитание ценностных ориентаций у школьников. // Педагогика, 2010. №5. – Б. 43-48.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html