Аннотация қазақ тілінде

Бұл мақала жалпы білім беретін мектептегі 7-сынып оқушыларына көркем әдебиет туындыларын оқытудың тиімді жолдарын тәжірибелік әдістер арқылы қарастырады. Зерттеудің мақсаты – ақпараттық қоғам жағдайында оқушылардың кітап оқуға деген қызығушылығын төмендеуі мәселесін шешуге бағытталған педагогикалық тәсілдерді ұсыну және олардың оқырмандық құзыреттілігін дамытудың мүмкіндіктерін ашу. Жұмыста тәжірибелік әдістер (бәйге, ролевая ойын, проекттік әдіс, сұхбат, цифрлық құралдарды пайдалану), сапалы талдау және бақылау қолданылды. Нәтижелер мұғалімнің үлгі-өнеге ретіндегі рөлі, эмоционалды байланыс пен қызығушылық тудыратын жағдайлардың жасалуы, сондай-ақ заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) мен дәстүрлі әдістерді үйлестіру арқылы оқушылардың оқу белсенділігін айтарлықтай арттыруға болатынын көрсетеді. Мақалада нақты сынып ішілік тәжірибелер мен ұйымдастыру схемалары сипатталған. Қорытындылар ғылыми әдебиеттер мен практикалық бақылаулар негізінде жасалған [1, б. 65; 2, б. 53].

Аннотация на русском языке

Данная статья рассматривает эффективные пути преподавания художественных литературных произведений ученикам 7-х классов общеобразовательной школы посредством практических методов. Цель исследования – предложить педагогические подходы, направленные на решение проблемы снижения интереса учащихся к чтению книг в условиях информационного общества, и раскрыть возможности развития их читательской компетентности. В работе использованы практические методы (соревнование, ролевая игра, проектный метод, интервью, использование цифровых инструментов), качественный анализ и наблюдение. Результаты показывают, что значительного повышения читательской активности учащихся можно достичь посредством роли учителя как образца, создания эмоциональной связи и ситуаций, вызывающих интерес, а также интеграции современных информационно-коммуникационных технологий (ИКТ) и традиционных методов. В статье описаны конкретные внутриклассные практики и организационные схемы. Выводы сделаны на основе научной литературы и практических наблюдений [1, с. 65; 2, с. 53].

Кіріспе

Қазіргі цифрлық заманда ақпарат ағынының шексіздігі мен оның жеделдігі жастардың назарын әдеттегі медиа контенттен көркем әдебиетке аударуды қиындастырады. Мектеп оқушыларының кітап оқуға деген қызығушылығының төмендеуі бүгінгі білім беру жүйесінің маңызды мәселелерінің біріне айналып отыр. Бұл жағдай тек оқу нәтижелеріне ғана емес, сонымен қатар оқушылардың тұлғалық қалыптасуына, олардың сезімдік әлемінің, сыни ойлау қабілетінің және мәдени-рухани құндылықтарының дамуына тікелей әсер етеді. Әдебиет пәнінің мұғалімдері үшін осы проблемаларды шешу – негізгі педагогикалық міндет. Мақаланың мақсаты – Әді Шәріпов атындағы №16 жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбында жүргізілген тәжірибелік жұмыс негізінде оқушыларды көркем шығарма оқуға қызықтырудың тиімді әдістерін талдау және жүйелеу. Зерттеудің өзектілігі практикаға бағытталған нақты әдістемелік ұсынымдарды құру қажеттілігінде, ал теориялық маңызы оқыту процесінде мотивациялық, коммуникативтік және технологиялық аспектілердің бірігу заңдылықтарын ашуда жатыр.

Негізгі бөлім

Әдебиетті оқыту процесін тиімді ұйымдастыру үшін оқушының жас ерекшеліктерін, оның әлеуметтік тәжірибесін және қазіргі медиақоршаған ортаның ерекшеліктерін ескеру қажет. Зерттеу жұмысы барысында бірнеше бір-бірімен байланысты және бірін-бірі толықтыратын тиімді әдістер анықталды және сынақтан өткізілді.

Бірінші әдіс – бәйгелік қатынас элементтерін енгізу. Оқушылардың табиғи бәсекеге құлшынысын пайдалана отырып, «Кітап оқып жарысайық» атты ұзақ мерзімді байқау ұйымдастырылды. Байқау мақсаты тек көлемді арттыру емес, оқудың сапасы мен оқырмандық талдау дағдыларын дамыту болды. Оқылып болған шығармалар тізімін көрсететін интерактивті кестені (A3 нұсқасы) пайдалану арқылы әр оқушының жеке жетістігі және топтық прогресс көрнекі түрде байқалды. Бәйгенің психологиялық негізі ретінде Абай Құнанбаевтың 23-ші қара сөзіндегі ат бәйгесінің метафорасы пайдаланылды, бұл оқушыларды «тұлпардай құйын қуып шабысқа» енуге рухани дайындады [3, б. 117]. Бәйгенің нәтижелі болуы үшін ол тек формальды есепке алу емес, жетістіктерді міндетті түрде танумен (сыйлықтар, марапаттау) және оқушылар арасындағы ынтымақтастық атмосферасымен толықтырылуы тиіс.

Екінші әдіс – муғалімнің үлгі-өнеге ретіндегі рөлін күшейту және эмоционалды байланысты құру. Әдебиет сабағында мұғалімнің шешендігі, көркем оқуы және шығарманы эмоциямен, бет әлпеті мен дене тілімен толық баяндауы шешуші рөл атқарады. Мысалы, Дулат Исабековтың «Бекет» повесіндегі ағалы-інілі қарым-қатынасты эмоционалды түрде баяндау кезінде көптеген оқушылардың көз жасын көріп, автор сезіміне терең сіңуі байқалды. Бұл практика Қ. Бітібаеваның пікірін растайды, оның айтуынша, әдебиет пәні «сезім, эмоция, шабыттану, қиялдау» арқылы әрекет етеді [1, б. 65]. Мұғалімнің өзі белсенді оқырман болуы, жаңа туындылармен танысуы және оқырмандық талқылауларға қатысуы – оқушылардың кітаппен қарым-қатынасына үлгі бола алады.

Үшінші әдіс – белсенді оқырмандық әрекеттерді қамтитын интерактивті формаларды пайдалану. Бұл бағытта екі негізгі форма қолданылды: шығарманы талқылауға арналған ролевая ойын және қазіргі технологиялармен біріктірілген жобалық жұмыс. Шыңғыс Айтматовтың «Бетпе-бет» шығармасын талдау үшін «Әдебиет майданы» атты радио-жобасы ұйымдастырылды. Бұл жобада бір оқушы «тышқан» ретінде сырттан қоңырау шалып, шығарма идеясы туралы өз пікірін білдірді, ал сыныптағы қалған оқушылар тыңдаушы және сұрақ қоюшы ретінде әрекет етті. Бұл форма оқушылардың коммуникативтік дағдыларын (айшықты сөйлеу, дәлелдеу, сұрақ қою) дамытты және шығарманы талдауды реалды, тірі диалогқа айналдырды. М.Жұмабаевтың «баланы өздігінен ойлай білуге баулу қажет» деген тұжырымы дәл осындай әрекеттер арқылы іске асырылады [4, б. 112].

Төртінші әдіс – заманауи ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) оқу процесіне тартымды және функционалды түрде біріктіру. АКТ тек қосалқы құрал ретінде емес, оқырмандық белсенділікті арттыратын және талдауды жеңілдететін платформа ретінде қарастырылды. Мысалы, Quizizz және Kahoot сияқты онлайн-платформалар арқылы тесттер жасау оқылған материалды тез және ойын формасында қайталауға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, оқушыларға kazneb.kz, kitap.kz, bookmate.com сияқты электронды кітапхана ресурстарымен жұмыс істеу ұсынылды, бұл кітапқа физикалық қолжетімділік мәселесін шешті және оқу процесін заманауиландырды. АКТ-ны пайдалану оқушылардың назарын кітаптан аудармауы керек, керісінше, ол кітаптың мазмұнына теренірек енуге көмектесетін құрал болуы тиіс.

Барлық осы әдістерді қолданудың нәтижесінде сыныпта оқырмандық ортаның қалыптасуы байқалды. Оқушылар кітапханамен белсенді қатынаса бастады, бір-бірімен оқылған шығармалар туралы талқылайтын болды, ал «фасилитация» эффектісі арқылы белсенді оқушылар өздерінен әлсіз оқушыларға оқуға ынталандыру әсерін тигізді. Тоқсан ішінде әр оқушы орта есеппен 10-ға жуық көркем туындыны оқып шықты, оның ішінде О.Бөкейдің, Ш.Айтматовтың, Д.Исабековтың шағын проза үлгілері болды.

Қорытынды

Оқушыларды көркем әдебиет оқуға қызықтыру – бұл күрделі, көп қырлы педагогикалық міндет. Оны шешуге бір-ақ әдіс жеткіліксіз; мұнда кешенді тәсіл қажет. Жүргізілген тәжірибелік жұмыс бәйгелік мотивация, мұғалімнің үлгі-өнеге ретіндегі күшті әсері, интерактивті және ролевая оқыту формалары, сондай-ақ АКТ-ны оқу процесіне ақылды интеграциялау сияқты әдістердің үйлесімді үйлесімінің тиімділігін көрсетті. Бұл әдістер оқушыны білім алудың пассивті объектісінен белсенді субъектісіне айналдыруға, оның танымдық және эмоционалдық әрекетін қозғауға бағытталған. Көркем шығарма оқу арқылы оқушы тек тіл дағдыларын ғана емес, сонымен қатар сыни ойлау, эмпатия, мәдениетаралық түсіністік сияқты ХХІ ғасырдың негізгі құзыреттіліктерін дамытады. Сондықтан, әдебиет пәнінің мұғалімі тек білім беруші ғана емес, оқырмандық мәдениетті қалыптастырушы, оқушы жүрегіндегі кітапқа деген сүйіспеншілікті оятушы ретінде де маңызды қызмет атқарады. Болашақта осы бағыттағы жұмыстарды нақты жас топтары мен әдеби кезеңдерге байланысты дифференциалдау, сондай-ақ оқырмандық белсенділікті бағалаудың объективті критерийлерін әзірлеу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Бітібаева Қ. Әдебиетті тереңдетіп оқыту. – Алматы: Мектеп, 2003. – 200 б.
2. Аймауытов Ж. Алты томдық шығармалар жинағы. Т. 5: Тәрбиеге жетекші. – Алматы: Ел-шежіре, 2013. – 320 б.
3. Құнанбайұлы А. Сен де бір кірпіш дүниеге... – Алматы: Рауан, 1994. – 256 б.
4. Жұмабаев М. Көп томдық шығармалар жинағы. Т. 3. – Алматы: Жазушы, 2003. – 400 б.
5. Rosenblatt, L. M. The Reader, the Text, the Poem: The Transactional Theory of the Literary Work. – Southern Illinois University Press, 1994. – 216 p.
6. Beach, R., Appleman, D., Fecho, B., & Simon, R. Teaching Literature to Adolescents. – 3rd ed. – Routledge, 2016. – 290 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html