Аннотация қазақ тілінде: Бұл мақалада заманауи білім беру жағдайында мұғалімнің кәсіби шеберлігі мен тиімді педагогикалық әдістерді қолдану аспектілері қарастырылады. Мақаланың мақсаты – мұғалімнің жетістігі мен оқушылардың нәтижелілігінің өзара байланысын талдау, сондай-ақ үздіксіз білім алу мен жаңа әдіс-тәсілдерді меңгерудің маңыздылығын ашып көрсету. Зерттеу әдістері ретінде педагогикалық тәжірибені жалпылау, теориялық әдебиеттерді талдау және салыстырмалы-историқалық талдау қолданылды. Нәтижелер мұғалімнің тек пәндік білімі ғана емес, сонымен қатар психологиялық-педагогикалық дайындығы мен инновациялық технологияларды қолдану дағдыларының жиынтығының мәнін көрсетеді. Қорытындыда ұстаздықтың ұлттық рухани дәстүрдегі орны мен оның қазіргі талаптарға сәйкес даму жолдары атап өтіледі.

Аннотация на русском языке: В данной статье рассматриваются аспекты профессионального мастерства учителя и применения эффективных педагогических методов в условиях современного образования. Цель статьи – проанализировать взаимосвязь успеха учителя и результативности учащихся, а также раскрыть важность непрерывного обучения и освоения новых методических приемов. В качестве методов исследования использованы обобщение педагогического опыта, анализ теоретической литературы и сравнительно-исторический анализ. Результаты показывают значение совокупности не только предметных знаний учителя, но и его психолого-педагогической подготовки и навыков применения инновационных технологий. В заключении отмечается место учительства в национальной духовной традиции и пути его развития в соответствии с современными требованиями.

Abstract in English: This article examines aspects of a teacher's professional mastery and the use of effective pedagogical methods in the context of modern education. The aim of the article is to analyze the relationship between a teacher's success and student achievement, as well as to reveal the importance of continuous learning and mastering new methodological techniques. Research methods include generalization of pedagogical experience, analysis of theoretical literature, and comparative historical analysis. The results show the significance of the combination of not only the teacher's subject knowledge but also his psychological and pedagogical training and skills in applying innovative technologies. The conclusion highlights the place of teaching in the national spiritual tradition and its development paths in accordance with modern requirements.

Кіріспе

Ұстаздық – адамзат қоғамы тарихындағы ең қадірлі және жауапты мансаптардың бірі болып табылады. Оның мәні тек білім берумен шектелмейді, тәрбиелеу, бағыт көрсету және жастардың тұтас тұлға ретінде дамуына ықпал етуді қамтиды. Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінде ұстаз (мұғалім) әрқашан құрмет пен сенімнің нысаны болған, оның жұмысы ұрпақтар арасындағы рухани байланыстың кепілі ретінде қарастырылған [1, б. 34]. Қазіргі заманда, ақпараттық-технологиялық революция жағдайында, ұстаздықтың мәні жаңа мазмұнға ие болуда. Бүгінде мұғалімнің жетістігі оқушының жетістігімен теңестіріледі, ал бұл жетістікке жетудің негізгі құралы – заманауи және тиімді педагогикалық әдіс-тәсілдерді үйлесімді қолдану болып табылады [2, б. 89].

Негізгі бөлім

Мұғалімнің кәсіби дамуы – бұл үздіксіз процесс. Бастауыш сынып мұғалімі ретіндегі 23 жылдық тәжірибе мынаны көрсетеді: шәкірттердің сәттілігі мұғалімге өзінің еңбегінің нәтижелілігі туралы сезім, қанағат және одан әрі ізденуге деген құштарлық әкеледі. Бұл эмоционалды қайтарым мұғалімнің мотивациясы мен жауапкершілік сезімін арттырады, оны инновацияларды игеруге итермелейді.

Заманауи педагогикалық тәсілдердің тиімділігі олардың күрделілігі мен көп қырлылығында жатыр. Олар тек академиялық білім беруді ғана емес, сонымен қатар оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау, проблемаларды шешу, коммуникация және командалық жұмыс сияқты 21 ғасыр дағдыларын дамытуға бағытталған. Мысалы, сыни тұрғыдан ойлауды дамыту оқушыларға ақпаратты сыни түрде талдауға, дәлелдерді бағалауға және өз қорытындыларын жасауға үйретеді [3, б. 112]. Бұл дағдыны қалыптастыру үшін мұғалім өзі сабақта белсенді әрекеттесуді, пікірталасты және проблемалық жағдаяттарды ұйымдастыруы керек.

Білім беруді ақпараттандыру және цифрлық технологияларды қолдану – бұл қазіргі оқытудың тағы бір өзекті бағыты. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану сабақты тартымды етеді, материалды көрнекі түрде ұсынуға мүмкіндік береді және оқушылардың жеке қабілеттерін ескере отырып, оқу процесін жекелендіруге жағдай жасайды. Дегенмен, технологиялар тек құрал болып табылады, олардың тиімділігі мұғалімнің әдістемелік шеберлігіне байланысты [4, б. 76].

Мұғалім шеберлігінің маңызды құрамдас бөлігі ретінде психологиялық-педагогикалық дайындықты атап өткен жөн. Әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін тану және олардың әлеуметтік-эмоционалдық қажеттіліктерін ескере білу – бұл сәтті тәрбиелеу мен оқытудың негізі. Мұғалімнің жеке «тактикасы» – бұл оның шәкірттермен қарым-қатынас құру өнері, ол оқушыларды әсер ету арқылы емес, олардың еркін еліктеуі мен ізбасары арқылы басқаруға негізделген [5, б. 58]. Ыбырай Алтынсариннің «жақсы оқытушыны дүниедегі заттың бәрінен де артық көремін» деген сөздері осы күні де өзектілігін жойған жоқ және мұғалімдерге қойылатын жоғары талаптарды көрсетеді [6, б. 15].

Мұғалімнің кәсіби дамуының негізгі бағыттарын келесідей жүйелеуге болады:

1. Пәндік білімді үздіксіз жетілдіру: ғылыми жаңалықтар мен зерттеулерді бақылау, арнайы курстар мен семинарларға қатысу.
2. Педагогикалық-әдістемелік құзыреттілікті дамыту: жаңа оқыту технологияларын (мысалы, CLIL – пән мен тілге кіріктірілген оқыту, дифференциалданған оқыту) меңгеру, тиімді оқу материалдарын әзірлеу.
3. Психологиялық-педагогикалық дайындық: оқушылармен тиімді қарым-қатынас құру, мұғалімнің эмоционалды интеллектісін дамыту, конфликтілік жағдайларды шешу дағдыларын меңгеру.
4. Жаңашылдық және ізденімпаздық: тәжірибе алмасу, кәсіби қауымдастықтарға қатысу, өз тәжірибесін жүйелі түрде талдау және жалпылау [7, б. 103].

Мұғалімнің педагогикалық шеберлігі тек оның білімі мен әдіснамасына ғана емес, сонымен қатар тәрбиелеу процесіндегі этикалық позициясына да байланысты. Ұстаздың тұлғасы мен күнделікті мінез-құлқы оқушылар үшін күшті үлгі және әлеуметтік нормалардың көрінісі болып табылады. Әділеттілік, шыншылдық, өзгеге деген құрмет және төзімділік сияқты қасиеттер оқу ортасының моральдық климатын қалыптастырады. Оқушылар құндылықтарды жаттау арқылы емес, оны өз тәжірибесінде, айналасындағы үлгілерден көру арқылы меңгереді. Сондықтан, мұғалімнің этикалық тұжырымдамасы оның педагогикалық әдістерін одан әрі тиімді етеді, өйткені оқушы мен ұстаз арасындағы сенім мен өзара түсіністің негізі осында жатыр. Бұл қарым-қатынас оқушының білім алуға деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, сонымен бірге оның тұлғасын да тәрбиелейді.

Қорытынды

Мұғалімнің жетістігі – бұл оның оқушыларының жетістігі, ал оқушылардың жетістігі – заманауи әдіс-тәсілдерді үйлесімді қолданудың тікелей нәтижесі. Ұстаздық қызмет тек білім беруді ғана емес, рухани-адамгершілік тәрбие беруді де, оқушының тұтас тұлға ретінде дамуына қолдау көрсетуді де қамтиды. Бұл жолда мұғалім үнемі ізденуші, өзін-өзі жетілдіруші және инновацияларды қабылдаушы болуы керек. Ұлы данышпан Әл-Фарабидің айтуынша, «Ұстаздар - құдды жұрт айтатын, тамшысымен тас тесетін су сияқты». Бұл салыстыру ұстаздық еңбектің тұрақтылығын, жүйелілігін және ізгі нәтижелердің жинақталуын бейнелейді. Қазіргі ғасырдың қиындықтары мен талаптарына қарамастан, мұғалімнің негізгі міндеті өзгеріссіз қала береді: білімді, ақыл-ойы дамыған, мәдениетті және жауапкершілікті жастар тәрбиелеу, олар еліміздің гүлденуіне өз үлестерін қоса алады. Бұл міндетті орындау үшін мұғалімдердің үздіксіз кәсіби өсуі, ал мемлекеттің оларға тиісті жағдайлар мен қолдау көрсетуі қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Мұқанова С.А. Қазақ халқындағы ұстаздық дәстүрлер. – Алматы: Ғылым, 2015. – 210 б.
2. Hattie, J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. – Routledge, 2012. – 296 p.
3. Brookfield, S.D. Teaching for Critical Thinking: Tools and Techniques to Help Students Question Their Assumptions. – Jossey-Bass, 2011. – 304 p.
4. Павлова Т.В. Цифровые технологии в образовании: возможности и риски. – М.: Инфра-М, 2020. – 178 с.
5. Роджерс, К., Фрейберг, Дж. Свобода учиться. – М.: Смысл, 2002. – 527 с.
6. Алтынсарин Ы. Педагогикалық шығармалар. – Алматы: Ана тілі, 1991. – 350 б.
7. Әбдікәрімова Р.Қ. Мұғалімнің кәсіби дамуы: теория мен практика. – Нұр-Сұлтан: Фолиант, 2021. – 180 б.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html