Аннотация

Бұл мақаланың мақсаты – мұғалім мамандығының қазіргі қоғамдағы өзектілігін, мәртебесін және талаптарын талдау. Мұғалімдердің ұлттың рухани-интеллектуалдық әлеуетін қалыптастырудағы рөлі зерттеледі. Жұмыста тарихи-логикалық талдау, салыстыру, жалпылау және тәжірибелік мәліметтерді қорытындылау әдістері қолданылды. Мақалада мұғалім мамандығына деген кәсіби көзқарастың қалыптасуындағы тарихи тұлғалардың (Ы. Алтынсарин, Абай) ықпалы, сондай-ақ жаһандану жағдайында мұғалімнің рөлінің өзгеруі (информатордан зерттеуші-технологқа ауысу) қарастырылады. Білім беру саясатының басымдықтары [3, 5] мен білім беруді жаңғырту контекстінде мұғалімнің кәсіби құзыреттіліктері мен адамгершілік-этикалық қасиеттерінің маңыздылығы атап өтілген. Зерттеу қорытындысы мұғалім мамандығының мәңгілік өзектілігі мен әлеуметтік жауапкершілігін растайды.

Аннотация (на русском языке)

Цель данной статьи – анализ актуальности, статуса и требований к профессии учителя в современном обществе. Исследуется роль педагогов в формировании духовно-интеллектуального потенциала нации. В работе использованы методы историко-логического анализа, сравнения, обобщения и систематизации практических данных. В статье рассмотрено влияние исторических личностей (Ы. Алтынсарин, Абай) на формирование профессионального отношения к учительству, а также изменение роли учителя в условиях глобализации (переход от информатора к исследователю-технологу). Подчеркнута важность профессиональных компетенций и нравственно-этических качеств учителя в контексте приоритетов образовательной политики [3, 5] и модернизации образования. Результаты исследования подтверждают непреходящую актуальность и высокую социальную ответственность профессии учителя.

Кіріспе

Қоғамның даму дәрежесі оның білім беру жүйесінің сапасымен, ал ол өз кезегінде мұғалім кадрларының дайындық деңгейімен тікелей байланысты. Мұғалім мамандығы – бұл тек білім беретін кәсіп емес, сонымен қатар ұлттың рухани және интеллектуалдық тұғырын нығайтатын ізгі миссия. Қазіргі таңда білім беру саласы терең трансформациядан өтіп, жаһандық бәсекелестік, цифрлық технологиялар мен инновациялар жағдайында жаңа заңдылықтарға ие болуда. Бұл өзгерістер мұғалімдердің дәстүрлі рөлін қайта қарауға мәжбүр етеді: олар ақпаратты жеткізуші ретіндегі қызметтен, тұлғаның шығармашылық дамуын ынталандыратын, сыни ойлауды дамытатын және өмірлік құзыреттіліктерді қалыптастыратын медиатор-технологтарға айналуда. Осыған орай, мұғалім мамандығының қазіргі заман талаптарына сай қандай маңызы бар екенін, оның мәртебесі қалай қалыптасып, нені қамтитынын тереңірек қарастыру қажеттілігі туындайды.

Негізгі бөлім

Мұғалім мамандығының тарихи-мәдени негіздерін Қазақстан контекстінде қарастырғанда, Ыбырай Алтынсарин сияқты тұлғалардың рөлі айрықша. Ол жергілікті халыққа білімді қолжетімді етудің бастамашысы ретінде, мұғалім тек білім беруші ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-мәдени өзгерістердің агенті бола алатынын көрсетті. Абай Құнанбаевтың өлең жолдарында білімнің, тәрбиенің және ұстаздың жан-жақты тұлғаны қалыптастырудағы орны терендейді [1, б. 87]. Бұл дәстүр қазіргі мұғалімнің кәсіби идеалының бір бөлігі болып қала береді.

Қазіргі заман мұғалімінің рөлі айтарлықтай күрделенді. ХХІ ғасырдың білім беру парадигмасы «білім беру» тұжырымдамасынан «түсінуге үйрету» және «өз бетінше оқу дағдыларын қалыптастыру» тұжырымдамасына ауысумен сипатталады. Бұл мұғалімдердің кәсіби құзыреттіліктер жиынтығын өзгертуді талап етеді. Бүгінде мұғалім мынадай қасиеттерге ие болуы керек:

1. Пәндік және әдістемелік біліктілік: Пәнінің терең білімімен қатар, заманауи педагогикалық технологияларды (тапсырмаға негізделген оқыту, жобалық жұмыс, инверсті сынып) шебер меңгеру.
2. Ақпараттық-коммуникациялық құзыреттілік (АҚҚ): Цифрлық ресурстарды оқу процесінде тиімді пайдалана білу, сыныптан тыс виртуалды оқыту орталарын ұйымдастыра алу.
3. Психологиялық-педагогикалық дайындық: Оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін есепке ала отырып, жеке тұлғаға бағытталған тәсілді қолдана білу; инклюзивті білім беру тәжірибесі.
4. Зерттеушілік дағдылар: Оқу процесіндегі проблемаларды анықтап, оларды шешу жолдарын іздестіре алу, педагогикалық іс-тәжірибені талдай алу.

Қазақстан Республикасының білім беру саясаты мұғалім кадрларының біліктілігін арттыруды басым бағыттардың бірі ретінде белгілеген. «Білім туралы» Заңда және «Білім және ғылымды дамыту» мемлекеттік бағдарламаларында мұғалімдердің кәсіби өсуі мен мотивациясын қолдау шаралары көзделген [3]. Бұл мұғалім мамандығының тек табыс көзі ғана емес, сонымен қатар мемлекет тарапынан қолдау көрсетілетін және үнемі дамытуды талап ететін ізгі мамандық екенін көрсетеді.

Дегенмен, мұғалім мәртебесінің практикалық мәселелері бар. Кейбір аудандарда жалақы деңгейі, жұмыс жағдайлары, артық жүктемелер мамандықтың тартымдылығын төмендетуі мүмкін. Сонымен қатар, қоғамда мұғалімнің рөліне деген көзқарас күрделі: бір жағынан, оған жоғары талаптар қойылады, екінші жағынан, кейбір ата-аналар мен медиа кейбір жағдайларда мұғалімнің беделін төмендетуі мүмкін. Осыған қарамастан, зерттеулер көрсеткендей, мұғалімдердің кәсіби сенімділігі мен жұмысқа деген шығармашылық көзқарасы оқушылардың мотивациясы мен академиялық жетістіктеріне тікелей ықпал етеді [4, б. 112].

Мұғалім мамандығының ерекшелігі – оның адамгершілік-этикалық өлшемі. Мұғалім тек білім бермейді, сонымен қатар үлгі-өнеге болады. Оның әділдігі, сыпайылығы, тарапылдығы, өз пәніне деген деген сүйіспеншілігі оқушылардың құндылықтар жүйесін қалыптастыруға әсер етеді. Абайдың «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деген жолдары дәл осы мәселені ашады. Сондықтан мұғалімдерді даярлау жүйесі тек білім беруді ғана емес, сонымен қатар тәрбиені де, педагогтың тұлғасы ретіндегі дамуын да қамтуы тиіс.

Болашаққа көз тастағанда, мұғалім мамандығының маңызы одан әрі артады. Жасанды интеллект пен автоматтандыру кезеңінде аналитикалық ойлау, шығармашылық және эмоционалдық зият сияқты адамгершілік қабілеттерді дамыту талабы арта түседі. Мұғалім дәл осы қабілеттерді дамытудың негізгі тетігі бола алады. Оның міндеті – автоматты түрде шешілетін тапсырмаларды орындауға емес, күрделі проблемаларды шешуге, коммуникациялауға және үнемі өзін-өзі жаңартуға дайын тұлғаларды тәрбиелеу.

Қорытынды

Мұғалім мамандығы – бұл тек кәсіби қызмет емес, сонымен қатар үлкен әлеуметтік миссия және жеке тұлға ретіндегі өзін-өзі жүзеге асыру жолы. Қазіргі заманның қиын талаптарына қарамастан, бұл мамандықтың маңызы төмендемейді, керісінше, одан әрі артады, өйткені ол адам капиталын қалыптастырудың негізгі механизмдерінің бірі болып қала береді.

Мұғалімнің рөлі ақпаратты берушіден тұлғаны дамытушы-технологқа, сыртқы білім көзінен ішкі ынталандырушыға айналуда. Бұл өзгеріс мұғалімдердің үздіксіз кәсіби өсуін, педагогикалық инновацияларды меңгеруін, сондай-ақ терең адамгершілік-этикалық позицияны сақтауын талап етеді. Мемлекеттік білім беру саясаты мен қоғамның қолдауы бұл процесті тиімді ету үшін маңызды факторлар болып табылады.

Ыбырай Алтынсарин және Абай сияқты ұлы тұлғалардың мұрасы қазіргі мұғалімдер үшін үлгі және рухани тірек болып қызмет етеді. Соңғы қорытынды ретінде айта кету керек: мұғалім мамандығының бақыты мен мақтанышы тек оқушылардың жеке жетістіктерінде ғана емес, сонымен қатар олардың тәрбиеленген адамдар ретінде қоғамға сіңірген үлесінде, мәңгілік білім мен рухани құндылықтардың ұрпақтан-ұрпаққа жалғасуында жатыр. Осы мақсаттарға қызмет ету мұғалім мамандығының мәңгілік өзектілігін қамтамасыз етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Абай Құнанбаев. Қара сөздер (Қырқ сегізінші сөз). – Алматы: Жазушы, 2018. – 480 б.
2. Алтынсарин Ы. Педагогикалық шығармалар. – Алматы: Рауан, 1991. – 320 б.
3. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (2018 жылғы 4 шілдедегі өзгерістермен).
4. Hattie, J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. – Routledge, 2012. – 280 p.
5. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2050» стратегиясы: Жаңа саяси бағыт. – Астана, 2012.
6. Darling-Hammond, L. Powerful Teacher Education: Lessons from Exemplary Programs. – Jossey-Bass, 2006. – 448 p.
7. Сейдахметов Т.С., Омарова Г.А. Қазіргі білім беру жағдайында мұғалімнің кәсіби даярлығы: өзекті мәселелер және шешімдер // Қазақстан мектебі. – 2021. – №5. – Б. 12-18.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html