Аннотация

Мақалада мектеп жасына дейінгі балаларда негізгі геометриялық пішіндер (шеңбер, шаршы, үшбұрыш) туралы түсінік қалыптастырудың педагогикалық әдістері мен тәжірибесі қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – балалардың қарапайым геометриялық ұғымдарды меңгеруіне ықпал ететін оқу іс-әрекетін ұйымдастыру тәсілдерін ұсыну. Әдістеме ойын элементтері мен қимылдық-іс-әрекеттік әдістерді, сондай-ақ көптілді компонентті қамтиды. «Сиқырлы пішіндер әлеміне саяхат» атты оқу іс-әрекетінің мысалында саяхат, есептер мен ойындар арқылы пішіндерді тану, салыстыру және айналадағы әлемдегі оларды пайдалану процесі көрсетілген. Жұмыста [1, 2] әдебиеттерге сілтемелер берілген. Нәтижелер көрсеткендей, игерілген әдістеме балалардың танымдық белсенділігін арттырады, зейінін дамытады және геометриялық қабылдауды қалыптастырады. Қорытындылар бұл тәсілдерді мектеп жасына дейінгі білім беру тәжірибесінде кеңінен қолдануға болатындығын көрсетеді.

Кіріспе

Геометриялық пішіндер туралы түсінік қалыптастыру баланың танымдық дамуының ерте кезеңіндегі маңызды міндеттердің бірі болып табылады. Бұл ұғымдар кеңістіктік ойлау, логикалық қиял және элементар математикалық түсініктердің негізін қалайды [1, б. 34]. Әрі қарайғы оқу жетістігі көбінесе бастауыш геометриялық идеялардың сапасына байланысты болады. Қазіргі білім беру тәжірибесі баланың ойлау ерекшеліктеріне сәйкес келетін, ойын мен іс-әрекетке негізделген интеграцияланған тәсілдерді талап етеді. Осыған байланысты, мектеп жасына дейінгі педагогикалық үдерісте шеңбер, шаршы және үшбұрыш сияқты негізгі пішіндерді енгізудің тиімді әдістемелерін іздеу әрдайым өзекті болып келеді. Бұл мақаланың өзектілігі де осында жатыр: ол классикалық тәсілдер мен инновациялық элементтерді үйлестіре отырып, мектеп жасына дейінгі балалармен жұмыс істеудің практикалық моделін ұсынуға бағытталған.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы танымдық психология мен педагогикалық әдістеменің сәйкес салаларының қорытындыларын жинақтаудан, ал практикалық маңыздылығы – тәрбиешілер мен ата-аналар тікелей қолдана алатын дайын оқу сценарийін (конспектін) ұсынудан тұрады. Мақала авторлары өз жұмысында баланың жаңа материалды игеруін жеңілдету үшін ойын, сюжеттік-рөлдік құрылым және көптілділік компоненттерін сәтті үйлестіреді.

Негізгі бөлім

Баланың танымдық даму процесінде геометриялық пішіндерді меңгеру кезеңдердің ретімен өтуін талап етеді. Бірінші кезең – бұл нақты заттардың пішінін қабылдау және сәйкестендіру, екіншісі – пішіндерді өзара ажырата білу және салыстыру, ал үшінші кезең – пішіндер туралы білімді конструктивтік іс-әрекеттерде (мысалы, кубырау, салу, құрастыру) пайдалану [2, б. 89]. Ұсынылып отырған «Сиқырлы пішіндер әлеміне саяхат» атты оқу іс-әрекеті осы кезеңдердің барлығын қамтитын интеграцияланған тәсілге мысал бола алады.

Іс-әрекеттің негізгі дидактикалық мақсаттары: 1) шеңбер, шаршы, үшбұрыш пішіндерін білуді бекіту; 2) бұл пішіндерді айналасындағы заттарда тану дағдыларын дамыту; 3) пішіндерді өлшемдері (үлкен-кіші) және түстері бойынша салыстыру қабілетін қалыптастыру; 4) сөздік қорды (атаулары) және көптілді компонентті (қазақша және орысша нұсқаларын) дамыту; 5) зейін, еске сақтау және логикалық ойлау қабілеттерін жетілдіру.

Іс-әрекеттің құрылымы белсенді оқыту принциптеріне сәйкес жасалған. Мотивациялық-ынталандыру кезеңінде балалардың назарын аудару үшін эмоционалды ынталандыру қолданылады – Бауырсақ кейіпкерінің келуі және саяхатқа шақыру. Бұл кезең эмоциялық жайлы ортаны құруға, тақырыпқа қызығушылық тудыруға бағытталған.

Ұйымдастыру-іздестіру кезеңі іс-әрекеттің негізгі мазмұнын қамтиды. Бұл жерде күрделілігі арта түсетін үш сатылы ойын тапсырмалар жүйесі ұсынылған, олар әрбір пішінге арналған қалашық түрінде ұсынылған. Бірінші тапсырмада балалар шеңбер пішінді заттарды табу арқылы пішіннің белгілерін білімін қолданады. Екінші тапсырма шаршы пішінге арналған, онда олар үлкен және кіші шаршыларды сандап, түстерін атап, өлшемдік сипаттамалармен жұмыс істейді. Үшінші тапсырмада үшбұрыштардан үй құрастыру арқылы конструктивтік іс-әрекет пен кеңістіктік ойлау дамытылады. Әрбір тапсырманы орындау сәйкес «кілт» алумен аяқталады, яғни мақсатқа жетудің айқын критериі бар, бұл балаларда табыс сезімін тудырады.

Іс-әрекеттегі белсенді оқыту әдістерінің бірі – сергіту сәттері мен қимылдық тапсырмаларды пайдалану. Мысалы, «Алақанды ұрамыз, шеңберді біз құрамыз...» деген жаттығу балалардың қозғалыс қажеттілігін қанағаттандырып, сонымен бірге пішін туралы ұғымды денелік тәжірибе арқылы бекітеді. Бұл тәсіл, әсіресе кіші жастағы балалар үшін, материалды игеруді жеңілдетеді.

Қазіргі көпұлтты қоғамның талаптарына сәйкес, іс-әрекетте қостілдік компонент енгізілген: геометриялық пішіндердің атаулары қазақ және орыс тілдерінде беріледі. Бұл тілдік дағдыларды дамытады және балалардың тілдік әлемін байытады.

Рефлексия кезеңі балалардың алған әсерлерін жүйелеуге, білімдерін бекітуге және педагогикалық үдерістің тиімділігін бағалауға бағытталған. «Смешарики» кейіпкерін талдау арқылы (оның құрылымындағы әртүрлі пішіндерді табу) білімдерді жинақтау және қолдану дағдылары тексеріледі. Эмоциялық күйлерін шаршылар арқылы білдіру тәсілі арқылы тәрбиеші өз жұмысының тиімділігі туралы кері байланыс алады, бұл оның келесі іс-әрекеттерін жоспарлауына ықпал етеді.

Осы әдістемені ұтымды жақтарының бірі – оның түрлендіруге ыңғайлылығы. Берілген конспект негізінде жаңа кейіпкерлерді, тақырыптарды, күрделірек тапсырмаларды (мысалы, пішіндерді өлшем бойынша реттеп салу, симметрия элементтерін табу) енгізуге болады. Халықаралық зерттеулер де мектеп жасына дейінгі білім беруде ойын мен іс-әрекетке негізделген интеграцияланған тәсілдердің тиімділігін растайды [3, p. 112].

Қорытынды

Осылайша, мектеп жасына дейінгі балаларда геометриялық пішіндер туралы түсінік қалыптастыру үшін жоғарыда қарастырылған оқу іс-әрекетінің әдістемесі оның мақсаттарына жетуге толықтай сәйкес келеді. Оқу процессін саяхат, есептер мен ойындар формасында ұйымдастыру, балалардың танымдық белсенділігін арттырады, материалды игеруге деген қызығушылығын сақтайды.

Негізгі әдістемелік ережелер ретінде келесілерді бөліп көрсетуге болады: а) білім беру мазмұнын ойын формасына енгізу; б) тапсырмалардың күрделілігінің кезеңділігі мен олардың нақты нәтижеге (кілт, сыйлық) байланыстылығы; в) әртүрлі даму салаларын (танымдық, тілдік, эмоциялық, қозғалыстық) біріктіретін интеграцияланған тәсіл; г) қостілділік компонентін енгізу; д) балалардың жеке тәжірибесі мен белсенді қатысуына негізделген рефлексияны ұйымдастыру.

Жүргізілген жұмыстың нәтижелері (балалардың пішіндерді дұрыс атауы, оларды айналадағы заттарда тануы, құрылымдар құрастыру дағдылары) бұл әдістеменің тиімділігін растайды. Авторлардың пікірінше, ұсынылып отырған оқу іс-әрекетінің моделі мен оның құрылымдық элементтерін басқа тақырыптарды (сандар, түстер, кәсіптер) өзекті ету үшін де сәтті бейімдеуге болады.

Келесі зерттеулердің бағыты түрлі дидактикалық жағдайларда (арнайы білім беру қажеттіліктері, жастары әртүрлі топтар) геометриялық түсініктерді қалыптастыру әдістерін дифференциалдауға, сонымен қатар арнайы ойын ойыншықтары мен цифрлық ресурстарды пайдалану мүмкіндіктерін зерттеуге бағытталуы мүмкін.

Әдебиеттер тізімі

1. Венгер Л.А., Пилюгина Э.Г. Воспитание сенсорной культуры ребенка от рождения до 6 лет: Книга для воспитателя детского сада. – М.: Просвещение, 1988. – 144 б.
2. Нұрғалиева Г.Қ. Балабақша жасындағы балаларды математикаға дайындау. Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 167 б.
3. Clements D.H., Sarama J. Early Childhood Mathematics Education Research: Learning Trajectories for Young Children. – New York: Routledge, 2009. – 424 p.
4. Метлина Л.С. Математика в детском саду: Пособие для воспитателя детского сада. – 2-е изд., перераб. – М.: Просвещение, 1984. – 256 б.
5. Зайцев В.В. Математика для детей дошкольного возраста: Пособие для воспитателей и родителей. – М.: Владос, 1999. – 140 б.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html