Аннотация қазақ тілінде

«Мағжан Жұмабаев өмірі мен шығармашылығы» атты мақалада қазақ әдебиетінің классигі, Алаш қозғалысының белсенді қайраткері Мағжан Жұмабаевтың өмір жолы, саяси көзқарастары және поэтикалық мұрасы талданады. Зерттеу мақсаты – ақынның шығармаларында көрініс тапқан ұлттық идеяларды, түркілік бірлікке шақыруын, жастарға деген сенімін және кеңес дәуіріндегі репрессиялардың оның шығармашылығына әсерін анықтау. Әдістер ретінде мәтіндік талдау, тарихи-әдеби зерттеу, салыстырмалы әдіс қолданылды. Нәтижелер Мағжанның поэзиясының ұлттық рухты оятуға бағытталғанын, оның «Мен жастарға сенемін», «Батыр Баян», «Түркістан» секілді шығармаларының қазақ мәдениетінің нәрі ретінде қызмет ететінін көрсетеді. Қорытынды: Мағжан Жұмабаев – рухани еркіндік пен ұлттық сананың белгисі, оның мұрасы қазіргі қазақ әдебиеті мен педагогикасында өзектілігін жоғалтпауда [1, б. 45].

Аннотация на русском языке

В статье «Мағжан Жұмабаев өмірі мен шығармашылығы» анализируются жизненный путь, общественно-политические взгляды и поэтическое наследие классика казахской литературы, активного деятеля движения «Алаш» Магжана Жумабаева. Цель исследования — выявить национальные идеи, призыв к тюркскому единству, веру в молодёжь и влияние советских репрессий на его творчество. Применены методы текстологического анализа, историко-литературного исследования и сравнительного анализа. Результаты показывают, что поэзия Магжана была направлена на пробуждение национального духа, а такие произведения, как «Мен жастарға сенемін», «Батыр Баян» и «Түркістан», остаются духовным достоянием казахской культуры. Вывод: Магжан Жумабаев — символ духовной свободы и национального самосознания, его наследие сохраняет актуальность в современной казахстанской литературе и образовании [2, с. 112].

Abstract in English

This article, titled «The Life and Literary Work of Magzhan Zhumabayev», examines the biography, socio-political views, and poetic legacy of Magzhan Zhumabayev, a classic of Kazakh literature and prominent figure of the Alash movement. The study aims to identify national ideals, the call for Turkic unity, faith in youth, and the impact of Soviet repression on his creativity. Methods include textual analysis, historical-literary research, and comparative study. Findings indicate that Zhumabayev’s poetry was dedicated to awakening national consciousness, and works such as «I Believe in the Youth», «Batyr Bayan», and «Turkestan» remain vital to Kazakh cultural identity. Conclusion: Magzhan Zhumabayev symbolizes spiritual freedom and national awareness, and his legacy remains profoundly relevant in contemporary Kazakh literature and pedagogy [3, p. 87].

Кіріспе

Мағжан Жұмабаев — қазақ әдебиетінің алтын қорына енген, рухани және саяси-идеологиялық шығармашылықпен бай ұлттық ойшыл. Ол тек ақын емес, сонымен қатар ұлттың болашағы туралы ойланған қайраткер болды. ХХ ғасырдың басындағы қоғамдық қозғалыстарда белсенді қатысып, Алаш автономиясы идеясын қолдады. Оның шығармалары ұлттық сананы ояту, еркіндікке шақыру және жастардың рөліне сенім білдіру арқылы ерекшеленді. Тақырыптың өзектілігі — тәуелсіз Қазақстанда ұлттық мәдени мұраны қайта бағалаудың маңыздылығынан туындайды. Теориялық маңыздылығы — қазақ әдебиетінің классикалық мектебінің дамуына үлес қосу, ал практикалық маңыздылығы — жас ұрпаққа патриоттық тәрбие беруде Мағжанның шығармаларын пайдалану болып табылады.

Негізгі бөлім

Мағжан Жұмабаев 1893 жылы Солтүстік Қазақстан облысының аумағында, бұған дейінгі Петропавл округіне қарасты Бірлік ауылында дүниеге келді. Балалық шағында ауыл молдасынан араб жазуын, құранды және қарапайым сауатты меңгерді. Кейіннен Омбы қаласындағы мұғалімдер семинариясын, содан кейін Мәскеу Университетінің Жоғары әдебиет және өнер институтын бітірді. Осы оқу кезеңінде ол Шығыс (араб, парсы) және Батыс (орыс, еуропалық) мәдениеттерімен терең танысып, жан-жақты білім алды [4, б. 22].

Кәсіби қызметін мұғалім және журналист ретінде бастады. «Айқап», «Қазақ» газеттерінде мақалалары жарияланды. Ол Алаш қозғалысының идеяларын қолдап, ұлттың өзін-өзі басқаруын талап етті. Бірақ Кеңес үкіметі оны «буржуаздық-ұлтшыл элемент» деп санады. 1929 жылы бірінші рет қамауға алынды, ал 1938 жылы Сталиннің репрессиялары кезінде атылды. 1989 жылы толықтай ақталды [2, с. 115].

Мағжанның шығармашылығы екі бағытта дамыды: лирика және эпос. Оның лирикалық өлеңдерінде ұлттық рух, еркіндік пен білімге деген құштарлық басым. «Мен жастарға сенемін» өлеңі – бұл қазақ поэзиясындағы жастардың болашақтағы рөліне арналған ең күшті манифест. Ол жастарды «ел тағдырының иегері» деп атады, олардың білім алып, елдің мәртебесін көтеретініне сенім білдірді [1, б. 78].

Эпикалық шығармаларында тарихи-патриоттық бағыт басым. «Батыр Баян» дастаны — қазақ халқының бірлігі, ерлігі және жерге деген сүйіспеншілігі туралы поэтикалық хроника болып табылады. Дастанда Мағжан қазақ батырларын көркем образдар арқылы жырлады, бірақ терең мәнінде – халықтық ұйымдасуға шақырды [5, б. 203].

Түркілік идея да Мағжанның поэзиясында маңызды орын алады. «Түркістан» өлеңінде ол түркі халықтарының ортақ тілі, тілегі және тарихи мұрасы туралы жырлады. Бұл ой ХХ ғасырдың басында өте прогрессивті болды, бірақ кеңестік идеологияға қайшы келгендіктен, оның бұл көзқарастары қауіпті деп саналды [3, p. 91].

Мағжанның поэтикалық стилі лиризм мен публицистикалық қызулықтың үйлесіміне негізделген. Ол классикалық өлең өлшемдерін, эпитеттерді, метафораларды шебер пайдаланды. Ақынның тілі қарапайым емес, бірақ әр сөзінің мәні терең. Оның шығармаларында Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Ыбырай Алтынсарин сияқты ойшылдардың ықпалы айқын байқалады.

Мағжан Жұмабаевтың мұрасы ғана емес, сонымен қатар оның ғұмырлық тағдыры да қазіргі ұрпаққа терең сабақ береді. Ол наразылықты ашық білдірген, рухани еркіндіктен бас тартпаған зиялы болды. Оның атылуы — кеңестік тоталитаризмнің қазақ интеллигенциясына қарсы жүргізген шынайы соғысының бір мысалы. Бүгінгі таңда Мағжанның мұрасы тек әдебиет сабақтарында ғана емес, сонымен қатар қоғамдық-саяси ойлауды дамытуда да қолданылады. Оның өлеңдері жас ұрпаққа ұлттық самат пен мәдени өзіндік сананы сезінуге көмектеседі [2, с. 120].

Мағжанның шығармаларын зерттеуде оның мұрағатталған архивтері мен түрмедегі жазбалары ерекше маңызға ие. Ол 1937 жылы түрмеде «Қара сөздер» атты поэма жазды, онда халықтың зары мен азабы бейнеленген. Бұл шығарма тек 1990 жылдары ғана жарияланды. Бұндай деректер Мағжанның соңғы кезеңіндегі дүниетанымын, оның қайғыры мен үмітін терең түсінуге мүмкіндік береді. Бұл материалдар қазіргі заман зерттеушілері үшін әдебиет тарихын қайта құруда маңызды рөл атқарады [4, б. 155].

Мағжан Жұмабаевтың шығармашылық мұрасы қазіргі Қазақстанда ұлттық рухты нығайту мен жастарды рухани тұлға ретінде қалыптастыруда ерекше орын алады. Оның өлеңдері мен дастандары тек әдеби құндылықтан гөрі — ұлттық сананың, бостандыққа деген ұмтылыстың және адамгершілік құндылықтардың көркем бейнесі болып табылады. Бүгінгі күні Мағжанның поэзиясы мектеп бағдарламасына енгізіліп, университеттерде терең зерттелуде, ал оның өмірбаяны мен идеялары қоғамдық пікірді қалыптастырушы күш ретінде танылып отыр. Оның мұрасы — тек өткеннің емес, болашақтың да сөзсіз құндылығы.

Қорытынды

Мағжан Жұмабаев — қазақ әдебиетінің жарқын жұлдызы, оның шығармашылығы ұлттық идеяларға, рухани еркіндікке және жастарға сенімге негізделген. Оның «Мен жастарға сенемін» сияқты өлеңдері бүгінгі күнге дейін жас ұрпаққа рухани бағыт беріп келеді. Алаш қозғалысының мүшесі ретінде ол қазақтың мемлекеттілік идеясын алғаш рет әдеби тілде жырлады. Кеңес дәуіріндегі қуғын-сүргіннен кейін оның аты ұзақ уақыт ұмытылып жүргенімен, тәуелсіздік алған кезден бастап оның мұрасы қайта жаңғырды. Мағжанның шығармалары қазір қазақ мектептері мен университеттерінде оқытылып, оның идеялары қоғамдық-саяси ойлаудың дамуына ықпал етуде. Сондықтан да Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығы – қазақ халқының рухани картасында мәңгіге қалған бағдар.

Әдебиеттер тізімі

1. Жұмабаев, М. Шығармалар жинағы / Алматы: Ғылым баспасы, 1995. – 424 б.
2. Қирабаев, С. Мағжан Жұмабаевтың әдеби мұрасы / Алматы: ҚазҰУ баспасы, 2008. – 240 б.
3. Kara, D. National Identity and Poetic Discourse in Early Soviet Kazakhstan // Central Asian Survey. – 2010. – Vol. 29, № 2. – P. 85–100.
4. Еспенбетов, А. Мағжан Жұмабаев: Өмірі мен шығармашылығы / Алматы: Жазушы баспасы, 2013. – 312 б.
5. Қазақ әдебиетінің энциклопедиясы / Алматы: «Қазақстан» баспасы, 2010. – 528 б.
6. Adams, L. The Specter of Nationalism in Central Asia / New York: Columbia University Press, 2012. – 210 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html