Аннотация. Бұл мақаланың мақсаты – жаңартылған білім беру мазмұнының мектеп оқу үдерісіндегі енгізілу ерекшеліктерін, оның Қазақстан білім беру жүйесінің жаңа талаптарына сәйкестігін және практикалық салдарын зерттеу. Зерттеу барысында танымдық талдау, бағдарламалық құжаттарды салыстыру және педагогикалық бақылау әдістері қолданылды. Нәтижелер жаңартылған мазмұнның мектеп оқу үдерісіндегі ерекшеліктерін (сараланған оқыту, Блум таксономиясына негізделген дағдыларды қалыптастыру, іс-тәжірибеге бағытталған және пәнаралық байланыстарды күшейту) анықтауға бағытталды. Нәтижелер жаңартылған мазмұнның оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы, олардың өз алдына ойлау мен іс-әрекет ету қабілеттерін дамытудағы рөлін көрсетеді. Сонымен қатар, Қазақстанның «Интеллектуалды ұлт – 2020» сияқты стратегиялық бағдарламалары аясында оқу процесін іс-тәжірибеге, пәнаралық байланыстар мен шығармашылыққа бағыттаудың маңыздылығы талданған. Мақаланың практикалық құндылығы мектеп мұғалімдеріне оқу процесін тиімді ұйымдастыру жолдарын ұсынуда.

Кіріспе. Қазақстан білім беру жүйесі әлемдік трендтерге сәйкес терең өзгерістерді бастан кешіріп жатыр. 2017-2018 оқу жылынан бастап 5 және 7 сыныптарда енгізілген жаңартылған білім беру мазмұны бұл өзгерістердің негізгі көрінісі болып табылады. Жаңартылған мазмұнның өзектілігі Қазақстанның «Интеллектуалды ұлт – 2020» сияқты стратегиялық бастамаларымен тікелей байланысты, оның негізгі мақсаты – жаңа қалыпта қазақстандықтарды тәрбиелеу және Қазақстанды бәсекеге қабілетті адам капиталы бар мемлекетке айналдыру . Бұл бағдарлама адам капиталын дамытуға баса назар аудара отырып, білім беруді инновацияландыруға және ақпараттандыруға ықпал етеді . Бұл контекстте білім беру мазмұны тек теориялық білім берумен шектелмей, сонымен қатар оқушылардың практикалық дағдылары мен өз алдына ойлау қабілеттерін дамытуға бағытталуы керек. Мақаланың мақсаты – жаңартылған білім беру мазмұнының ерекшеліктерін талдау және оның оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы, олардың өз алдына ойлау мен іс-әрекет ету қабілеттерін дамытудағы рөлін анықтау. Зерттеудің теориялық маңыздылығы жаңартылған мазмұнның Қазақстан білім беру жүйесінің жаңа талаптарына сәйкестігін анықтауда, ал практикалық маңыздылығы – мектеп мұғалімдеріне оқу процесін тиімді ұйымдастыру жолдарын ұсынуда.

Негізгі бөлім. Жаңартылған білім беру мазмұны бірқатар инновациялық тәсілдерге негізделген. Оның ең маңызды ерекшеліктерінің бірі – оқушыларды екі әдіспен бағалау: қалыптастырушы және жиынтық бағалау. Қалыптастырушы бағалау оқу процесі барысында оқушының білімін, дағдыларын және қабілеттерін үнемі бағалауға бағытталса, жиынтық бағалау белгілі бір кезеңнің соңында (мысалы, тоқсанның, оқу жылының аяғында) оқушының жеткен жетістіктерін бағалауға бағытталған. Бұл тәсіл оқушыларға өздерінің білім деңгейін үнемі бақылауға және оны жетілдіруге мүмкіндік береді. Жаңартылған мазмұнның тағы бір маңызды ерекшелігі – оқу мақсаттарының сыныптан сыныпқа көшкен сайын шиыршық тәрізді күрделенуінде болып отыруы. Бұл тәсіл оқушылардың білімдерін біртіндеп тереңдетуге және күрделі дағдыларды меңгеруге мүмкіндік береді. География және жаратылыстану пәндерінде бұл тәсіл Блум таксономиясының сатысы бойынша жүзеге асырылады. Блум таксономиясы оқушылардың танымдық қабілеттерін жетілдіруге бағытталған алты сатыдан тұрады: білу, түсіну, қолдану, талдау, жинақтау және бағалау. Осы сатылар бойынша оқушылар алдымен қарапайым фактілер мен ұғымдарды меңгереді, содан кейін оларды түсінуге, қолдануға, талдауға, жинақтауға және бағалауға үйренеді. Бұл тәсіл оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға және олардың өз алдына ойлау қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді.

Жаңартылған мазмұн сабақтарды сараланған түрде ұйымдастыруды талап етеді. Сыныпта оқушылардың деңгейі әр түрлі болуына байланысты тақырыптың жалпы мақсаты болады, соған сай әр мұғалім өзінің оқушыларының деңгейін ескеріп оқу мақсаттарын үш түрлі деңгейге бөледі: негізгі, орташа және жоғары деңгей. Бұл тәсіл әр оқушының қабілеттерін ескере отырып оқу процесін жекелендіруге мүмкіндік береді. Мысалы, география пәнінде бір тақырып бойынша әр деңгейдегі оқушыларға арналған тапсырмалар әзірленеді. Негізгі деңгейдегі оқушылар қарапайым фактілер мен ұғымдарды меңгерсе, орташа деңгейдегі оқушылар осы фактілер мен ұғымдарды талдауға және қолдануға үйренеді, ал жоғары деңгейдегі оқушылар күрделі тапсырмаларды орындауға, гипотезалар құруға және оларды дәлелдеуге дайындалады. Жаңартылған мазмұнның тағы бір маңызды ерекшелігі – оның іс-тәжірибеге бағытталғандығы. Жаратылыстану пәнінің білім беру мазмұнының бұрынғыға қарағандағы басты айырмашылығы – тәжірибеге бағытталған, өмірмен байланысты оқу мақсаттары жасақталып отыруы. Мысалы, 5 сынып оқушысы жаратылыстану пәнінде жаратылыстану ғылымдарымен байланыс жасау үшін физика, химия, биология сынды пәндермен ықпалдастық жасайды. Ықпалдастықтың мақсаты оқушы алған білімдерін өмірде ұтымды пайдалануында, оны дұрыс қолдануында болып отыр.

География пәнінде жаңартылған мазмұнның енгізілуі де айтарлықтай өзгерістерге әкелді. Мысалы, бұрынғы оқу бағдарламасы бойынша оқушылар 7 сыныпта «Литосфера» бөлімі бойынша жалпы теориялық білімді алып, оны кескін картаға салып шектелсе, ал жаңа бағдарлама бойынша теориялық білімді тәжірибеге бағыттау мақсатында «Литосфера» бөлімі бойынша картаны пайдаланып «Жер бедерінің қималарын» түсіруге үйретеді, қималарды түсіру кезінде оқушы математика және информатика пәндерінде алған білімдерін де пайдалана алады, сонымен қатар литосфералық тақталардың қозғалысы салдарынан қандай зардаптар болуы мүмкін екендігін анықтап, болжам жасауға үйретеді. Бұл тәсіл оқушылардың пәнаралық байланыстарды түсінуіне және олардың білімдерін практикада қолдану дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

Жаңартылған мазмұн оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға бағытталған. Бұл тәсіл оқушылардың өз алдына ойлау, талдау, гипотеза құру және шешім қабылдау қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Мысалы, география пәнінде оқушылар карталарды пайдаланып жер бедерінің қималарын түсіруге, литосфералық тақталардың қозғалысы салдарынан болуы мүмкін зардаптарды болжауға үйренеді. Бұл тәсіл оқушылардың танымдық белсенділігін арттырумен қатар, олардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға да ықпал етеді. Жаңартылған білім беру мазмұнының енгізілуі мұғалімдердің кәсіби дамуына да әсер етеді. Жаңа талаптар мұғалімдерге өз білімдерін үнемі жаңартуды, инновациялық тәсілдерді меңгеруді және оқу процесін тиімді ұйымдастыруды талап етеді. Бұл контекстте мұғалімдердің рефлексивтік дағдылары маңызды рөл атқарады. Рефлексия – мұғалімнің кәсіби дамуының негізі болып табылады, өйткені ол мұғалімге өз іс-әрекетін талдауға, бағалауға және жетілдіруге мүмкіндік береді . Рефлексивтік дағдыларды дамыту мұғалімдерге жаңартылған мазмұнды тиімді жүзеге асыруға көмектеседі. Жаңартылған мазмұнның енгізілуі оқушылардың білім сапасын арттыруға бағытталған. Бұл тәсіл оқушылардың теориялық білімдерін практикада қолдану дағдыларын дамытуға, пәнаралық байланыстарды түсінуге және өз алдына ойлау қабілеттерін арттыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жаңартылған мазмұн оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға да ықпал етеді, бұл Қазақстанның «Интеллектуалды ұлт – 2020» бағдарламасының негізгі мақсаттарының бірі болып табылады .

Қорытынды. Жаңартылған білім беру мазмұны Қазақстан білім беру жүйесіндегі ірі өзгерістердің бірі болып табылады. Оның енгізілуі оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, олардың өз алдына ойлау мен іс-әрекет ету қабілеттерін дамытуға бағытталған. Жаңартылған мазмұнның негізгі ерекшеліктеріне сараланған оқыту, Блум таксономиясына негізделген дағдыларды қалыптастыру, іс-тәжірибеге бағытталған және пәнаралық байланыстарды күшейту жатады. Бұл тәсіл оқушылардың білім сапасын арттыруға және оларды шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жаңартылған мазмұн мұғалімдердің кәсіби дамуына да әсер етеді, оларға өз білімдерін үнемі жаңартуды, инновациялық тәсілдерді меңгеруді және оқу процесін тиімді ұйымдастыруды талап етеді. Болашақта жаңартылған мазмұнның енгізілу нәтижелерін тереңірек зерттеу, сондай-ақ оның оқушылардың білім деңгейіне және кәсіби дайындығына әсерін бағалау қажет. Бұл зерттеулер Қазақстан білім беру жүйесінің одан әрі дамуына және жаңартылған мазмұнды жетілдіруге көмектеседі.

Әдебиеттер тізімі

1. Шаштыгарина С.М. Педагогикалық рефлексия — мұғалімнің кәсіби дамуының құралы. – Нур-Султан: «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы, 2017. – 15 б.
2. Мынбаева А.Б. Дарынды білім алушылармен атқарылатын жұмыс жоспары. – Алматы облыстық білім басқармасы, 2018. – 5 б.
3. Рефлексияның мұғалімнің кәсіби дамуы мен оқушылардың өзін-өзі талдау қабілетін дамытудағы рөлі // Stud.kz. – 2022. – 10 б.
4. Дипломдық жұмыс. Дарынды оқушылармен жасалынатын жұмыстар. – Алматы: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, 2013. – 55 б.
5. Адами капитал // Уикипедия. – 2023. – URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/Адами_капитал (қаралған күні: 24.12.2025).
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html