Аннотация. Бұл мақала білім беру саласындағы көшбасшылық әлеуетін дамыту мәселесіне арналған. Онда Әлихан Бөкейхановтың педагогикалық және философиялық ой-пікірлері негізінде мектеп мұғалімдері арасында көшбасшылықты қалыптастыру жолдары талданады. SWOT-талдау арқылы көшбасшылықтың жағымды жақтары, жағымсыз жақтары, мүмкіндіктері және қатерлері анықталады. Мақалада мектеп басшысының рөлі, жеке тұлғаның ұстанымы, педагогикалық этика мен мәдениеттің маңыздылығы ерекше көрсетіледі. Зерттеудің нәтижесі ретінде көшбасшылықты дамыту – мектептің өздігінен дамуы мен оқушылардың білім сапасын арттырудың кепілі екендігі дәлелденеді.

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы развития лидерского потенциала в сфере образования. На основе педагогических и философских идей Алихана Букейханова анализируются пути формирования лидерства среди учителей школ. С помощью SWOT-анализа выявлены сильные и слабые стороны, возможности и угрозы в развитии лидерства. Особое внимание уделяется роли руководителя школы, личной позиции педагога, педагогической этике и культуре. Вывод исследования подтверждает, что развитие лидерства является залогом самостоятельного развития школы и повышения качества образования.

Abstract. This article addresses the development of leadership potential in the field of education. Based on the pedagogical and philosophical ideas of Alikhan Bokeikhanov, the article analyzes strategies for fostering leadership among school teachers. A SWOT analysis identifies strengths, weaknesses, opportunities, and threats in leadership development. Special emphasis is placed on the role of the school principal, the educator’s personal stance, and the importance of pedagogical ethics and culture. The study concludes that leadership development is essential for autonomous school growth and improved educational quality.

Кіріспе. Қазақстан Республикасының білім беру саласындағы қазіргі заманғы талаптар мұғалімдердің тек білім беруші ғана емес, сонымен қатар көшбасшы ретінде де қызмет атқаруын талап етеді. Мектеп ішіндегі көшбасшылық – бұл барлық мұғалімдерді ортақ мақсатқа жұмылдыратын, оқыту процесін жақсартатын және оқушылардың білім сапасын арттыратын қуатты құрал. Бұл тақырыптың өзектілігі – білім беру жүйесіндегі құзыреттілікке, жаңашылдыққа және ынтымақтастыққа деген дүниежүзілік трендтерге сай болуында. Әлихан Бөкейхановтың ой-пікірлері бүгінгі педагогикалық шындыққа қайталанбас нұсқаулық ретінде қызмет етеді. Осыған орай, мақалада мұғалімдер арасында көшбасшылықты дамыту жолдары, оның практикалық маңызы мен мектеп өміріндегі әсері талданады.

Негізгі бөлім. Көшбасшылықты дамытуда мектеп басшысының рөлі тек басқарушы немесе ұйымдастырушы ретінде ғана шектелмейді. Ол педагогикалық инновацияларды енгізу, мұғалімдердің кәсіби дамуына жағдай жасау, сонымен қатар мектеп ішіндегі мәдениетті қалыптастыру сияқты стратегиялық функцияларды да атқарады. Әлихан Бөкейхановтың «Ұлтына, жұртына қызмет ету – білімнен емес, мінезден» деген ойы мектеп көшбасшысының этикалық және моральдық ұстанымдарының маңызды екенін көрсетеді. Бұл ұстаным педагогикалық шешімдерді қабылдауда тек кәсіби біліктілікке сүйену жеткіліксіз екенін, адамгершілік қағидаларын сақтау да маңызды екенін көрсетеді.

Қазіргі білім беру жүйесінде көшбасшылықтың тиімділігі тек жеке басқа байланысты емес, мектептің ұйымдық құрылымына және оқыту үдерісінің сапасына тікелей әсер етеді. Мұғалімдер арасындағы сенім мен ынтымақтастық, оқу бағдарламаларын бірігіп әзірлеу, тәжірибе алмасу – осының барлығы көшбасшылықты дамытуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, педагогикалық көшбасшылық жаңа технологияларды енгізу, электрондық ресурстарды тиімді пайдалану, оқу процесіне интерактивті әдістерді қолдану арқылы білім беру сапасын арттыра алады.

Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, көшбасшылықты институционалды қолдау маңызды. Финляндиядағы мұғалімдердің автономиясы немесе Сингапурдағы мектеп ішіндегі менторлық жүйе сияқты модельдер Қазақстанда да мектептің ішкі мәдениетін қалыптастырып, кәсіби құзыреттілікті арттыруға үлес қосады. Мұндай тәжірибе педагогикалық көшбасшылықты жүйелі түрде дамытудың тетіктерін көрсетеді және мектеп ұжымының бірлігін нығайтады. Мұғалімдер мен оқушылар арасындағы ашық пікір алмасу, тәжірибелік зерттеу жүргізу және шығармашылық жобаларға қатысу мектептің ішкі өмірін жандандырады, сонымен қатар білім беру сапасын арттырады.

SWOT-талдау

Жағымды жақтары. Мұғалімдер арасында көшбасшылықты дамыту педагогикалық қабілеттерді арттырады, олардың жауапкершілік сезімін күшейтеді. «Жұрт ісін түс көрмей, ояу жүріп іздеу мақсат» деген қағида білім беру жүйесінің күрделілігін көрсетсе, мектеп басшысының рөлі – осы күрделі жүйені басқарудың тиімді механизмдерін іске асыруда маңызды. Сонымен қатар, «Ұлтына, жұртына қызмет ету – білімнен емес, мінезден» деген ой көшбасшылықтың этикалық негізін анықтайды [2, с. 18]. Бұл қазіргі заман мектеп басшылары үшін этикалық қағидаларды ұстанудың және моральдық жауапкершілікті нығайтудың басты көрсеткіші болып табылады.

Жағымсыз жақтары. Мемлекеттік бағдарламалардың көптігі мен күрделілігі мұғалімдерді шаршатып, нақты нәтижеге назар аударуға кедергі келтіреді. «Өз күшіне сенбеген адам да халықта ешқашан өмір бәйгесін ала алмайды» – деп айтқан Бөкейханов, басшының қолдау көрсетуі мен сенімінің маңыздылығын ескертеді [3, с. 31]. Осы тұрғыдан, көшбасшылықты дамытудағы басты қиындық – мұғалімдердің кәсіби мотивациясын сақтау, олардың сенімін жоғалтпау.

Мүмкіндіктері. Қазіргі заман талабы – мұғалімдердің кәсіби дамуын қамтамасыз ету. «Тіршіліктегі жүйріктік – ақылда, ұсталық пен жанкештілікте» деген ой мектеп басшысының ұстанымын анықтайды. Мұғалімдерге тапсырманы дұрыс бөлу, ақпаратпен қамтамасыз ету, оларға сенім білдіру, жұмыс нәтижесін жария ету – барлығы ынталандырудың тиімді тәсілдері болып табылады [4, с. 42]. Сонымен қатар, инновациялық технологияларды қолдану, кәсіби үйрету бағдарламаларын енгізу және педагогикалық тәжірибе алмасу – көшбасшылықты дамытудағы жаңа мүмкіндіктер болып табылады.

Қатерлері. Көшбасшылықты дамытуда этика мен мәдениеттің ескерілмеуі ынтымақтастықты бұзады. «Заң адам пайдасына жазылады, адам заң үшін тумайды ғой» деген сөз педагогикалық қызметтің адамгершілік негізінде болу керектігін көрсетеді [5, с. 29]. Егер мектеп басшысы тек нәтижеге назар аударатын болса, мұғалімдер арасында бәсекелестік туып, ұжымдық мәдениет бұзылуы мүмкін. Сонымен қатар, сыртқы саясат пен экономикалық өзгерістер де мектептегі көшбасшылықты дамытудың тұрақтылығына қауіп төндіруі мүмкін.

Халықаралық тәжірибе. Қазіргі әлемдік тәжірибе көшбасшылықты институционалды қолдауды талап етеді. Мысалы, Финляндияда мұғалімдер автономиялы түрде оқу бағдарламаларын әзірлейді, ал Сингапурда көшбасшы мұғалімдер мектеп ішіндегі менторлық функцияларды атқарады [6]. Осы тәжірибелерді саралау арқылы Қазақстан білім беру жүйесінде де тиімді тетіктер құруға болады. Дәл осындай тәсілдер мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін арттырып, мектеп ішіндегі ынтымақтастық атмосферасын нығайтады. Сонымен қатар, халықаралық стандарттарға сүйену арқылы Болон жүйесіне сай білім беру модельдерін енгізу мүмкіндігі туындайды. Бұл Қазақстанның білім беру жүйесін дүниежүзілік аренада бәсекеге қабілетті етеді. Осы тұрғыдан көшбасшылықты дамыту – тек ішкі факторларға ғана емес, халықаралық білімдік стратегияларға да бағытталуы қажет [7, с. 112].

Қорытынды. Мақалада Әлихан Бөкейхановтың идеялары негізінде мектеп ішіндегі көшбасшылықты дамыту мәселелері талданып, оның білім сапасына әсері дәлелденді. Көшбасшылық – бұл тек жеке тұлғаның қабілеті ғана емес, мектеп ұжымының ынтымақтастығы мен мәдениетінің нәтижесі. Мұғалімдердің кәсіби құзыреттілігін арттыру үшін жаңа дәуірдің талабына сай жаңа арна – көшбасшылық арқылы ғана мүмкін. Сондықтан мектеп басшыларының жеке ұстанымы, этикалық қағидаларға сүйенуі және мұғалімдердің белсенді қатысуы – мектептің өздігінен дамуының кепілі. Сонымен қатар, халықаралық тәжірибе мен заманауи білім беру әдістемелерін біріктіру арқылы Қазақстан мектептері инновациялық көшбасшылық моделін қалыптастыра алады, бұл өз кезегінде білім сапасын арттырады және ұлттық білім жүйесін жаһандық деңгейде бәсекеге қабілетті етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Бөкейханов Ә. Білім және ұлттық идея / Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 256 б.
2. Сарсекеев Ж. Қазақстандағы білім берудің философиялық негіздері / Астана: Білім, 2018. – 189 б.
3. Бөкейханов Ә.А. Таңд. еңбектері / Алматы: Санат, 2009. – 412 б.
4. Қайратбеков Б. Педагогикалық көшбасшылық: теория және тәжірибе / Шымкент: Сырдария, 2020. – 198 б.
5. Нұрпейісов Ғ. Білім беру және адамгершілік / Алматы: Жазушы, 2017. – 224 б.
6. Hargreaves A., Fullan M. Professional Capital: Transforming Teaching in Every School / New York: Teachers College Press, 2012. – 264 p.
7. Wagner T. The Global Achievement Gap: Why Even Our Best Schools Don’t Teach the New Survival Skills Our Children Need / New York: Basic Books, 2008. – 336 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html