Аннотация қазақ тілінде: Бұл мақалада заманауи білім беру процесінде интербелсенді оқыту әдістерін қолданудың маңызы мен тиімділігі талданады. Мақаланың мақсаты – интербелсенділіктің тұжырымдамалық негіздерін ашып, оның оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудағы, сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын қалыптастырудағы рөлін анықтау. Зерттеу әдістері ретінде теориялық әдебиеттерді талдау, педагогикалық тәжірибені жалпылау және салыстырмалы талдау қолданылды. Нәтижелер білім берудің дәстүрлі модельдерінен адамның дамуы мен өзін-өзі іске асыруына бағытталған жаңа тұжырымдамаға көшу қажеттілігін көрсетеді. Қорытындыда интербелсенді әдістердің оқу процесін тиімді ұйымдастырудың маңызды құралы екендігі және олардың әдістемелік жүйеде жан-жақты енгізілуі талқыланады.

Аннотация на русском языке: В данной статье анализируется значимость и эффективность применения интерактивных методов обучения в современном образовательном процессе. Цель статьи – раскрыть концептуальные основы интерактивности и определить её роль в повышении познавательной активности учащихся и формировании навыков критического мышления. В качестве методов исследования использованы анализ теоретической литературы, обобщение педагогического опыта и сравнительный анализ. Результаты показывают необходимость перехода от традиционных моделей образования к новой концепции, ориентированной на развитие и самореализацию личности. В заключении обсуждается, что интерактивные методы являются важным инструментом эффективной организации учебного процесса и их всестороннее внедрение в методическую систему.

Abstract in English: This article analyzes the importance and effectiveness of using interactive teaching methods in the modern educational process. The purpose of the article is to reveal the conceptual foundations of interactivity and determine its role in increasing students' cognitive activity and forming critical thinking skills. Research methods include analysis of theoretical literature, generalization of pedagogical experience, and comparative analysis. The results show the need to transition from traditional models of education to a new concept focused on personal development and self-realization. The conclusion discusses that interactive methods are an important tool for the effective organization of the educational process and their comprehensive implementation in the methodological system.

Кіріспе

Ғаламдану мен ақпараттандыру дәуірінде білім беру жүйесінің миссиясы терең өзгерістерге ұшырауда. Бүгінгі таңда мұғалімнің рөлі жай ғана ақпаратты таратушыдан оқушылардың танымдық әрекетін ұйымдастырушы, олардың дарынды дамытуға ықпал етушіге айналады. Бұл өзгерісті К.Д. Ушинскийдің «Мұғалім өзінің білімін үздіксіз көтеріп отырғанда ғана мұғалім, оқуды, ізденуді тоқтатқан сәтте оның мұғалімдігі де жойылады» деген ойы арқырын түсінуге болады [1, б. 45]. Осы міндеттерді орындауда интербелсенді оқыту әдістері аса маңызды құралға айналады. Олар оқушылардың сабақта белсенді, жауапкершілікпен қатысуын қамтамасыз ете отырып, олардың сыни тұрғыдан ойлау, шешім қабылдау, командалық жұмыс істеу сияқты қажетті 21 ғасыр дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.

Негізгі бөлім

Интербелсенді оқыту – бұл мұғалім мен оқушылардың, сондай-ақ оқушылардың бір-бірімен өзара белсенді әрекеттесуіне негізделген педагогикалық әрекеттерді ұйымдастыру формасы. Оның негізгі принциптеріне бірлескен әрекет, диалог, рефлексия және іс-әрекет арқылы меңгеру жатады. Бұл тәсіл дәстүрлі, білім берудің трансляциялық моделінен айтарлықтай ерекшеленеді, онда оқушы пассивті қабылдаушының рөлінде болады [2, б. 78]. Интербелсенділік қазіргі ақпараттық ағымның жағдайында ерекше өзектілікке ие. Ғалымдардың есептеулері бойынша, қазіргі адамға тәулігіне АҚШ Конгресінің кітапханасының қорындағыдай көлемдегі ақпарат келіп тұрады, ал бұл ақпараттардың әрбір төрт жылда төрттен бір бөлігі ескіріп отырады [3, б. 12]. Осындай жағдайда мектептің міндеті – оқушыға дайын білімді беру емес, оны өздігінен білім іздеуге, таңдау жасауға және ақпаратты талдауға үйрету.

Қазақстандық білім беру контекстінде интербелсенді әдістерді енгізу «Жаңа гуманитарлық білім беру» бағдарламасымен, сонымен қатар тәлімгерлік пен бағдарламалық оқытудың 7 модулімен тығыз байланысты. Бұл модульдер (оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, АКТ-ны қолдану, т.б.) оқыту процесін жан-жақты жаңартуға бағытталған [4, б. 23]. Әрбір модульді іс жүзінде жүзеге асыру интербелсенді форматты қажет етеді, өйткені олардың мақсаты – оқушыны белсенді субъект ету.

Интербелсенді әдістердің алуан түрлілігі оларды әртүрлі сабақ кезеңдерінде және оқу мақсаттарына сәйкес таңдауға мүмкіндік береді. Оларды жалпылап, бірнеше негізгі топқа бөлуге болады:

1. Ақпаратты ұйымдастыруға және визуализациялауға бағытталған әдістер: кластер (топтау), ментальді карта, инсерт, Т-кестесі. Бұл әдістер күрделі материалды жүйелеуге, негізгі идеялар мен байланыстарды көрнекі түрде көрсетуге көмектеседі.
2. Шешім қабылдау және талдауға бағытталған әдістер: SWOT-талдау, синектика, пирамида құру, кубизм. Бұл әдістер проблемаларды тереңірек қарастыруға, әртүрлі көзқарастарды салыстыруға мүмкіндік береді.
3. Топтық әрекеттесуді ұйымдастыруға бағытталған әдістер: «Жигсо», «Мозайка», «Галереяны шарлау», «Бестармақ». Бұл әдістер әр оқушының топтағы жеке жауапкершілігін арттырып, бірлескен жұмыс дағдыларын қалыптастырады.
4. Шығармашылық пен рефлексияға бағытталған әдістер: синквейн, рефлексиялық эссе, «Өз таңбаңды жаса», «Төрт сөйлем тәсілі». Бұл әдістер оқушының эмоционалды-күйлік қатынасын білдіруге және өз білімін тереңірек қорытуға бағытталған [5, б. 67-89].

Бұл әдістерді қолданудың тиімділігі бірқатар факторларға байланысты: мұғалімнің әдістемелік дайындығы, сабақтың нақты мақсаттары, оқушылардың жасы мен психологиялық ерекшеліктері, оқу материалының сипаты. Мысалы, «Блум таксономиясын» пайдалану бағдарлау нысандарын таңдауда мұғалімге көмектеседі, ол оқушылардан жай ғана фактілерді есте сақтауды (білу) емес, талдау, бағалау және жасау сияқты жоғары деңгейлі ойлау операцияларын талап етеді [6, б. 112].

Интербелсенді әдістердің сәтті іске асырылуы олардың тек техникалық түрде қолданылуына ғана емес, сонымен қатар оқу ортасының психологиялық климатына да тікелей байланысты. Мұғалім құрылған тапсырмалар мен ойындардың арқасында ғана емес, оқушылар арасындағы өзара сенім мен қауіпсіздік сезімін қалыптастыра отырып, оларды қателесуге болатын, сұрақ қоюға болатын және пікір бөлісуге болатын кеңістік ретінде ұйымдастыра алады. Бұл қауіпсіз психологиялық алаң («safe space») оқушылардың белсенді қатысуын, шығармашылық ойлауын және тәжірибелерін бастан кешіруге деген дайындығын айтарлықтай арттырады. Сондықтан, интербелсенді сабақтың нәтижелілігі көбінесе мұғалімнің эмоционалды интеллектісіне және оқушылардың эмоционалды жағдайын сезіну, оларды қолдау дағдысына байланысты болады.

Қорытынды

Интербелсенді әдістер қазіргі білім берудің ажырамас бөлігіне айналуда. Олар оқушыны білім алу процесінің белсенді орталығына қоя отырып, білім берудің жекелендірілген және адамға бағдарланған моделіне көшуге мүмкіндік береді. Бұл әдістерді жүйелі түрде қолдану оқушылардың танымдық қызығушылығын оятады, олардың коммуникативтік қабілеттерін дамытады, сондай-ақ өмірлік жағдайларда білім мен дағдыларды қолдануға дайындайды. Алайда, интербелсенділік тек әдістердің тізімі емес, бұл оқыту философиясы, ол мұғалімнің өзінің кәсіби дамуын үздіксіз жалғастыруын талап етеді. Мұғалімдердің осы әдістерді меңгеруіне, оларды әртүрлі пәндер мен жағдайларға бейімдеуіне көмектесетін тиімді курстар мен әдістемелік қолдау жүйесі қажет. Тек осы жағдайда ғана интербелсенді әдістер оқыту сапасын шынымен арттырудың күшті құралына айнала алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Ушинский К.Д. О пользе педагогической литературы // Педагогические сочинения: В 6 т. – М.: Педагогика, 1988. – Т. 1. – С. 43-56.
2. Johnson, D.W., Johnson, R.T. Learning Together and Alone: Cooperative, Competitive, and Individualistic Learning. – 5th ed. – Allyn & Bacon, 1999. – 260 p.
3. Toffler, A. Future Shock. – Random House, 1970. – 576 p.
4. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Тәлімгерлік және бағдарламалық оқыту модульдері: Әдістемелік нұсқау. – Астана, 2017. – 95 б.
5. Қасенова Г.Т. Интербелсенді оқыту әдістерінің жинағы. – Алматы: Білім, 2020. – 180 б.
6. Anderson, L.W., Krathwohl, D.R. (Eds.). A Taxonomy for Learning, Teaching, and Assessing: A Revision of Bloom’s Taxonomy of Educational Objectives. – Longman, 2001. – 352 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html