Аннотация (қазақ тілінде): Бұл мақала химия сабақтарында оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру жолдарына арналған. Оқу процесінде белсенді оқытудың заманауи әдістерін (проблемалық жағдайлар, эвристикалық диалог, іскерлік ойындар, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, АКТ) жүзеге асыру тәжірибесі талданды. Зерттеу әдістері ретінде әдебиеттерге шолу, салыстырмалы талдау және педагогикалық бақылау нәтижелерінің сипаттамасы қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, танымдық белсенділікті тірілтетін сабақ құрылымы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын айтарлықтай арттырады, білімді игеру сапасын жоғарылатады және сыни, шығармашылық ойлауды дамытады. Қорытындылай келе, танымдық қызығушылықты арттыру – бұл химияны оқытудың тиімділігі мен оқушының дамуының кілті болып табылады деген тұжырым жасалды.

Аннотация (на русском языке): Данная статья посвящена путям повышения познавательного интереса учащихся на уроках химии. Проанализирован опыт реализации современных методов активного обучения (проблемные ситуации, эвристический диалог, деловые игры, информационно-коммуникационные технологии, ИКТ) в учебном процессе. В качестве методов исследования использованы обзор литературы, сравнительный анализ и описание результатов педагогического наблюдения. Результаты показали, что структура урока, активизирующая познавательную деятельность, значительно повышает интерес учащихся к предмету, улучшает качество усвоения знаний и развивает критическое, творческое мышление. В заключении сделан вывод, что повышение познавательного интереса является ключом к эффективности обучения химии и развитию ученика.

Кіріспе. Қазіргі ақпараттық-технологиялық қоғамда жан-жақты дамыған, өз бетінше білім ала алатын, проблемаларды шығармашылықпен шеше алатын тұлғаны тәрбиелеу білім берудің басты мақсатына айналды. Бұл контексте мектеп пәндерін оқытудың дәстүрлі, негізінен білім беру функциясына бағытталған модельдерінің тиімділігі сұрақ қояды. Химия пәні абстрактілі ұғымдар мен көзге көрінбейтін процестерді зерттейтін ғылым ретінде, оқушылар үшін ерекше қиындықтар тудыруы мүмкін. Сондықтан химия сабағында оқушылардың танымдық қызығушылығын ояту және сақтау, олардың белсенді танымдық іс-әрекетін қамтамасыз ету – қазіргі педагогиканың өзекті міндеттерінің бірі болып табылады. Танымдық қызығушылықтың қалыптасуы оқушының пәнге деген позитивті көзқарасын, ішкі мотивациясын нығайтады, бұл өз кезегінде білім мен дағдыларды тұрақты игеруге, сыни және шығармашылық ойлаудың дамуына әкеледі. Осылайша, бұл мақаланың мақсаты – химия сабақтарында оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырудың тиімді педагогикалық тәсілдерін және оларды жүзеге асыру тәжірибесін ұсыну болып табылады.

Негізгі бөлім. Танымдық қызығушылық – бұл жаңа білімдерге, шындықты тануға деген табиғи адамдық ұмтылысты білдіретін күрделі психологиялық құбылыс. Педагогикалық тұрғыдан алғанда, ол оқу іс-әрекетінің маңызды мотиві ретінде қызмет етеді. Химия пәнін оқытуда танымдық қызығушылықты ояту үшін оқу процесі ғылымның табиғатына, оның өмірмен тығыз байланысына сәйкес құрылуы керек. Бұл ретте теория мен практика арасындағы алшақтықты жою, химиялық білімдерді күнделікті өмірдегі нақты жағдайлармен байланыстыру аса маңызды.

Бірінші кезекте, проблемалық оқыту әдісі танымдық белсенділікті тудырудың қуатты құралы болып табылады. Нақты өмірден алынған проблемалық жағдайлар мен тарихи оқиғаларды химиялық білімдермен түсіндіру оқушылардың қызығушылығын тікелей оятады. Мысалы, «Металдар коррозиясы» тақырыбын өткен кезде, өткен ғасырдағы мыс-никель қорытпасымен қапталған яхтаның тез бұзылуы немесе Родос колосының құлауы туралы оқиғаны келтіруге болады. «Неге бұл орын алды? Бұған қандай химиялық процесс себеп болды? Оны қалай болдырмауға болады еді?» деген сұрақтар тізбегі оқушыларды ойландырады, болжам жасауға, алған теориялық білімдерін қолдануға мәжбүр етеді. Осындай тарихи-өмірлік контекст оқылатын материалды мағыналы етеді және оны есте сақтауды жеңілдетеді.

Эвристикалық диалог немесе сұрақ-жауап әдісі де танымдық белсенділікті арттырады. Мұғалімнің алдын ала ойластырылған сұрақтар тізбегі оқушыларды өзіндік қорытындыларға, гипотезаларға жетелейді. Мысалы, азот қышқылының металдармен әрекеттесуін зерттегенде, әртүрлі концентрациялардағы қышқылдың әртүрлі өнімдер (түссіз NO немесе қоңыр NO2) түзе алатынын көрсеткен соң, «Неліктен газдардың түсі өзгеше? Бұл қандай заттар және олардың түсінің өзгеруі қандай себептерге байланысты?» деген сұрақтар қойылуы мүмкін. Оқушылардың болжамдары мен пікірлерін талқылау, оларды дәлелдеуге немесе жоққа шығаруға талпыну процесі білімнің терең игерілуін қамтамасыз етеді. Бұл әдіс оқушыны пассивті тыңдаушының рөлінен белсенді зерттеушіге айналдырады.

Қазіргі заманның талабы – білім беруде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) кеңінен пайдалану. Химия сабағында бұл әсіресе тиімді, өйткені АКТ көмегімен қауіпті немесе техникалық жағынан күрделі тәжірибелерді виртуалды режимде өткізу, көзге көрінбейтін молекулалардың құрылымын, химиялық реакциялардың жүру механизмін көрнекі, динамикалық анимациялар түрінде көрсету мүмкін болады. Мультимедиялық презентациялар, интерактивті модельдер және виртуалды зертханалар оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырып, олардың материалды тереңірек түсінуіне ықпал етеді. Мысалы, органикалық қосылыстардың кеңістіктік құрылымын 3D-модельдер арқылы көрсету олардың изомерлік құбылыстарын түсінуді айтарлықтай жеңілдетеді.

Сонымен қатар, топтық жұмыс пен жобалық әдістер оқушылардың өз ара әрекеттесуін, бірлескен ізденісін дамытады. «Миға шабуыл» (brainstorming) немесе «ПОПС» (Позиция, Негіздеме, Мысал, Қорытынды) формуласы сияқты әдістер қатысушыларға өз ойларын еркін білдіруге, дәлелдеу дағдыларын жетілдіруге мүмкіндік береді. Мысалы, экологиялық мәселелерді (пластик қалдықтардың ыдырауы, судың ластануы) талқылау кезінде оқушылар «ПОПС» әдісін қолданып, өз көзқарастарын ұйымдастыра алады: позицияны білдіреді («Мен пластик қаптамаларды шектеу керек деп ойлаймын»), негіздейді («өйткені олар табиғи ортада ұзақ ыдырайды»), мысал келтіреді («мысалы, мұхиттағы пластик аралдары») және қорытынды жасайды («сондықтан қайта өңделетін материалдарды қолдану керек»).

Жоғарыда аталған барлық әдістердің тиімділігі оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеруді талап етеді. Сабақтың дидактикалық мақсаттары мен мазмұнына қарай әдістерді икемді үйлестіру, оларды бір-бірімен толықтыру қажет. Мұғалім үшін ең бастысы – оқушының жеке тәжірибесін, ішкі әлемін, қызығушылықтарын сабақтың орталығына қою. Тек сонда ғана химия сабағы құрғақ фактілер мен формулаларды жаттаудан арылып, оқушы үшін шынайы танымдық ізденіс пен жаңалықтар ашылуына айнала алады.

Қорытынды. Химия сабағында оқушылардың танымдық қызығушылығын арттыру – бұл күрделі, көп қырлы педагогикалық міндет. Оның шешімі тек бір әдісті таңдауда емес, оқу үдерісін жан-жақты өзгертуде, оны оқушының белсенді танымдық субъектісі ретіндегі рөліне сәйкес қайта құруда жатыр. Проблемалық жағдайларды құру, эвристикалық диалогтарды ұйымдастыру, ақпараттық технологияларды тиімді пайдалану, топтық және жобалық жұмыстарды енгізу – осының барлығы оқушының химия ғылымына деген қызығушылығын оятып, оны сабақтағы белсенді іс-әрекетке тартады.

Нәтижесінде оқушы білім алушы ретінде ғана емес, зерттеуші, тапқыр шешімдер іздеуші ретінде дамиды. Оның алған білімі тұрақты, тұжырымдамалық болады, өйткені ол өз күшімен, белсенді ізденіс арқылы қалыптасқан. Осылайша, танымдық қызығушылықты арттыру химияны оқытудың тиімділігінің негізгі көрсеткішіне айналады және болашақта ғылым мен технология саласында дамып келе жатқан қоғамның талабына сай білімді тұлғаны қалыптастыруға септігін тигізеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Беркенова Г.С., Сейілова А.К. Білім алушылардың танымдық қабілеттерін кешенді түрде дамыту – педагогикалық мәселе ретінде [Электрондық ресурс]. – URL: http://www.rusnauka.com/11_NPE_2014/Pedagogica/2_165855.doc.htm
2. Заир-Бек С.И., Муштавинская И.В. Развитие критического мышления на уроке: Пособие для учителей общеобразовательных учреждений. – 2-е изд. – М.: Просвещение, 2011. – 223 с.
3. Поташник М.М. Требования к современному уроку: Методическое пособие. – М.: Центр педагогического образования, 2011. – 272 с.
4. Хуторской А.В. Методика личностно-ориентированного обучения. Как обучать всех по-разному. – М.: Владос, 2005. – 383 с.
5. Johnstone A.H. Why is science difficult to learn? Things are seldom what they seem // Journal of Computer Assisted Learning. – 1991. – Vol. 7, № 2. – P. 75-83.
6. Bodner G.M. Constructivism: A theory of knowledge // Journal of Chemical Education. – 1986. – Vol. 63, № 10. – P. 873-878.
7. Hofstein A., Lunetta V.N. The laboratory in science education: Foundations for the twenty-first century // Science Education. – 2004. – Vol. 88, № 1. – P. 28-54.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html