Аннотация: Бұл мақала гимнастиканың дене тәрбиесі жүйесіндегі құралы ретіндегі мәні мен әдістемелік негіздерін қарастырады. Мақаланың мақсаты – гимнастиканың адам ағзасына жан-жақты әсерін, оның дене мәдениетін қалыптастыру мен денсаулықты нығайтудағы рөлін жан-жақты талдау. Зерттеу әдіснамалық негізі ретінде тарихи-логикалық талдау, салыстырмалы әдіс және әлеуметтік-педагогикалық тәжірибені жалпылау қолданылды [1; 2; 3]. Нәтижелер көрсеткендіктей, гимнастика жалпы білім беретін, сауықтыратын және тәрбиелеуші функцияларды үйлестіретін көп қырлы құбылыс. Гимнастикалық жаттығулар жүйесі адамның қозғалыс дағдыларын, физикалық қасиеттерін (ептілік, күш, төзімділік) дамытуға, сондай-ақ тұлғаның психологиялық-әлеуметтік қасиеттерін (ерік-жігер, ептілік, тәртіп) қалыптастыруға бағытталған. Мақалада гимнастиканың балабақшадан бастап ересек жастарға дейінгі әр түрлі жас тобына арналған мазмұнының ерекшеліктері анықталған. Қорытындылай келе, гимнастиканы білім беру және сауықтыру жүйелеріне жүйелі түрде енгізу халықтың денсаулығын нығайту мен физикалық белсенді өмір салтын қалыптастырудың тиімді құралы болып табылатыны атап өтілген.

Аннотация: Данная статья рассматривает сущность и методические основы гимнастики как инструмента в системе физического воспитания. Цель статьи – всесторонне проанализировать комплексное воздействие гимнастики на организм человека, её роль в формировании телесной культуры и укреплении здоровья. В качестве методологической основы исследования использовались историко-логический анализ, сравнительный метод и обобщение социально-педагогического опыта [1; 2; 3]. Результаты показали, что гимнастика является многогранным явлением, сочетающим общеобразовательные, оздоровительные и воспитательные функции. Система гимнастических упражнений направлена на развитие двигательных навыков и физических качеств человека (ловкость, сила, выносливость), а также на формирование психосоциальных свойств личности (воля, дисциплина, координация). В статье определены особенности содержания гимнастики для различных возрастных групп, начиная с детского сада и заканчивая взрослым возрастом. В заключение отмечено, что системное внедрение гимнастики в образовательные и оздоровительные системы является эффективным инструментом укрепления здоровья населения и формирования физически активного образа жизни.

Кіріспе

Дене тәрбиесі – бұл адамның физикалық дамуы, денсаулығы мен жалпы мәдениетінің ажырамас бөлігі. Қазіргі заманға тән гиподинамия, маңдайшеңдік өмір салты және стрестік жағдайлар адамның денсаулығын тұрақты сақтау үшін жүйелі дене шынықтырудың маңыздылығын арттыра түсуде. Бұл контексте гимнастика физикалық тамырдың ең ертеден белгілі және әмбебап әдістерінің бірі ретінде аса маңызды орын алады. Оның тарихы ежелгі гректер мен римдіктерге дейін барады, бірақ заманауи түсінікте гимнастика жан-жақты дене тәрбиесінің негізгі құралы мен әдісі ретінде қарастырылады [1]. Бұл мақаланың мақсаты гимнастиканың теориялық негіздерін, оның ағзаға жан-жақты әсерін және білім беру мен сауықтыру практикасында қолдану ерекшеліктерін жан-жақты талдау болып табылады. Гимнастиканың дене тәрбиесіндегі өзектілігі оның қолжетімділігінде, жас пен дайындық деңгейіне қарай өзгерту мүмкіндігінде, сондай-ақ оның жеке тұлғаның дамуына кешенді ықпалында жатыр.

Негізгі бөлім

Гимнастика деп адам ағзасына әсер етудің мақсатына, мазмұнына және әдістеріне сәйкес арнайы іріктелген, жүйеленген дене жаттығуларының жиынтығын айтады. Оның негізгі міндеттері: денсаулықты нығайту, физикалық қабілеттерді дамыту, тұлғаның дұрыс қалыптасуына ықпал ету және қозғалыс мәдениетін қалыптастыру. Гимнастиканың ерекшелігі – оның ағзаға әсерінің талғамдылығында, яғни арнайы таңдалған жаттығулар арқылы белгілі бір бұлшық ет топтарына, буындарға немесе физикалық қасиеттерге (мысалы, икемділікке) бағытталған әсер етуге болады [2, б. 48].

Гимнастиканың әдістемелік жүйесі бірнеше маңызды принциптерге негізделген: жаттығулардың жүйелілігі мен жалғастылығы, күш пен жүктемені дәрежелеп арттыру, жас пен жеке ерекшеліктерді ескеру, техникалық дұрыстық пен қозғалыстың эстетикалық жағына көңіл бөлу. Бұл принциптерді сабақта қолдану мұғалімнің жоғары біліктілігін талап етеді.

Гимнастикалық жаттығулардың адам ағзасына әсері кең спектрді қамтиды:

1. Биомеханикалық: буындардың қозғалғыштығын арттыру, бұлшық ет тонусын нормалау, тұрқы мен жүріс-тұрысты түзету.
2. Физиологиялық: жүрек-қан тамыр жүйесінің, тыныс алу органдарының, ас қорыту жүйесінің функцияларын жақсарту, зат алмасуды күшейту.
3. Психологиялық: эмоционалды күй мен әлеуметтену деңгейін жақсарту, стресстен арылу, ерік-жігер мен өзін-өзі бақылау дағдыларын дамыту.

Жас ерекшеліктерін ескере отырып, гимнастика мазмұны бірнеше кезеңге бөлінеді. Балалар гимнастикасы (балабақша жасында) негізгі қозғалыс үлгілерін (жүгіру, секіру, лақтыру) дамытуға бағытталады, ойын формасында жүргізіледі және ырғақ пен музыкамен үйлестіріледі. Мектеп жасындағы гимнастика дене сыныптарының, акробатикалық элементтердің орындалуын қамтиды, ол мектеп бағдарламаларының міндетті бөлігі болып табылады. Ересектер үшін гимнастика денсаулықты сақтау (сауықтыру), фитнес немесе кәсіби спорт (спорттық гимнастика) мақсатында болуы мүмкін. Сондай-ақ, арнайы емдік (коррекциялық) гимнастика дененің бұрмалануларын түзету үшін қолданылады.

Гимнастиканың әлеуметтік-педагогикалық маңызы да зор. Ол тәртіп пен ұйымшылдықты тәрбиелейді, өйткені сабақтар белгіленген регламентке сәйкес, топта орындалады. Ұжымдық жаттығулар ынтымақтастық пен өзара көмектесу сезімін дамытады. Сонымен қатар, гимнастика қозғалыстың дәлдігі мен әдемілігіне баса назар аудара отырып, эстетикалық тәрбиеге де ықпал етеді.

Дегенмен, гимнастиканы кеңінен енгізуде бірқатар қиындықтар бар. Оларға: арнайи залдар мен жабдықтардың жетіспеушілігі, білікті жаттықтырушылардың тапшылығы, ата-аналардың балаларының физикалық белсенділігіне деген төмен қызығушылығы, сондай-ақ ақпараттық қоғамның жас өсірінділердің уақытын басқа салаларға (гаджеттер, әлеуметтік желілер) ауыстыруы жатады.

Бұл проблемаларды шешу үшін мемлекеттік деңгейде арнайы бағдарламаларды әзірлеу, мектептердегі дене тәрбиесі сабақтарының сапасын арттыру, отбасылық дене шынықтыруды насихаттау қажет. Халықаралық тәжірибе (Мысырдың, Швецияның, Германияның мектеп жүйелері) гимнастиканы білім беру бағдарламасына сәйкестендіріп енгізудің оң нәтижелерін көрсетеді [3]. Бұл тәжірибеде гимнастика тек дене дамуының құралы ретінде ғана емес, сонымен бірге оқушылардың танымдық белсенділігін арттыратын, сыни ойлауын дамытатын пәнаралық байланыс элементі ретінде қарастырылады.

Қорытынды

Гимнастика – дене тәрбиесінің жүйесіндегі жан-жақты, әмбебап және өте тиімді әдіс ретінде көрінеді. Оның күші тек қана физикалық дамуды ғана емес, сонымен бірге тұлғаның психологиялық-әлеуметтік және эстетикалық аспектілеріне терең әсер ету мүмкіндігінде жатыр. Гимнастиканы оқу-тәрбие процесіне жүйелі түрде енгізу, оны әр түрлі жас топтары мен дайындық деңгейлеріне бейімдеу болашақ ұрпақтың денсаулығын нығайтуға, олардың өмір сапасын жақсартуға және физикалық белсенді өмір салтын қалыптастыруға айтарлықтай үлес қосады. Болашақ зерттеулер бағыты гимнастиканың цифрлық технологиялармен (мысалы, онлайн-жаттығулар, фитнес-қолданбалар) интеграциясын, сондай-ақ оның нақты денсаулық көрсеткіштеріне (психоэмоционалдық жағдай, иммунитет) әсерін тереңірек зерттеу болуы мүмкін. Гимнастиканың әлеуметтік маңызын арттыру үшін оны білім беру, сауықтыру және мәдениет салаларының біртұтас саясатының бөлігі ретінде қарастыру қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Лубышева Л.И. Физическая культура и спорт как социальные феномены. – М.: Теория и практика физической культуры, 2016. – 280 с.
2. Кудрявцева В.П. Гимнастика в системе физического воспитания: история, теория, методика. – СПб.: Олимп-СПб, 2019. – 320 с.
3. Hardman K., Green K. Contemporary Issues in Physical Education. – Maidenhead: Meyer & Meyer Sport, 2011. – 245 p.
4. Нұртазин Т.Б. Қазақстандағы дене тәрбиесі жүйесі: даму жолдары мен перспективалары. – Алматы: Қазақ университеті, 2020. – 195 б.
5. Винер I.А., Горбулина Н.М., Цыганкова О.Д. Гимнастика. Учебник для студентов вузов. – М.: Спорт, 2017. – 430 с.
6. Bailey R. Physical Education and Sport in Schools: A Review of Benefits and Outcomes // Journal of School Health. – 2006. – Vol. 76, No. 8. – P. 397-401.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html