Мектеп жасына дейінгі дарындылық (3-7 жас)

Ата-аналарға  

Қай ата-ана болмасын баласының дарынды, қабілетті болғанын қалайды. Белгілі бір жетістікке жеткенін армандайды. Бала жетістікке жетуі үшін өзінің бойындағы туа біткен және жүре қалыптасқан қабілеттерін пайдаланады. Қабілетін пайдалану үшін балаға ата-ана қол ұшын беруі керек. Бірақ, біз баламыздың дарындылығын қалай байқаймыз деген сұрақ мазалауы мүмкін. Ол үшін балаңыздың мынадай ерекшелігіне назар аударуыңыз керек.

Егер баланың:

• ерте тіл дамуымен қатар есте сақтау қабілеті дамыса;
• бір немесе басқа да заттар туралы кезектен тыс қызығушылығы болса;
• бір мезгілде бірнеше процестерін бақылау мүмкіндігін танытса;
• қиял, тапқырлығы және шығармашылығы, математикалық есептеулер және логика тұрғысынан әлеуеті  артса;
• әр түрлі мәселелерді шешуде үлкен табандылық көрсетсе;
• құрдастарымен араласу қиындықтары болса.

Барлық сансыз сұрақтарына жауап беріңіз. Дарынды балалар 3-4 жасында өте қызыққұмар және айналасында болып жатқан құбылыстарды зерттеуге дайын тұрады. Олардың сұрақтарына жауап іздеу орташа балаға қарағанда қиын болады. Ол үшін ата-анаға шыдамдылық, мейірімділік, құрмет көрсету өте маңызды. Баланы ынталандыру үшін осы сұрақтарды өзіне қарсы қойып пайдаланыңыз. 

Оқу бағдарламасын бұл жаста шектен тыс көп беру баланың ойлау қабілетін тарылтады. Дәстүрлі сабақтар кезінде сандық процестерге тым көңіл бөлінеді. Мектеп жасына дейінгі балаға мектептегі бір қалыпты қатаң ұйымдасқан сабақтан гөрі ойын арқылы әзірленген материалдар пайдалы.

Дарынды балаларды белсенді топтық сабақтармен айналысуға, орындаушылық өнерге, музыкаға, ырғақты сабақтармен дамытуға тиіспіз. Балаға коллекция жинауға және сүйікті іспен шұғылдануына ыңғайлы орын таңдаңыз. Бұл сабақ үй ауласындағы бау-бақшада өткізілсе де болады. Ондағы түрлі өсімдіктерді, жәндіктерді, гүлдің  қалай гүлденуін бақылау балаға жақсы әсер қалдырады және биология пәніне деген қызығушылығын арттырады. Олардың атын жаттату баланың есте сақтау қабілетін арттырады. Бұл сессия баланың өз еңбегінің жемісін сезініп, қуануына тәрбиелейді.

Егер бала күндіз ұйқыдан бас тартса, ұйқыны тыныш ойынмен ауыстыруға болады. Оқумен, кроссвордтар шешумен, ертегі тыңдаумен айналысыңыз.

Әкелер мен аналардан құралған біріктірілген «қызықты» топ құру. Әкелер мен аналар өз қабілеттерін пайдалана отырып, балалармен шет тілі сабақтарын ұйымдастыру.  Мысалы, неғұрлым тиімді ақпарат сіңірсе, соғұрлым  мидың  қабылдау қызметі жақсы жұмыс атқарады. Сонымен қатар топтық пікірталас кезіндегі ынталандыру қызметі балалардың пікірін тыңдауға тамаша мүмкіндік болады.

Мектеп жасындағы дарындылық  (7-11 жыл)

Мектептік кезең  баланың тұлға болып қалыптасуына үлкен септігін тигізеді.  Бала бұл жаста үлкендерге шексіз сенеді. Бұл жастағы балалар ересектің берген бағасына, көзқарасына сезімталдықпен қарайды.

Баланың қабілетін дамыту қызметі  білім берумен қатар танымдық салаға (есте сақтау, ойлау, қиялдану) байланысты дамиды.

Бастауыш мектеп жасындағы балалардың өмірінде құрдастары маңызды  рөл ойнайды.  Белсенділікке, тіл табысуға, достық қарым-қатынасты қалыптастыруға дағдыланады.

Ата-аналар баланың мынадай сипаттамаларына назар аудару керек:·

• интеллекті  орташа баладан жоғары;
• шешім қабылдауға қабілетті болу;
• жауапкершілікті сезіну;
• табандылық;
• төзімділік пен шыдамдылық;
• ынта;
• ауызша және жазбаша түрде ойларын ашық білдіру мүмкіндігі;
• ойлауы, қиялдануы;
• әзіл-оспақты түсіне білу;
• әлемнің мәселелеріне  ерте қызығушылық.
• басқаларына ұқсас болмауы 

Егер сіздің балаңыздан дарындылық белгілерін байқаған болсаңыз:

Біріншіден, баланы мектеп базасы аясымен шектеп қоймай, оның алдында жаңа әрі қызықты міндеттерді қойыңыз.

Екіншіден, Дарынды баланың дамуы үшін түрлі  ақпараттарды іздеп, басқа да ата-аналар және мамандармен байланысып, білім беру мәселесіне ерекше назар аударуыңыз.

Үшіншіден, баланың мүдделері мен күнделікті сабағын  бақылауды мұқият қолға алыңыз. Бұл процесс  балаға қандай міндеттер қою керек, не қызықтыратынын анықтауға көмектеседі.Аптаның бойғы күнделікті жазбалар баланы шаршатады. Балалар сізді қуантқысы және сүйікті бала болғысы келеді. Сондықтан  сізге  ұнайтын нәрселермен шұғылданғысы келеді. Осы тұрғыдан алғанда,  балаға  бос уақыт қажет екенін ұмытпаңыз. Жәй  ғана армандап немесе әңгімелесу балаға пайдалы екенін естен шығармаңыз.

Төртіншіден, сіз үлкен жетістікке ықпал ететін үш факторларды қарастыруыңыз керек:  қабілетін, мүмкіндігін және даралығын. Айналасындағы құбылыстарды жіті бақылауы, қабылдауы, жүйелі, күрделі ойлауы, математикалық қабілеті, шығармашылық мүмкіндігі баланың бойына біткен дарындылық қасиетінің бірі. Дарынды, қабілетті баланы айналасындағы адамдар қабылдап, бағалауы тиіс.

Құрметті ата-аналар! Баланың табысқа жетуі үшін Сіздің махаббатыңыз бен қолдауыңыз қажет:

1. Адал болыңыз. Барлық балалар өтірікке өте сезімталдықпен, ал дарынды балалар үлкен жауапкершілікпен қарайды.
2. Баланың даму деңгейін бағалаңыз.
3. Ұзақ түсініктемелерге немесе әңгімеге жол бермеңіз.
4. Баланың өзгерістерін уақытылы бақылаңыз.
5. Баланың жеке басын құрметтеңіз. Оған өзіңіздің шығармашылық     жұмысыңыздың  жобасын ұсынбаңыз.

    Балаларыңыздың  мынадай  қасиеттерін дамытыңыз:

• өз-өзіне деген сенімділігін, өзін-өзі бағалауын;
• өзіне айтқан сынды (кемшілігі мен артықшылығын) түсініп қабылдауын;
• зияткерлік қызығушылығы мен зерттеулерге  тәуекел етуін;
• Мейірімділікті, адалдықты, достықты, жанашырлықты, шыдамдылықты, батылдықты құрметтеуін;
• Барлық жастағы адамдармен қарым-қатынас орнатып, ортақ тіл табысуын, көмектесуін.

 Бұл дарынды балаларға көмектесуге болады ма? Болады!

Балалар дарынын зерттеуші Джон Гоуэн ата-аналарға келесі пайдалы кеңестерді ұсынған болатын:

• Баланың шығармашылыққа деген талпынысын қолдаңыз. Табыссыз жұмыстарына жанашырлық көрсетіңіз.
• Баланың бір нәрсеге деген қызығушылығын, қызықты ұсыныстарын сабырмен құрметтеңіз.
• Баланы жалғыз қалдырып, өз жұмысымен айналысуға рұқсат етіңіз. Артық күтім шығармашылыққа кедергі келтіреді. Тіпті кішкентай балалар да өздерінің қиялдарын қағаз бетіне түсіру кезінде, балаларының қуанышын бөлісіп, көмекке ұмтылған ата-аналарға қарсылық білдіреді.
• Басқаларға және өзіне деген сүйіспеншілігін, құрметін, қауіпсіздік атмосферасын жасаңыз. Осы қарапайымдылықты сезінбеген  адам  биіктерге жете алмайды.
• Құрдастары тарапынан түсінбеушілік пен күмәндану пайда болса оны жеңуге көмектесіңіз. Ол күресте жалғыз емес екенін сендіріңіз.
• Барлық сұраққа әрдайым жауап беру мүмкін емес екенін түсіндіріңіз. Оған уақыт пен шыдамдылық қажет екенін айтыңыз. Бала құрған идеясынан бас тартып, психикалық қолайсыздыққа бармауы керек. Интеллектуалды шиеленісте өмір сүріп үйренуі керек;
• Өзін шығармашылық тұлға ретінде бағалауды үйретіңіз. Алайда, оның мінез-құлқы әділеттілік шегінен шықпауы тиіс.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. Қабілеттерді дамыту [Развитие способностей], "Әдістеме" журналы, https://adisteme.kz/razvitie-sposobnostei.html
2. Балалар мен жасөспірімдердің шығармашылық қабілеттерін дамыту бойынша ата -аналар мен мұғалімдерге арналған педагогикалық ұсыныстар [Педагогические рекомендации родителям и педагогам по развитию творческих способностей детей и подростков], https://pandia.ru/text/78/240/9842.php
3. Маклаков А. Г. Общая психология. СПб: Питер, 2001.