Спорттық туризм дегеніміз әлеуметтік-бағытты сала, кей адамдар үшін өмір салты.Ол табиғатқа деген құрметті тәрбиелей , ұлттар мен ұлыстар арасындағы достық саясатын насихаттай отырып, жеке тұлғаның рухани дамуы мен жан мен тән саламаттағына дәнекер болады. Осы саладағы инфрақұрылымды дамыту Қазақстан экономикасы мен әлемдік саяси сахнадағы престижін көтеруге үлкен септігін тигізеді. Халықаралық тәжірбиеде спорттық туризмді дамыту жалпы қоғамдық құбылыс болып келеді. Спорттық-сауықытыру туризм мемлекет экономикасының қиын кезеңдерінде де белсенді жұмыс істей алу қабілетіне ие.
Спорттық туризм саласы тек сауықтыру мақсатында қызмет атқарады деп ойламауыз керек.Себебі, спорттық туризм басқа туризм салаларынан гөрі елдің табиғатымен , ондағы халықтың мәдениетімен , тұрмыс-тіршілігімен етене танысуына жол ашады.Дәл осы ерекшелегі де көптеген шетелдік туристтердің қызығушылыған тудыратынын сөзсіз.Мәселен, танымал голиввудтық актер және саяхатшы Эван МакГрегордың өзінің саяхатында Оралдан бастап Жетісуға дейін ,жалпы бүкіл қазақ даласын мотоциклмен жүріп өтуі бұған дәлел.Мотоциклдік немесе велосипедтік туризм шетел туристерінің арасында кеңінен тараған,өйткені , бұл көліктің түрлері қаржы жағынан өте үнемді болып келеді. Сонымен қатар, мұнда турист өзі қалаған уақыты мен өзі қалаған жерде тоқтап, саяхат рахатына бөлене алады.Осындай сәттерде туристтер қазақ сахарасының қайталанбас табиғат әлеміне тап болады. Бүгінде Қазақстан жазираларында өсімдіктің 4750 түрі өсетіні ғалымдармен дәлелденген. Сондай-ақ , Қазақстанның кең даласында әлемдегі ең үлкен көл Каспий теңізі мен ащы да тұщы Балқаш көлінің орналасуы шетелдік туристтер қауымын таң қалдырмай қоймайды. Осы орайда шет мемлекеттерде дамыған серфинг , қос ескек сынды спорт түрлерімен байланысты арнайы туристтік турларды ұйымдастыруға болады.Көбінесе спорттық туризмнің даму процессін сол мемлекетте өткен халықаралық спорттық іс-шарадан кейін байқай бастмаймыз.Мысалы, 2012 жылы Въетнам елінде серфингтен өткен әлем чемпионатынан соң ,аталмыш мемлекетте серфингтік туризм дами түсті. Мұндай жағдай 2011 жылғы біздің еліміз Қысқы Азия ойындары өткен соң ,Алматыда байқалды. Алматыдағы тау шаңғы трамплиндері бүгінде туристтердің қызығына айналды.Бірақ, Алматы Въетнам секілді спорттық туризм орталығы атана алды ма? Алматы бұл саладағы бәсекелестірінің көлеңкесінде қалып қойды. Осы жағдайдың дәл осылай болуына себепші болған факторларға үңілсек:
- Бренд тиімсіздігі. Алматы тау шаңғы куроттары спорттық –туристтік нысан ретінде нарықта өзіне ғана тән имиджі мен брендін қалыптастыра алмады.Мәселен, Швейцариядағы Гренденвальд, Кантон Вале курорттарының атауының өзі брендке айналғаны соншалық, ондағы туристтер аталмыш куроттардың жоғары деңгейде екеніне күмән келтірмейді. « Қазақстан» брэндін әлемге таныту мәселесі тек 2007 жылы ғана мықтап қолға алынды. Қазақстанның көрікті аймақтарын жарнамалауы үшін спорт және туризм министрлігі СNN, BBC, Евроньюс, Дискавери ақпарат агенттіктерімен және ірі медиа холдингтармен келісімшарт жасаған. Насихатты одан әрі нығайтпақ мақсатында былтыр мемлекетіміз Мадрид, Берлин, Шанхай, Сеул, Токио, Лондонда өткен бірнеше халықаралық туристік жәрмеңкелерде ұлттық туризмді таныстырды.
- Кадр тапшылығы. Курорттарда жоғары санатты сервис қызметкелері мен спорт саласының арнайы мамандарының жетіспеуі. Көп жағдайда тау шаңғы курортына келетін демалушылар спорт саласы бойынша арнайы мамандырылмаған, спорттық қабілеттері мен машықтары төмен болып келуі мүмкін.Сондықтан ,мұндайда арнайы дайындалған , шет тілін еркің меңгерген бапкерлер мен инструкторлардың қажеттілігі пайда болады.
- Бюрократтық әбігерлік. Шетелдік туристтер үшін визаны тіркеу, сақтандыру компаниясымен келесім шартқа отыру сияқты мәселелер жақсы дем алуға кедергі келтіреді.
Қазақстандық турфирмалар белсенді спорт туризм жұмыстарын ұйымдастыруда әлсіздік танытуда.Алайда, қазақстандық туристтер спорттық-рекреативті демалыс жөнінде шетелдік туризм нысандарының қызметтерін кеңінен пайданалунада. Белсенді спорттық туризм қызметін ұйымдастыру ғылыми-статистикалық зерттеулер ,маркетингтік жоспарларды талап етеді.
Дегенмен де, соңғы жылдары туризм саласын дамытуға негізделген айқын мақсаттар қойылып, әсіресе бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына қосылу страгетиясы бойынша, нақты міндеттемелер жүктеліп отыр.Ұлттық туризм секторы жоғары деңгейдегі жан-жақты дамыған инфрақұрылым арқылы аталмыш стратегияның орындалуына өз септігін тигізе алады.Сондай-ақ, мемлекет жүктеген тағы бір міндеттердің бірі- Орта Азия аймағындағы туристік орталлыққа айналу.Бұл бағдарламаны дамыту үшін мемлекеттің бюджет қорынан 59 млрд. теңге бөлініп отыр.Туризм индустриясына инвестицияларды жұмылдыру саясастын жүзеге асыру мақсатында арнайы мемлекеттік коммисия алқасы құрылды. Коммисяға «Самұрық-қазына» ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ, «Қазақстан Даму Банкі» АҚ, «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» мүшелік етуде.Бүгінгі таңда аталмыш комиссия бірнеше басқосулар өткізіп,34 жобаның қабылдануын мақұлдап отыр.Осылайша жобалардың бірқатары инвесторлар тарапынан қолдау тапты.Мемлекеттік деңгейде жүзеге асатын жобалардың арасында спорттық-сауықтыру туризм саласынан тікелей қатысы бар жобалар бар .Олар:
— «Медеу-Шымбұлақ» тау шаңғысы курорт кешені (Сурет 1). «Медеу-Шымбұлақ» кешені тау шаңғы трассаларының күрделілігі бойынша әлемнің алдыңғы ондығына кіреді.Бүгінде Шымбұлақтың тау туризміндегі үлесі 86 %-ды құрап отыр. Егер де, қазір тау шаңғы курорттыңың өткізу қабілеті күнінене 2000 адам болса, құрылыс уақыты аяқталған соң 6000 адамға дейін жетпек.
Сурет 1. Медеу-Шымбұлақ
— Оңтүстік Қазақстан облысындағы «Қасқасу» тау шаңғы курорты(Сурет 2). Жобаның басты мақсаттары :
-Оңтүстік Қазақстандағы туристік инфрақұрылымды дамыту;
-бұқаралық тау шаңғы спортын насихаттау;
-жаңа жұмыс орындарын ашу;
-аймақтың инвестициялық сұранысын арттыру болып табылады.
Жоба құрылысының бірінші кезеңі аяқталған соң , бір уақыттағы демалушылардың саны 2000 адамды құрамақ , ал соңғы кезең құрылысының аяқталар уақытына қарай туристер саны 8500 болмақ. Жобаның өтімділік мерзімі -10 жыл.
Сурет 2. Қасқасу
—Жамбыл облысындағы «Көксай» курорт кешені. Жобаның мақсаты –Жамбыл облысында жаңа инфрақұрылымдық кешенмен, жоғары деңгейлі сервис қызметімен қамтасыз ететін туристік нысанды қалыптастыру. Мақсатты орындау үшін тау етегінде инфрақұрылымдық кешеннің құрылыс жұмыстары басталып кетті.
2009 жылы министрліктің қызметі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 – 2009 жылдарға арналған бағдарламасын, Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын және Қазақстан Республикасында дене шынықтыру және спортты дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің 2010 – 2014 жылдарға арналған стратегиялық жоспарын орындауға бағытталды. [1]
Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асырудың бірінші жылының қорытындысы бойынша туристік қызмет көрсеткіштерінің тұрақты өсу үрдісінің сақталғаны байқалады. Алайда, 2009 жылы туристік саланың даму серпіні туризм индустриясы көрсеткіштерінің тұрақсыз өсуімен сипатталады. Мәселен, 2009 жылдың қорытындысы бойынша 2008 жылмен салыстырғанда келушілердің саны 3,9 %-ға көбейді, шығу туризмі саны 22,3 %-ға артты (6413,9 мың теңге), алайда ішкі туризмнің көлемі 5,3 %-ға төмендеді және 4 028,1 мың адамды құрады. Бұл ретте, келу туризмі 8,3%-ға төмендеді және 4329,8 мың адамды құрады.
Көрсетілген туристік қызметтердің жалпы көлемі 2008 жылмен салыстырғанда 0,4 %-ға төмендеді және 65,7 млрд. теңгені құрады. 2008 жылғы тиісті көрсеткіштің өсуін 2007 жылмен салыстырғанда 22,4 %-ды (53,8 млрд. теңгеден 66,0 млрд. теңгеге дейін) құрады. [5].
Негізгі көрсеткіштердің төмендеуі әлемдік экономикадағы жағдаймен түсіндіріледі.
Келу туризмі статистикасының деректері мұндай көрсеткіштердің сапар мақсаты бойынша, оның ішінде бос уақыт пен демалу бойынша бөлу ретінде, 2008 жылмен салыстырғанда 19,8%-ға немесе 1541 адамға төмендегенін көрсетеді. Сонымен қатар, сатылған жолдамалардың саны 3 242 бірлікке немесе — 44 % қысқарды.
Есепті кезеңде 1203 туристік фирма және туристік қызметпен айналысатын 73 жеке кәсіпкер 369,1 мың келушіге қызмет көрсетті, бұл экономикадағы әлемдік жағдайдың салдарынан 2008 жылмен салыстырғанда 25,7 %-ға кем.
Жалпы алғанда туристік индустрия субьектілерінің туристік қызметінен түскен табыс 2009 жылы 82,6 млрд. теңгені құрады.
Республикада жұмыс істеп тұрған 1235 қонақ үй шаруашылығы кәсіпорны 2306,1 мың адамға 48 249,6 млн. теңгеге қызмет көрсетті. Есепті кезеңнің қорытындысы бойынша орналастыру объектілерінде 30 831 нөмір бар және олардың бір мезгілдегі сыйымдылығы 67 807 жатын орынды құрайды. [3].
Елде қазақстандық және шетелдік азаматтардың әр түрлі туристік қызметтерге деген сұраныстарын қанағаттандыру үшін кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін қазіргі заманғы аса тиімді және бәсекеге қабілетті туристік кешеннің жұмыс істеуі үшін жағдай жасалып жатыр. Қазақстан Республикасында туризмнің материалдық-техникалық базасын дамытуға инвестиция тарту үшін шарттар анықталды.
Туризм және спорт салалары аясында ерлер мен әйелдердің тең құқығы және тең мүмкіндіктері олардың өзіндік ерекшеліктері есепке алына отырып, табысты іске асып жатқандығын атап өткен жөн: туризм индустриясында туристік ұйымдардың басшылығында және қызмет көрсету аясында әйелдер көбірек еңбекпен қамтылған (барлық еңбекпен қамтылғандар санының 98 %-ға жуығы). Спортта әдетте ерлер көш бастап жүрген спорт түрлерін әйел азаматтар белсенді игеріп жатыр. [4].
Қазақстандық спортшылар 2009 жылғы Әлем чемпионаттарында алғаш рет 6 алтын және 6 қола медальге қол жеткізді.
Бүгінгі күні туристік саланы дамыту үшін Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (бұдан әрі – ҮИИДМБ) («Қазақстан Республикасын үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі 2010 – 2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама және Қазақстан Республикасы Президентінің кейбір жарлықтарының күші жойылды деп тану туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 958 Жарлығы) негіз болып табылады.
ҮИИДМБ шеңберінде Қазақстан Республикасының туристік индустриясының перспективалық бағыттарын дамытудың 2010 – 2014 жылдарға арналған салалық бағдарламасы әзірленді.
Сонымен қатар, саланың дамуына ішкі факторлар да әсер етеді, оған кадрлық саясатты (кадрларды даярлау және қайта даярлау, олардың біліктілігін арттыру, еңбекті ұйымдастыру) отандық туристік өнімнің кәсіби маркетингін жатқызуға болады.
Бүгінгі күні туристік сала үшін кадрларды даярлау жоғары, жоғары білімнен кейінгі, техникалық және кәсіптік білім беру мекемелерінде жүзеге асырылуда. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің деректеріне сәйкес 11 мамандық және 33 біліктілік бойынша 77 ТжКБ (техникалық және кәсіптік білім беру) оқу орындары бар.[2].
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
- «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!». Қазақстан Республикасының Президентінің Жолдауы. 28.01.2011 ж.
- «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты».
Қазақстан Республикасының Президенті-Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2012 жылғы 27 қаңтар.
- Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортты дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған салалық бағдарламасы. № 1399, 30.11.2011
- Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің 2011 – 2015 жылдарға арналған стратегиялық жоспары. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 8 ақпандағы №101 қаулысымен бекітілген.
- Қазақстан Республикасының статитистика агентігінің ресми сайты
www.stat.gov.kz