Аннотация қазақ тілінде: Бұл мақаланың мақсаты – бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамытудың заманауи педагогикалық әдістерін зерделеу. Мақалада салыстырмалы талдау, педагогикалық бақылау және теориялық талдау әдістері қолданылды. Зерттеу барысында бастауыш сынып оқушыларының жастық психологиялық ерекшеліктері мен шығармашылық іс-әрекетке деген бейімділіктері қарастырылды. Нәтижелер проблемалық, игерушілік (эвристикалық) және жобалау сияқты белсенді әдістердің, сондай-ақ балалардың ішкі әлемі мен сыртқы әлем арасындағы жаңа қатынастарды орнатуға бағытталған тапсырмалардың шығармашылық қабілеттерді дамытудағы тиімділігін көрсетеді. Қорытындыда бастауыш білім беру саласында шығармашылықты тәрбиелеу жұмысын жүйелі жүргізу қажеттілігі атап өтілді [1, 2].

Abstract in English: The aim of this article is to explore modern pedagogical methods for developing the creative abilities of primary school students. The article employs methods of comparative analysis, pedagogical observation, and theoretical analysis. The study examines the age-related psychological characteristics of younger schoolchildren and their predispositions to creative activities. The results demonstrate the effectiveness of active methods, such as problem-based learning, heuristic methods, and project work, as well as tasks aimed at establishing new connections between the child's inner world and the external environment, in fostering creative abilities. The conclusion emphasizes the necessity of systematic work to cultivate creativity within the field of primary education [1, 2].

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесі қарқынды өзгеріп жатқан әлемнің өзекті талаптарына жауап беруге міндетті. Елбасы Н.Ә. Назарбаев қазақстандық білімнің болашағы туралы сөзінде: «Бізге ашық ойлы, шығармашылық қабілеті дамыған, танымдық белсенділік танытатын жастар керек» [1, б. 3] деп атап көрсеткен. Бастауыш сынып – бұл баланың тұлғасы мен санасының қуатты дамитын, шығармашылық әлеуетінің негізі қаланатын өте маңызды кезең. Баланың шығармашылық қабілеті тек білімнің қана емес, оның болашақтағы табысты өмір сүруінің де кепілі болып табылады. Шығармашылық осы мақалада жеке тұлғаның жаңа идеяларды тудыруға, стандартты емес шешімдер қабылдауға және ерекше өнімдер жасауға деген қабілеті ретінде түсініледі.

Ресейлік психолог Л.С. Выготскийдің айтуынша, баланың шығармашылығы «шешімінің нәтижесі баланың өзі үшін жаңалық болса жеткілікті» [2, б. 58] деген принципке негізделеді. Сондықтан бастауыш сыныпта шығармашылыққа баулу – бұл оқушылардың өз тәжірибесі аясында жаңа, бірегей нәрсені іздеуі мен табуына мүмкіндік жасау. Бұл мәселенің өзектілігі қазіргі кездегі білім беруге қойылатын негізгі талаптардан – түйсіндіруші ғана емес, танымдық әрекетті ұйымдастырушы, өз бетінше ойлай алатын және мәселелерді шеше алатын жеке тұлғаны тәрбиелеу қажеттілігінен туындайды.

Негізгі бөлім

Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту педагогикалық үрдіс ретінде бірнеше маңызды факторларды, соның ішінде оқушының жастық психологиялық ерекшеліктерін, оқу ортасын және мұғалімнің рөлін ескеруді қажет етеді.

Бастауыш сынып оқушысының психологиялық портреті оның зейінінің тұрақсыздығымен, қиялының байлығымен және бейімділіктерінің тез қалыптасуымен сипатталады. Бұл кезеңде баланың іс-әрекеті негізінен ойынға бағытталған. Сондықтан шығармашылықты дамытудағы ең тиімді әдістердің бірі – оқытуды ойын формасында ұйымдастыру. Мұндай тәсіл танымдық белсенділікті арттырып, оқу материалдын игеруді жеңілдетеді. Мысалы, тақырыпты бекіту кезінде оқушылардың ойын жаттығуларға, тапсырмаларға қатысуын ұйымдастыру оқу процесін әсерлі және есте қаларлық етеді.

Бастауыш сыныпта шығармашылық қабілеттерді дамытудың тиімді әдістері ретінде мыналарды атап өтуге болады:

1. Проблемалық оқыту. Мұғалім оқушылардың алдына белгілі бір проблемалық жағдайды қойып, оның шешімін өз бетінше табуға бағыттайды. Мысалы, қазақ тілі сабағында «Қайсар атасымен қыдырып жүреді. Кенет түтін иісі келеді...» деген мәтіннің аяғын өз бетінше аяқтау тапсырмасы оқушының қиялын жандандырып, тәуелсіз ойлауға үйретеді.
2. Игерушілік (эвристикалық) әдістер. Бұл әдістер оқушыларды жаңа білімді өздері ашып, игеруге бағыттайды. Мысалы, берілген сөздерден жаңа сөз құрастыру, ертегі не әңгімені өз ойларымен аяқтау, мақалды негізге алып әңгіме құрастыру, табиғат құбылыстары мен заттарға жұмбақтар ойлау. Ағылшын психологы Э. де Бононың зерттеулері сенімділік ортасында жүргізілетін осындай дараландырылған жұмыстың шығармашылық ойлаудың дамуына оң әсерін растайды [3].
3. Жобалау әдісі. Жоба жұмыстары оқушылардың белгілі бір мәселені тереңірек зерттеуіне, ақпарат жинауына, оны жүйелеуіне және өз қорытындыларын қорытуына мүмкіндік береді. Бұл әдіс топтық жұмыс түрінде ұйымдастырылады, нәтижесінде оқушылардың коммуникативтік дағдылары да дамиды.
4. Балалардың ішкі әлемі мен сыртқы әлем арасындағы жаңа қатынастарды орнатуға бағытталған тапсырмалар. Бұл тапсырмаларға шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беру, суретке қарап әңгіме құрастыру, рөлге бөліп оқу, логикалық ойындарды (анаграмма, ребус, сөзжұмбақ) шешу жатады. Осындай жұмыстар баланың танымдық процестерін белсендіреді және ақыл-ой дамуына жетелейді.

Оқыту процесінде мұғалімнің рөлі аса маңызды. Мұғалім тек білім беруші ғана емес, оқушының ішкі әлеміне еніп, оның қабілеттерін ашуға көмектесетін көмекші болуы тиіс. Мәселен, грузин педагогы Ш.А. Амонашвилидің айтуынша, «педагогикалық үрдісте баламен тіл таба білу... бала жанының қозғалысы ұстаз жанының қозғалысымен үйлесім тапқан кезде бала өз бойындағы табиғи дарынын ашады» [4, б. 112]. Бұл ой бізге баламен қарым-қатынас орнатудағы сенімділік пен жылылықтың маңыздылығын көрсетеді.

Қазіргі кезде цифрлық технологияларды пайдалану шығармашылық қабілеттерді дамытуда жаңа мүмкіндіктер ашады. Мультимедиялық презентацияларды құру, анимациялық жобаларды жасау, интерактивті тақталармен жұмыс істеу оқушылардың қызығушылығын арттырып, олардың креативтілік әлеуетін толығырақ ашуға мүмкіндік береді.

Шығармашылық қабілеттерді дамыту үшін оқу ортасының да қолайлы болуы қажет. Сыныпта өз ойын еркін айтуға, қателіктер жасаудан қорықпауға, сын тұрғысынан ойлауға мүмкіндік беретін психологиялық жылы атмосфера болуы тиіс. Оқушының әрбір талпынысы мен идеясын құптау оның өзін-өзі сену сезімін қалыптастырады, бұл шығармашылық дамудың негізгі шарттарының бірі болып табылады.

Қорытынды

Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту – бұл күрделі және көпқырлы педагогикалық үрдіс. Бұл үрдіс оқушылардың жастық психологиялық ерекшеліктерін ескеруді, оқытудың заманауи әдістерін қолдануды және оқу ортасының психологиялық-педагогикалық жағдайларына ерекше назар аударуды талап етеді. Проблемалық оқыту, игерушілік әдістер, жобалау және ойын элементтері бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімді құралдары болып табылады.

Мұғалімнің ролі осы үрдісте шешуші болып табылады. Ұстаздың міндеті – баланың ішкі әлеміне еніп, оның қабілеттерін ашып, шығармашылық әлеуетін дамытуға көмектесу. Баламен сенімді қарым-қатынас орнату, оның әрбір табысын құптау және қателіктерді даму процесінің қажетті элементі ретінде қабылдау шығармашылық қабілеттерді сәтті дамытудың негізгі шарттары болып табылады.

Болашақта бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін дамыту бойынша жұмыстарды одан әрі тереңдету қажет. Бұл бағыттағы зерттеулер педагогикалық ғылым мен практиканың өзара әрекеттесуіне, сонымен қатар мектептердің тәжірибесін алмасуға негізделуі тиіс. Шығармашылық қабілеттерді дамыту – бұл оқушылардың болашақтағы өмірде табысты болуының негізгі факторларының бірі, сондықтан бұл бағыттағы жұмыстарға ерекше көңіл бөлу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы. «Қазақстан-2050» Стратегиясы. – Астана, 2012.
2. Выготский Л.С. Воображение и творчество в детском возрасте. – М.: Просвещение, 1991. – 93 б.
3. De Bono E. Lateral Thinking: Creativity Step by Step. – New York: Harper & Row, 1970. – 300 p.
4. Амонашвили Ш.А. Здравствуйте, дети! – М.: Просвещение, 1983. – 208 б.
5. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. – СПб.: Питер, 2002. – 720 б.
6. Torrance E.P. Guiding Creative Talent. – Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1962. – 278 p.
7. Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1992. – 256 б.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html