Аннотация (қазақ тілінде)

Мақала бастауыш сынып оқушыларының табиғи, рухани және шығармашылық әлеуетін дамытуға қолайлы орта құру мәселесіне арналған. Зерттеудің мақсаты – осы үш аспектіні біріктіретін жан-жақты тәрбиелеу мен оқыту тәсілдерін талқылау және оларды іске асырудың тиімді әдістерін ұсыну. Мақалада педагогикалық зерттеу, бақылау, талдау әдістері, сондай-ақ ізденімпаздық пен жобалау тәсілдері қолданылды. Негізгі бөлімде оқушының жеке қабілеттерін зерттеуден бастап, рухани-адамгершілік қасиеттер мен шығармашылық дағдыларды дамытатын арнайы тапсырмалар мен жобаларды жүзеге асыруға дейінгі әрекеттер жүйесі сипатталады. Нәтижелер бастауыш сынып оқушыларының білім мен шығармашылық қызметті игеру деңгейінің артуын, сондай-ақ өзін-өзі тану мен жауапкершілік сезімін қалыптастыруды көрсетеді. Қорытындылау барысында педагогтар мен ата-аналардың ынтымақтастығының, сондай-ақ білім беру үрдісіне оқушының белсенді қатысуын қамтамасыз ететін жеке тұлғаға бағдарланған тәсілдің маңыздылығы атап көрсетілген.

Аннотация (на русском языке)

Статья посвящена проблеме создания благоприятной среды для развития природного, духовного и творческого потенциала учащихся начальных классов. Цель исследования – обсудить комплексный подход к воспитанию и обучению, объединяющий эти три аспекта, и предложить эффективные методы его реализации. В работе использованы методы педагогического исследования, наблюдения, анализа, а также подходы, основанные на поисковой и проектной деятельности. В основной части описана система действий, начиная с изучения индивидуальных способностей ученика и заканчивая реализацией специальных заданий и проектов, развивающих духовно-нравственные качества и творческие навыки. Результаты демонстрируют повышение уровня освоения знаний и творческой деятельности у младших школьников, а также формирование самосознания и чувства ответственности. В ходе обобщения подчёркнута важность сотрудничества педагогов и родителей, а также личностно-ориентированного подхода, обеспечивающего активное участие ученика в образовательном процессе.

Abstract (in English). The article addresses the issue of creating a conducive environment for the development of the natural, spiritual, and creative potential of primary school students. The aim of the study is to discuss a comprehensive educational and instructional approach that integrates these three aspects and to propose effective methods for its implementation. The methods used include pedagogical research, observation, analysis, as well as inquiry-based and project-based approaches. The main part describes a system of actions, ranging from the study of a student's individual abilities to the implementation of specific tasks and projects that develop spiritual and moral qualities and creative skills. The results show an increase in the level of mastery of knowledge and creative activity among primary school students, as well as the formation of self-awareness and a sense of responsibility. In the conclusion, the importance of cooperation between teachers and parents, as well as a student-centered approach that ensures the active participation of the learner in the educational process, is emphasized.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі – жан-жақты дамыған, шығармашылық қабілеті жоғары, рухани-адамгершілік құндылықтарға негізделген тұлғаны қалыптастыру. Бастауыш білім – бұл процестің іргетасы, онда баланың табиғи қызығушылығы, ізденісі мен шығармашылық мүмкіндіктері жан-жақты ашылады және дамиды [1, б. 15]. Бастауыш сынып оқушысының психологиялық ерекшеліктері, әсіресе оның кең қиялы, белсенді зерттеу қабілеті мен дүниені тануға деген сұранысы, педагогқа осы әлеуетті тиімді бағыттау мүмкіндігін береді. Осыған орай, мақаланың өзектілігі оқушының жеке даралығын ескере отырып, оның табиғи, рухани және шығармашылық мүмкіндіктерін бір уақытта дамытуға бағытталған педагогикалық стратегияларды әзірлеу қажеттілігінде жатыр. Жұмыстың практикалық маңыздылығы бастауыш сынып мұғалімдеріне оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың нақты тәсілдері мен әдістерін ұсынуда.

Негізгі бөлім

Автордың тәжірибесі бойынша, бастауыш сынып оқушыларының даму мүмкіндіктерін іске асыру үш ерекше бағытта жүзеге асырылады: оқушының жеке қабілетін тереңірек тану, рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру және шығармашылық қызметке жетелеу. Бұл үш компонент бір-бірімен тығыз байланысты және біртұтас жүйе құрайды.

Бірінші кезең – «Бұлақ көрсең көзін аш» – оқушының жеке тұлғасын, отбасы мен қабілеттерін зерттеуге арналған. Педагогикалық зерттеу (Pedagogical Research) арқылы оқушының әлеуметтік-тұрмыстық жағдайы, отбасының мектеппен ынтымақтасу деңгейі, баланың денсаулығы мен бастапқы біліктілігі анықталады [2, б. 89]. Мұндай зерттеу нәтижесінде педагог әр оқушыға қарата жеке тәсіл таңдау мүмкіндігіне ие болады. Ата-аналармен бірлескен жұмыс (қарым-қатынас орнату, жеке кеңес беру, бірлескен жиналыстар өткізу) тәрбиелеу процесінің тиімділігін айтарлықтай арттырады. Осы кезеңде оқушының ізденімпаздығы мен жауапкершілігін дамытуға бағытталған алғашқы қадамдар жасалады, мысалы, сынып сағаттарын өткізу міндетін жеке оқушыларға тапсыру немесе қызығушылықтарға сәйкес үйірмелерге бағыттау.

Екінші кезең – «Ізденген жетер мұратқа» – оқушылардың табиғатқа, ғылымға деген қызығушылығын арттыру және зерттеушілік дағдыларын қалыптастыруға бағышталған. Бұл бағытта, мысалы, «Дүниетану» пәні арқылы табиғатты қорғау, қауіпсіздік ережелері және адамгершілік қасиеттер туралы түсініктер қалыптастырылады. Зерттеушілік жобаларды (Research Projects) жүргізу оқушылардың белсенді әрекетін талап етеді: олар «Қазақстанның «Қызыл кітабына» енген құстар», «Ит – айнымас досымыз» сияқты тақырыптарды таңдап, деректер жинайды, бақылау жүргізеді және нәтижелерін баяндама, буклет немесе альбом түрінде ұсынады [3, б. 102]. Осындай іс-шаралар оқушының табиғи әлеммен байланысын нығайтады және оның рухани-адамгершілік құндылықтарын (жауапкершілік, мейірімділік, қоршаған ортаны қадірлеу) дамытады.

Үшінші бағыт – оқушылардың шығармашылық мүмдіндіктерін дамыту. Бастауыш сынып оқушысының қиялының ерекшелігін ескере отырып, «Ана тілі» және «Дүниетану» сияқты пәндер арқылы арнайы шығармашылық тапсырмалар жүйесі қолданылады. Оларға мыналар жатады: жаңа тақырып бойынша өлең құру; оқылған мәтінге сурет салу; Venn диаграммасы арқылы объектілерді салыстыру; жаңа ертегі ойлап табу; әңгімені ойша жалғастыру. Мұндай тапсырмалар оқушының өз ойын еркін жеткізе білу, сыни тұрғыдан ойлау және жаратылыстық шешімдер табу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Бұл процесте ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану да шығармашылық қабілетті дамыту мен заманауи технологиялар мәдениетін тәрбиелеудің тиімді құралы болып табылады. Жоғарыда аталған барлық бағыттардың тиімділігі оқушының белсенділігі мен мотивациясының өсуімен, оқу іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарауымен, сондай-аақ түрлі сайыстардағы жетістіктерімен расталады. Ата-аналар мен педагогтардың тығыз ынтымақтастығы осы үрдістің сәттілігінің негізгі факторы болып табылады.

Қорытынды

Оқытудың мазмұны мен әдістерін жеке тұлғаға бағдарлау бастауыш сынып оқушыларының табиғи, рухани және шығармашылық әлеуетін толық ашуға мүмкіндік береді. Ұсынылған жүйе оқушыны зерттеуден басталып, оның қызығушылығын оятатын зерттеушілік жобалар арқылы жалғасады және шығармашылық тапсырмалар арқылы нығаяды. Осындай кешенді тәсіл оқушыны тек білім алушы ғана емес, өз білімін құрастырушы, белсенді ізденуші және шығармашылық шешімдерді іздеуші ретінде қалыптастырады. Тәжірибе нәтижелері оқушылардың танымдық белсенділігінің жоғарылауына, өзін-өзі басқару дағдыларының қалыптасуына және адамгершілік қасиеттерінің жетілуіне әкелетінін көрсетеді. Болашақта осы бағыттағы жұмыстарды жүйелі түрде жалғастырып, оқыту технологияларын жетілдіру, ата-аналармен жұмыс әдістерін әртараптандыру арқылы бастауыш сынып деңгейінде жан-жақты дамыған тұлғаны тәрбиелеудің сапасын одан әрі арттыруға болады. Педагогтың міндеті – әрбір оқушының ішкі әлемін түсініп, оның дамуына қолайлы жағдайлар мен тапсырмаларды құру.

Әдебиеттер тізімі

1. Жаңбырбаева Р.М. Бастауыш сынып оқушысының психологиялық ерекшеліктері. – Алматы: Білім, 2019. – 224 б.
2. Подласый И.П. Педагогика начальной школы: учебник. – М.: Владос, 2020. – 400 с.
3. Thomas, G. (2019). How to do Your Research Project: A Guide for Students. – London: SAGE Publications. – 376 p.
4. Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамыту стратегиясы (2020-2025). – Нұр-Сұлтан: Министерство образования и науки РК. – 48 б.
5. DeHaan, R. L. (2019). Teaching Creativity and Inventive Problem Solving in Science. CBE—Life Sciences Education, 8(3), 172–181.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html