Аннотация: Бұл мақалада бастауыш білімнің жалпы білім беру жүйесіндегі рөлі мен маңызы, сондай-ақ оның тұлғаның дамуы мен болашақтағы табысына әсері қарастырылады. Мақаланың мақсаты – бастауыш кезеңнің білім мен тәрбиенің нығайтылған негізін қалайтындығын, мектепке деген көзқарасты қалыптастыратындығын ғылыми әдебиеттер негізінде талдау. Зерттеу әдістері ретінде салыстырмалы талдау, статистикалық деректер мен педагогикалық зерттеулерге сілтеме жасау қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, сапалы бастауыш білім оқушының әлеуметтік дағдыларын, танымдық қабілеттерін дамытып, орта білімге сәтті көшуін қамтамасыз етеді. Қорытындыда бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби құзыреттілігін арттырудың және оқу-әдістемелік базаны жаңартудың өзектілігі атап өтілген.

Аннотация (на русском языке): В данной статье рассматривается роль и значение начального образования в общей системе обучения, а также его влияние на развитие личности и будущие успехи. Цель статьи – проанализировать на основе научной литературы, как начальный этап закладывает прочный фундамент знаний и воспитания, формируя отношение к школе. В качестве методов исследования использовались сравнительный анализ, ссылки на статистические данные и педагогические исследования. Результаты показывают, что качественное начальное образование развивает социальные навыки и когнитивные способности ученика, обеспечивая успешный переход к среднему образованию. В заключении подчёркивается актуальность повышения профессиональной компетентности учителей начальных классов и обновления учебно-методической базы.

Abstract (in English): This article examines the role and importance of primary education in the general education system, as well as its impact on personal development and future success. The aim of the article is to analyze, based on scientific literature, how the primary stage lays a solid foundation for knowledge and upbringing, shaping attitudes towards school. The research methods include comparative analysis, references to statistical data and pedagogical studies. The results show that quality primary education develops students' social skills and cognitive abilities, ensuring a successful transition to secondary education. The conclusion emphasizes the relevance of improving the professional competence of primary school teachers and updating the educational and methodological base.

Кіріспе

Білім беру жүйесінің негізгі қатарында тұратын бастауыш білім – әрбір адамның өмірлік сапасы мен кәсіби мансабын айқындайтын алғашқы және ең маңызды саты болып табылады. Бұл кезең тек оқу-сауаттылыққа, арифметиканың негіздеріне үйретумен шектелмейді; ол баланың әлеуметтенуі, сыни ойлау дағдыларының қалыптасуы, оқуға деген қызығушылық пен жауапкершілік сезімінің пайда болуы үшін шешуші рөл атқарады. Сондықтан бастауыш сынып білімінің сапасы мен мазмұнына ғылыми көзқараспен қарау өте өзекті мәселе болып отыр. Бұл мақалада бастауыш білім берудің теориялық негіздері, оның заманауи талаптарға сәйкестігі, сондай-ақ практикалық тәжірибедегі маңыздылығы талданады. Сонымен қатар, бастауыш білім беру сапасының елдің білім беру деңгейіне және әлеуметтік-экономикалық дамуына тигізетін әсері [1, б. 23] зерттеу пәніне айналады.

Негізгі бөлім

Педагогика ғылымында бастауыш кезең «тұлғалық қалыптастыру кезеңі» ретінде қарастырылады. Д.Б. Эльконин, Л.С. Выготский сияқты психологтардың зерттеулері баланың негізгі психикалық процестерінің жетілуінің бұл кезеңге тікелей байланысты екенін көрсетеді [2, б. 78]. Бастауыш сыныпта оқушы тек білім алушы ғана емес, сонымен бірге белсенді субъект ретінде қабылданады. Осы тұрғыдан алғанда, бастауыш білім берудің мазмұны мен әдістемесі оқушының жас ерекшеліктеріне, жеке қабілеттеріне құрылуы тиіс.

ХХІ ғасырдағы білім берудің негізгі талаптары ақпаратты өңдеу, сыни ойлау, өздік оқу дағдыларын дамыту болып табылады. PISA (Programme for International Student Assessment) сияқты халықаралық бағалау бағдарламаларының деректері көрсеткендей, бастауыш білімінде сауаттылық пен математикалық сауаттылықтың берік негізі қаланатын елдердің оқушылары кейінгі сатыларда жоғары нәтижелер көрсетеді [3]. Осыған байланысты көптеген елдер бастауыш сынып оқу бағдарламаларына STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) және цифрлық сауаттылық элементтерін ендіруде.

Бастауыш білімнің сапасын анықтайтын негізгі факторлардың бірі – мұғалімнің біліктілігі. Бастауыш сынып мұғалімі тек пән бойынша білім беруші ғана емес, сонымен қатар тәрбиеші, әлеуметтендіруші рөл атқарады. Оның кәсіби құзыреттілігі оқушылардың эмоционалды және әлеуметтік дамуына тікелей әсер етеді. Зерттеулер көрсеткендей, сапалы педагогикалық даярлықтан өткен және үздіксіз кәсіби даму бағдарламаларына қатысатын мұғалімдердің сыныптарында оқушылардың мотивациясы мен білім деңгейі айтарлықтай жоғары болады [4, б. 112].

Мектепке дейінгі даярлық пен бастауыш білімнің байланысы да аса маңызды. Мектепке дейінгі тәрбие беруді алған балалар мектепке бейімделу процесін оңай өтеді және оқу қызметіне жылдам қосылады. Демек, білім берудің үздіксіздігі принципі бастауыш сатыдан бастап қамтамасыз етілуі керек.

Болашақта бастауыш білім беруді дамытудың негізгі бағыттарына инклюзивті білім беруді кеңінен енгізу, оқу үдерісін индивидуалдандыру, жаңа технологияларды (мысалы, білім беру платформалары, интерактивті оқу материалдары) тиімді пайдалану жатады. Осы инновациялар оқушылардың қабілеттері мен қажеттіліктеріне сай оқытуды, сонымен бірге мұғалімдерге дидактикалық материалдарды жаңартуға мүмкіндік береді.

Бастауыш білім берудің тиімділігі тек оқу бағдарламасымен ғана емес, сонымен бірге оқу ортасының психологиялық-педагогикалық жағдайларымен де анықталады. Зерттеулер көрсеткендей, қауіпсіз, қолдау көрсетілетін және мотивациялайтын сынып атмосферасы оқушының танымдық белсенділігін арттырып, сыни ойлауын дамытады [5, б. 101]. Осыған байланысты қазіргі заманғы педагогика «эмоционалдық интеллект» тұжырымдамасына, яғни өз және өзгелердің эмоцияларын тану мен басқару дағдыларына аса көңіл бөлуде. Себебі, бастауыш сыныпта қалыптасатын эмоционалды саулық оқушының мектептегі және өмірдегі әрі қарайғы сәттілігінің негізгі кепілі болып табылады.

Сондай-ақ, бүгінгі таңда бастауыш білім берудің дамуына әлеуметтік-мәдени контекст пен отбасының рөлін ескеру өте маңызды. Отбасы мен мектеп арасындағы ынтымақтастықтың нәтижелі модельдері (мысалы, ата-аналарды білім беру процесіне белсенді тарту, бірлескен жобалар) оқушының жетістік деңгейін айтарлықтай жоғарылататыны дәлелденген [6]. Мұғалім отбасының білім беруге деген көмегін бағалай білуі және оны тиімді үйлестіре алуы керек. Осылайша, бастауыш білім беру тек сынып бөлмесінде ғана емес, оқушының тұтас өмірлік кеңістігінде жүретін кешенді әлеуметтік-педагогикалық үдеріс ретінде қарастырылуы тиіс.

Қорытынды

Бастауыш білім – бұл бүкіл білім беру жүйесінің тірегі, ол жеке тұлғаның интеллектуалдық, эмоционалдық және әлеуметтік дамуының негізін қалайды. Берілген мақаланың талдауы көрсеткендей, бастауыш кезеңнің сапасы оқушының кейінгі білім алу жолындағы табысы мен мектепке деген көзқарасын айқындайды. Халықаралық педагогикалық тәжірибе бастауыш білім беруге инвестиция салудың ұзақ мерзімді әлеуметтік-экономикалық тиімділігін растайды.

Қорытындылай келе, бастауыш білім сапасын арттыру үшін келесі шараларды жүзеге асыру қажет: мұғалімдердің кәсіби даярлығы мен қайта даярлау жүйесін жаңарту, заманауи оқу-әдістемелік кешендер мен цифрлық ресурстарды енгізу, баланың жеке даму ерекшеліктері мен қажеттіліктеріне негізделген педагогикалық тәсілдерді қолдану. Тек осы жағдайда бастауыш білім беру жүйесі жаңа буынды табысты өмір мен кәсіби қызметке дайындай алатын нақты «бастама» болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Жұмабаев М. Педагогика: Оқулық. – Алматы: «Білім» баспасы, 2018. – 456 б.
2. Выготский Л.С. Психология развития человека. – М.: Смысл, 2005. – 1136 с.
3. PISA 2022 Results (Volume I): The State of Learning and Equity in Education, OECD Publishing, Paris. – 2023. – P. 45-67. [Электрондық ресурс]. – URL: https://www.oecd.org/publications/pisa-2022-results-volume-i-53f23881-en.htm
4. Hattie J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. – Routledge, 2012. – 280 p.
5. Әбдіғаппарова С.Қ. Бастауыш сыныпта инновациялық технологияларды қолдану. // «Білім және ғылым» журналы. – 2020. – №4. – Б. 98-105.
6. Darling-Hammond L. Teacher education and the American future // Journal of Teacher Education. – 2010. – Vol. 61(1-2). – P. 35-47.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс]. – https://adisteme.kz/rules.html