Аннотация: Бұл мақалада бастапқы әскери дайындық (БӘД) және патриоттық тәрбие жұмысының сапасын қамтамасыз етуде оқу-материалдық базаның (ОМБ) рөлі мен құрылымы қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – жалпы білім беретін мектептер мен оқу-жаттығу пункттеріндегі БӘД үшін қажетті ОМБ элементтерін жүйелеу және олардың қызметтік сипаттамаларын сипаттау. Жұмыста ұйымдастырушылық-логикалық талдау, нормативтік құжаттарды талдау, суретті материалдарды сипаттау әдістері қолданылды. Нәтижесінде БӘД кабинетары, атыс тирі, саптық алаңдар, кедергілер жолағы және басқа да арнайы орындардың құрылысы мен жабдықталу талаптары толық ашылды. Қорытындыда ОМБ-ны құрудың білім беру процесінің тиімділігіне және жастардың әскери-патриоттық тәрбиесіне анықтаушы әсер ететіндігі көрсетілген.

Аннотация (на русском языке): В данной статье рассматривается роль и структура учебно-материальной базы (УМБ) в обеспечении качества начальной военной подготовки (НВП) и патриотического воспитания. Цель исследования – систематизировать необходимые элементы УМБ для НВП в общеобразовательных школах и учебно-тренировочных пунктах и описать их функциональные характеристики. В работе использованы методы организационно-логического анализа, анализа нормативных документов, описания иллюстративных материалов. В результате полностью раскрыты требования к устройству и оснащению кабинетов НВП, тиров, строевых плацев, полос препятствий и других специальных мест. В заключении показано, что создание УМБ оказывает определяющее влияние на эффективность образовательного процесса и военно-патриотическое воспитание молодежи.

Кіріспе. Жастарды бастапқы әскери дайындыққа (БӘД) және патриоттық тәрбиеге дайындау Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінің резервін қалыптастырудың, сондай-ақ жас азаматтардың отансүйгіштік сезімін нығайтудың маңызды бағыты болып табылады. Бұл процестің нәтижелілігі білім беретін ұйымдардың оқу-материалдық базасының (ОМБ) даму деңгейіне тікелей байланысты. ОМБ тек теориялық білім беруді ғана емес, сонымен қатар әскери мамандықтардың негізгі практикалық дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік беретін оқу ортасын құруды көздейді. Тиімді ОМБ-ның болмауы оқу бағдарламасының талаптарын толық орындауға кедергі келтіреді және тәрбиелік әсерді төмендетеді. Осыған байланысты БӘД үшін ОМБ элементтерін ғылыми тұрғыдан жүйелеу, оларды құру мен пайдаланудың негізгі принциптерін анықтау өзекті ғылыми-тәжірибелік мәселе болып отыр. Бұл мақала осы мәселені шешуге бағытталған және оқу орындарында тиімді әскери-патриоттық тәрбие жүйесін құрудың негізгі шарттарының бірін талдауға арналады [1, б. 15].

Негізгі бөлім. Бастапқы әскери дайындықтың оқу-материалдық базасы келесі негізгі элементтерден тұрады: БӘД кабинеты; арнайы жабдықтарды сақтайтын бөлме; саптық дайындық алаңы; тәуліктік кезекші мен сақшының міндеттерін үйретуге арналған орындар; тактикалық алаң; бірыңғай кедергілер жолағы; атыс тирі; әскери және еңбек даңқының бұрышы. Сонымен қатар, патриоттық тәрбие жұмысы үшін мектеп мұражайы немесе арнайы бөлме болуы маңызды.

БӘД кабинеті бұл бағдарламаның барлық бөлімдерін оқытудың орталығы болып табылады. Ол жеке бөлме болуы керек және нормативтік талаптарға сәйкес жабдықталуы тиіс [2]. Кабинет кең, жарық болып, оқушылық үстелдермен, сынып тақтасымен, қажетті көрнекі құралдар мен техникалық құралдармен (ТҚ) жабдықталады. Кабинетте барлық оқу бөлімдерін қамтитын стендтер және жергілікті жер нобайы болуы қажет. Оқушылар саптық жарғы талаптарын орындау үшін қажет кеңістік болуы маңызды, сондықтан үстелдер қабырғалардан 60 см қашықтықта орналастырылады. Кабинеттің интерьері оқу процесін жеңілдетуге және әскери тақырыпқа қызығушылық тудыруға бағытталуы керек.

Арнайы жабдықтарды сақтайтын бөлме жаттығу қаруларын (мысалы, автоматты қарудың темір макеттері, аз калибрлі винтовкалар) және оқ-дәрілерді сақтауға арналған. Бұл бөлме қатаң ережелер бойынша жабдықталады: жабдық арнайы шкафтарда (пирамидаларда) сақталып, әрбіреуінің тізімдемесі болады. Қауіпсіздік талаптарына байланысты, тек «учвоенснаб» белгісі бар оқу қарулары мен миналар ғана пайдаланылуы мүмкін [3, б. 72].

Атыс тирі оқ ату дағдыларын қалыптастырудың маңызды объектісі болып табылады. Тирлер ашық, жартылай жабық немесе жабық болуы мүмкін. Олардың құрылысы толық қауіпсіздікті қамтамасыз етуі керек: ату аймағы адамдар мен жануарлардың кіруіне жол бермейтіндей етіп оқ қағарлар мен валдармен қоршалған. Тирдің алдында атуға дайындықты жаттықтыратын жаттығу алаңы болуы ұсынылады, онда қауіпсіздік ережелері мен ату шарттары көрсетілетін қалқандар ілінеді.

Саптық дайындық алаңы теориялық сабақтар үшін өте маңызды. Бұл тегіс бетон немесе асфальттан жасалған, арнайы белгілері бар алаң. Оның периметрі бойынша саптық адымның ұзындығын (70-80 см) реттеуге арналған сызықтар, сондай-ақ тұрғанда бұрылуды бақылауға арналған шеңберлер салынады. Алаң бір сыныптың оқушыларымен жұмыс істеуге есептеліп жасалуы керек және негізгі саптық тәсілдерді көрсететін көрнекі қалқандармен жабдықталуы тиіс.

Сақшының міндеттерін үйретуге арналған орын шынайы күзет орнының модельдік нұсқасын білдіреді. Онда қорғалатын нысан (ағаш қоршау), атуға арналған оқпана, өрт сөндіру құралдары, бекеттік қалқанша және «тыйым салынған аймақ» белгілері болады. Бұл объект оқушыларға түрлі тактикалық жағдайларда (бұзушының жақындауы, шабуыл жасау, өрт туғызу) қалай әрекет ету керектігін практикалық түрде көрсетуге мүмкіндік береді.

Тәуліктік кезекшінің міндеттерін үйрету орыны көбінесе БӘД кабинетіне жақын орналасады. Ол кезекші постының элементтерін қамтиды: құжаттамасы бар тақтайша, тумбочка, телефон аппаратының макеті, өрт сөндіргіш, рота кезекшісінің таңғышы мен жабдықтары. Бұл оқушыларды ішкі кезектің негізгі функцияларымен таныстыруға ыңғайлы. Бірыңғай кедергілер жолағы (БКЖ) жалпы ұзындығы 100 метрге дейін жететін, ор, лабиринт, қабырға, құдық, көпір сияқты әртүрлі кедергілерден тұратын кешенді объект. Оның әрбір элементі нақты өлшемдерге ие және оқушылардың дене дайындығын, ептілігін және ерлігін дамытуға бағытталған. БКЖ құрылысы жергілікті жағдайларды ескере отырып, бірақ жалпы қабылданған стандарттарға сәйкес жүргізілуі керек.

Патриоттық тәрбие үшін мектеп мұражайы немесе арнайы бөлме де ОМБ-ның ажырамас бөлігі болып табылады. Онда тарихи фотосуреттер, қазақ халқының батырлары мен Ұлы Отан соғысы ардагерлері туралы материалдар, сондай-ақ заманауи Қарулы Күштер мен әскери оқу орындары туралы ақпарат жинақталуы керек. Мұндай бөлме жас буынның рухани-азаматтық қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді [4, б. 89].

ХХІ ғасырдың жағдайында ОМБ-ны жаңарту тек дәстүрлі құралдармен шектелмеуі керек. Виртуалды және артқарылған шындық (VR/AR) технологияларын енгізу, интерактивті тренажерлар мен электронды оқу-әдістемелік кешендерді пайдалану оқу процесін айтарлықтай байытып, оны жастар үшін қызықтыра түсуі мүмкін. Мысалы, атыс тренажерлары шынайы атудың қауіпі мен шығындарынсыз, дәлдік пен реакция жылдамдығын жетілдіруге мүмкіндік береді. Бірақ бұл инновациялар дәстүрлі практикалық жаттығуларды толық ауыстыра алмайды, олар тек оларды толықтырады [5].

Қорытынды. Бастапқы әскери дайындық пен патриоттық тәрбие жұмысының нәтижелілігі білім беретін ұйымдардың оқу-материалдық базасының (ОМБ) дамуына тікелей тәуелді. Берілген талдау БӘД үшін ОМБ-ның кешенді сипатын көрсетеді, ол кабинеттен бастап ашық алаңдарға дейінгі бірқатар арнайы объектілерден тұрады. Осы элементтердің әрқайсысы оқу бағдарламасының белгілі бір бөлігін іске асыруға және оқушылардың нақты практикалық дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Тиімді ОМБ-ны құру тек мемлекеттік стандарттар мен нормаларға сәйкес келуді ғана емес, сонымен қатар инновациялық технологияларды бейімдеуді де талап етеді. Дәстүрлі жабдықтар мен оқу құралдарын жаңа цифрлық шешімдермен үйлестіру оқу процесін жеңілдетіп, жастардың әскери қызметке деген қызығушылығын арттыра алады. Осылайша, БӘД оқу-материалдық базасын жетілдіру және дамыту – бұл тек білім беру қызметінің материалдық жағдайын жақсарту емес, сонымен қатар елдің қорғаныс қабілетін нығайтуға, жас азаматтардың патриоттық және азаматтық санасын қалыптастыруға бағытталған стратегиялық маңызды міндет.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Жалпы білім беретін оқу орындарында бастапқы әскери дайындықты ұйымдастыру туралы» нұсқаулығы. – Астана, 2018.
2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 7 наурыздағы №97 бұйрығы «Мектепке дейінгі, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын жабдықтармен және жиһазбен жарақтандыру нормалары туралы».
3. Әскери істер бойынша оқу-жаттығу пункттерінде және жалпы білім беретін оқу орындарында оқу қаруын, оқ-дәрілерді және инженерлік жабдықтарды сақтау, есепке алу және пайдалану ережелері. – Алматы: Әскери баспа, 2015. – 120 б.
4. Смирнов А.В. Военно-патриотическое воспитание школьников: теория и практика. – М.: Просвещение, 2019. – 256 с.
5. Johnson, M. K., & Lee, H. The Role of Simulation and Technology in Modern Military Training // Journal of Defense Education. – 2021. – Vol. 14(2). – P. 45-62.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс]. – https://adisteme.kz/rules.html