Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақала мектеп жасына дейінгі тәрбиелеу мен оқыту үдерісінде баланың логикалық ойлау қабілетін дамытудың тиімді әдіс-тәсілдерін қарастырады. Зерттеудің негізгі мақсаты – ойынды жетекші әрекет түрі ретінде пайдаланып, логикалық тапсырмаларды жүйелі түрде енгізу арқылы баланың ойлауын жетілдірудің педагогикалық мүмкіндіктерін анықтау болып табылады. Зерттеуде танымдық даму теориясына негізделген талдау, педагогикалық тәжірибені жалпылау және әдістемелік ұсынымдар әзірлеу әдістері қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, ойын түрінде ұйымдастырылған логикалық жаттығулар балалардың танымдық белсенділігін арттырады, олардың сыни және алгоритмдік ойлауын дамытады, бұл келесі білім сатысына – мектепке даярлықты нығайтады. Мақалада баланың логикалық ойлауын дамытудың негізгі бағыттары мен оларды іске асыру жолдары ұсынылады.

Аннотация (на русском языке)

Данная статья рассматривает эффективные методики развития логического мышления ребенка в процессе дошкольного воспитания и обучения. Основная цель исследования – определить педагогические возможности совершенствования мышления детей путем систематического внедрения логических задач с использованием игры как ведущей деятельности. В исследовании использованы методы анализа на основе теории когнитивного развития, обобщения педагогического опыта и разработки методических рекомендаций. Результаты показывают, что логические упражнения, организованные в игровой форме, повышают познавательную активность детей, развивают их критическое и алгоритмическое мышление, что укрепляет готовность к следующей образовательной ступени – школе. В статье предложены основные направления развития логического мышления ребенка и пути их реализации.

Abstract (in English)

This article examines effective methods for developing a child's logical thinking in the process of preschool education. The main goal of the research is to determine the pedagogical possibilities for improving children's thinking through the systematic introduction of logical tasks using play as a leading activity. The study uses methods of analysis based on cognitive development theory, generalization of pedagogical experience, and development of methodological recommendations. The results show that logical exercises organized in a playful form increase children's cognitive activity, develop their critical and algorithmic thinking, which strengthens readiness for the next educational stage – school. The article proposes the main directions for developing a child's logical thinking and ways to implement them.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінің негізгі міндеттерінің бірі – жеке тұлғаның жан-жақты дамуына қолайлы жағдай жасау. Бұл процесс, әсіресе, мектепке дейінгі кезеңде баланың танымдық қабілеттерін, соның ішінде логикалық ойлауын дамытудың маңыздылығын айқын көрсетеді. Логикалық ойлау – бұл ақпаратты өңдеу, себеп-салдар байланыстарын анықтау, сыни талдау және дұрыс шешім қабылдауға негізделген интеллектуалдық процес. Оның дамуы баланың тек ғылыми пәндерді ғана емес, сонымен қатар күнделікті өмірдегі күрделі жағдайларды түсіну мен шешу қабілетін анықтайды. Заманауи педагогика мен психологияда логикалық ойлауды қалыптастыру мәселесі ерекше назар аударады, өйткені бұл баланы белсенді, өз бетінше ойлай алатын және тез өзгеретін ақпараттық ортаға бейімделуге дайындайтын негізгі фактор болып табылады. Бұл мақаланың өзектілігі оқыту мен тәрбиені жеке тұлғаның жас ерекшеліктеріне сәйкес ұйымдастыру қажеттілігімен, сондай-ақ мектепке дейінгі білім беру сапасын арттырудың қазіргі талаптарымен анықталады.

Негізгі бөлім

Логикалық ойлау дамуының теориялық негіздерін зерттеу көрсеткендей, бұл үдеріс бірден пайда болмайды, ол баланың жас ерекшеліктеріне сәйкес сатылап дамиды. Белгілі психолог Л.С. Выготскийдің айтуынша, әрбір оқыту үшін оңтайлы мерзім бар, ал одан ауытқу баланың ақыл-ой дамуына теріс әсер етеді [1]. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ойын – бұл жетекші әрекет түрі, яғни ол тек қызығушылық тудыратын қызмет емес, сонымен қатар әлемді тану мен қабылдаудың негізгі құралы болып табылады. Сондықтан логикалық ойлауды дамыту жұмыстары ойынмен тығыз байланыста жүргізілуі тиіс. Ойын арқылы бала белсенді түрде танымдық әрекетке қатысады, білім алуға мотивацияланады және ойлау процестерін өз бетінше қалыптастырады.

Логикалық ойлауды дамытудың тиімді жолдарының бірі – арнайы тапсырмалар мен жаттығуларды жүйелі түрде қолдану. Оларға мыналар жатады: әртүрлі белгілер бойынша нысандарды сұрыптау және топтау, тізбектерді жалғастыру, логикалық жұмбақтар мен есептерді шешу, суреттер негізіндегі әңгімелер құру, сюжеттік ойындарда рөлдерді орындау. Мысалы, «Төртіншісін тап» немесе «Қандай ортақ?» сияқты ойындар баланың заттарды салыстыру, олардың арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтау дағдыларын дамытады. Дидактикалық материалдарды пайдалану, мысалы, блогтар, конструкторлар, пазлдар, сондай-ақ бейнелер мен сызбалармен жұмыс істеу кеңістіктік ойлауды дамытуға ықпал етеді.

Баланың логикалық ойлауын дамыту үшін оның танымдық белсенділігін тікелей ынталандыратын қоршаған орта құру маңызды рөл атқарады. Бұл арнайы дайындалған ойын бұрыштарын, логикалық тапсырмалар жинақтарын, табиғи материалдарды (тастар, бұтақтар, тұқымдар) пайдалануды қамтуы мүмкін. Мұндай орта балаға өз бетінше зерттеуге, тәжірибе жасауға және нәтижелерді талдауға мүмкіндік береді, бұл ойлау процесін белсенділендіреді.

Логикалық ойлауды дамыту жұмыстарында тәрбиешінің рөлі аса маңызды. Ол тек тапсырмаларды ұсынушы ғана емес, сонымен қатар баланың белсенділігін қолдаушы, оның танымдық іс-әрекетін бағыттаушы ретінде әрекет етуі тиіс. Тәрбиеші баланың қызығушылықтарын ескере отырып, ойын сюжеттерін құруға, олардың мазмұнын күрделендіруге және жаңа логикалық мәселелерді енгізуге мүмкіндік туғызады. Сонымен қатар, жеке тәсіл – логикалық ойлау деңгейі әртүрлі балалармен жұмыс істеудің негізгі шарты болып табылады. Кейбір балаларға қосымша көмек көрсету немесе жеңілдетілген тапсырмалар ұсыну қажет, ал басқалары үшін тапсырмаларды күрделендіру тиімді болады.

Ата-аналарды білім беру процесіне белсенді тарту да маңызды. Ата-аналар баламен бірге логикалық ойындар ойнау, күнделікті жағдайларды пайдаланып есте сақтауға, салыстыруға, жалпылауға арналған жаттығулар жасау арқылы оның ойлауын дамытуға құнды үлес қоса алады. Тәрбиешілер мен ата-аналардың бірлескен жұмысы баланың дамуына кешенді тәсілді қамтамасыз етеді және нәтижелерді нығайтады.

Қорытынды

Мектеп жасына дейінгі кезеңде баланың логикалық ойлауын дамыту – бұл оның интеллектуалдық дамуының негізгі бағыттарының бірі. Осы мақсатқа жету үшін ойынды жетекші әрекет түрі ретінде пайдалану, сондай-ақ логикалық тапсырмалар мен жаттығуларды жүйелі түрде енгізу қажет. Тиімді әдіс-тәсілдерді қолдану баланың танымдық белсенділігін арттырады, оның сыни және алгоритмдік ойлауын қалыптастырады, бұл келесі білім сатысына – мектепке сәтті дайындалудың кепілі болып табылады. Баланың логикалық ойлауын дамыту жұмыстарында негізгі шарттар – оның жас және жеке ерекшеліктерін ескеру, дамытушы ортаны құру, тәрбиешінің кәсіби қызметі және ата-аналармен тығыз ынтымақтастық. Осы шарттардың жүйелі түрде орындалуы баланың ойлау қабілетін тиімді дамытуға, оны өз бетінше ойлай алатын, шешім қабылдай алатын және өзгеріп жатқан әлемге сәтті бейімделетін тұлға ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Выготский Л.С. Ойлау және сөйлеу. – М.: Педагогика, 1996. – 345 б.
2. Пиаже Ж. Баланың ақыл-ойының туындауы. – СПб.: Питер, 2003. – 278 б.
3. Венгер Л.А., Венгер А.Л. Үйдегі бала: мектепке дейінгі жастағы баланың ақыл-ойын дамыту. – М.: Білім, 1994. – 192 б.
4. Тихеева Е.И. Мектеп жасына дейінгі баланың дамуы мен тәрбиелеуі. – М.: Просвещение, 2005. – 224 б.
5. Усова А.П. Мектепке дейінгі балаларға оқыту. – М.: Просвещение, 1981. – 176 б.
6. Ginsburg, H.P., Lee, J.S., & Boyd, J.S. Mathematics Education for Young Children: What It is and How to Promote It // Social Policy Report. – 2008. – Vol. 22, No. 1. – P. 1–24.
7. Sarama, J., & Clements, D.H. Early Childhood Mathematics Education Research: Learning Trajectories for Young Children. – New York: Routledge, 2009. – 410 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html