Аннотация

Бұл мақалада алғыс айту құбылысының қоғамдағы әлеуметтік, мәдени және рухани маңыздылығы қарастырылады. Алғыс айту дәстүрінің тарихи негіздері, оның тұлғааралық қарым-қатынасқа, кәсіби ортадағы өзара сыйластыққа және әлеуметтік тұрақтылыққа әсері талданады. Зерттеуде салыстырмалы талдау, контенттік талдау және әлеуметтік-психологиялық әдістер қолданылды. Мақалада педагогика саласындағы алғыс мәдениетінің орны мен оны қалыптастыру жолдары көрсетіледі. Негізгі тұжырымдарды дәлелдеу үшін ғылыми әдебиеттерге жасалған сілтемелер [1; 2; 3] пайдаланылады. Зерттеу нәтижесінде алғыс айту адамның эмоционалдық саулығын күшейтетіні, кәсіби қауымдастықта ынтымақтастықты арттыратыны айқындалды. Қорытындыда қоғамда алғыс айту мәдениетін нығайтуға бағытталған ұсыныстар беріледі.

Аннотация (на русском языке)

В статье рассматривается социальная, культурная и духовная значимость феномена благодарности. Анализируются исторические основы традиции выражения благодарности, ее влияние на межличностное общение, профессиональные отношения и социальную стабильность. В исследовании применены сравнительный анализ, контент-анализ и социально-психологические методы. Показана роль культуры благодарности в педагогике и системе общественных отношений. Для подтверждения основных выводов используются ссылки на научные источники [1; 2; 3]. Результаты исследования свидетельствуют о том, что благодарность способствует эмоциональному благополучию личности и укрепляет сотрудничество в профессиональной среде. В заключение представлены рекомендации по развитию культуры благодарности в современном обществе.

Abstract (in English)

This article examines the social, cultural and spiritual significance of gratitude. The historical foundations of gratitude traditions and their impact on interpersonal communication, professional relations and social stability are analyzed. The research applies comparative analysis, content analysis and socio-psychological methods. The role of gratitude culture in pedagogy and public interaction is highlighted. References to academic sources [1; 2; 3] are used to support the main arguments. The findings show that gratitude enhances emotional well-being and strengthens cooperation in professional communities. The conclusion provides practical recommendations for promoting a sustainable culture of gratitude in contemporary society.

Кіріспе

Алғыс айту адамзат өркениетінің ажырамас бөлігі ретінде қалыптасқан әлеуметтік-мәдени құбылыс болып табылады. Қоғамдағы тұрақтылық пен өзара түсіністік адамдардың бір-біріне деген құрметі мен ризашылығына тікелей байланысты. Ризашылық білдіру дәстүрі арқылы адам жақсылыққа жауап қайтару қажеттілігін орындайды, өзінің ішкі мәдениетін танытады және өзара сенімге негізделген қарым-қатынас орнатады [1, б. 57].

Қазақстан қоғамында алғыс айту дәстүрі ұлттық дүниетаныммен тығыз байланысты. Қазақтың үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсететін тәрбиелік қағидалары, қонақжайлылығы, бір-біріне ақжарма тілек айтуы алғыс мәдениетінің көрінісі саналады. Тарихи кезеңдерде халықтың басына түскен ауыртпалықтар мен оның жеңілуіне үлес қосқан адамдарға алғыс білдіру дәстүрі қоғамда бірлік пен ынтымақты нығайтқан. Бүгінгі күні де алғыс айту тек тұрмыстық әдеп формасы емес, әлеуметтік-психологиялық тұрақтылықтың маңызды факторы ретінде қарастырылады.

Зерттеудің мақсаты – алғыс айту құбылысының маңызын ғылыми тұрғыдан талдау, оның тұлғалық даму мен кәсіби қарым-қатынастағы, әсіресе педагогикалық ортадағы рөлін айқындау. Осы мақсатқа жету үшін алғыс мәдениетінің тарихи, психологиялық және педагогикалық аспектілері жүйеленіп, заманауи қоғамдағы мәні қарастырылады.

Негізгі бөлім

Алғыс айту мәдениетінің тарихи және этнографиялық негіздері. Қазақ халқының ауыз әдебиетінде, салт-дәстүрінде, тұрмыс-салт жырларында алғыс айтуға байланысты көптеген ұғымдар сақталған. Дәстүрлі қоғамда алғыс айту ағайын-туыс, көрші-қолаң, қонақ пен иесі арасындағы қарым-қатынасты реттеудің маңызды құралы болған. Этнографиялық деректерде жақсылық жасаған адамға бата беру, ақ тілегін арнау, оның еңбегін жұрт алдында атап өту арқылы алғыс білдіру кең таралғаны айтылады [2, б. 112]. Мұндай тәжірибе бір жағынан қоғамдық мораль нормаларын нығайтса, екінші жағынан жас ұрпақты ізгілікке баулитын тәрбие мектебі қызметін атқарған.

Көшпелі қоғам жағдайында әр адамның еңбегі, қолұшы, көмегі қауымның амандығы үшін аса маңызды болғандықтан, ризашылық сөздері адамның әлеуметтік мәртебесіне де әсер еткен. Халық арасында кең таралған алғысқа толы мақал-мәтелдер, өлең жолдары, баталар адамның іс-әрекетін бағалаудың мәдени өлшемі ретінде қызмет еткен [1]. Осылайша, алғыс айту дәстүрі этникалық бірегейлік пен қауымдастық рухын нығайтқан.

Алғыс айтудың психологиялық аспектілері. Қазіргі әлеуметтік психологияда алғыс айту адамның эмоционалдық әлеміне әсер ететін маңызды фактор ретінде қаралады. Ғылыми еңбектерде ризашылық сезімін бастан кешіру ішкі күйзелісті азайтып, адамға үміт, оптимизм, өзін бағалаудың жоғары деңгейін сыйлайтыны дәлелденді [3]. Эмоционалдық жағымды тәжірибе жинақталған сайын тұлға қоршаған ортаға сеніммен қарайды, әлеуметтік байланыстарды кеңейтеді.

Психологтар алғыс айту дағдысы дамыған адамдар басқалардың көмегін дұрыс қабылдайтынын, өз үлесін дер кезінде бағалай алатынын атап өтеді. Бұл өзара тәуелділік сезімін күшейтіп, жалғыздық, оқшаулану сияқты жағымсыз құбылыстардың алдын алуға көмектеседі. Алғыс айту актісі өзара рефлексияны да талап етеді: адам жақсылықтың қайдан және қалай келгенін ой елегінен өткізіп, оны саналы түрде қабылдайды. Осы процестің өзі тұлғалық дамудың маңызды механизмі болып саналады [4].

Алғыс айту және кәсіби қарым-қатынас. Еңбек ұжымдарында алғыс айту корпоративтік мәдениеттің өзегі болып табылады. Басшы тарапынан қызметкерлерге айтылған шынайы ризашылық олардың кәсіби мотивациясын арттырады, ұйымға деген адалдығын күшейтеді. Ғылыми зерттеулерде жетекшінің қолдауы мен позитивті кері байланыс алған қызметкерлердің жұмыс өнімділігі жоғары болатыны анықталған [3].

Керісінше, еңбегі еленбеген, еңбекақыдан басқа ешқандай марапат пен жылы сөз естімеген мамандарда күйзеліс пен кәсіби қажу белгілері жиі байқалады. Сол себепті алғыс айту мәдениетін дамытуды адам ресурстарын басқару жүйесінің маңызды элементі ретінде қарастыру қажет. Қарапайым алғыс сөзі немесе жария түрде айтылған ризашылық қызметкердің өзін ұйым үшін маңызды сезінуіне ықпал етеді.

Алғыс айту және педагогикалық орта. Педагогикалық ұжымдарда алғыс айту ерекше мәнге ие. Мұғалімдер күнделікті қарым-қатынаста оқушылармен, ата-аналармен, әріптестермен және әкімшілікпен тығыз байланыста болады. Бұл үдерісте эмоционалдық жүктеменің жоғары болуы кәсіби күйзеліске алып келуі мүмкін. Сол үшін педагог еңбегіне дер кезінде айтылған алғыс оның ішкі ресурстарын қалпына келтіруге, кәсіби жануын сақтауға көмектеседі [1, б. 62].

Оқушылардың мұғалімге білдіретін алғысы олардың адамгершілік тәрбиесінің деңгейін көрсетеді. Мектеп тәжірибесінде оқу жылының соңында немесе мерекелік іс-шараларда ұстаздарға арналған ризашылық лебіздері оқушылардың ұстаз еңбегін бағалау мәдениетін қалыптастырады. Мұндай дәстүрлер оқушының жүрегінде ұстазға деген сыйластық сезімін нығайтып, болашақта өз ортасында алғыс айтуға бейім азамат болып қалыптасуына ықпал етеді.

Сонымен қатар мұғалімнің оқушыға алғыс айтуы да маңызды. Қарапайым мақтау, оқушының еңбегін атап өту, оның дамудағы шағын жетістіктерін мойындау оқу мотивациясын күшейтеді. Оқушы өзінің еңбегінің нәтижесін көріп, ұстаз тарапынан нақты алғыс естігенде, оқу әрекетіне жағымды көзқарас қалыптасады. Бұл өз кезегінде мектептің жалпы психологиялық ахуалына оң әсер етеді.

Алғыс айту дәстүрінің қазіргі қоғамдағы рөлі. Цифрлық технологиялар дамыған заманда адамдар арасындағы қарым-қатынас формасы өзгерді. Әлеуметтік желілер, мессенджерлер, онлайн-платформалар байланыс орнатуды жеңілдеткенімен, вербалдық емес белгілер мен шынайы эмоциялардың азаюына әкелді. Осындай жағдайда алғыс сөзін саналы түрде айту бұрынғыдан да маңызды бола түседі. Қарапайым смайлик немесе қысқа хабарламаның орнына жүректен шыққан ризашылық лебізін жазу немесе ауызша жеткізу қарым-қатынастың сапасын арттырады [2].

Халықаралық зерттеулерде алғыс айту тәжірибесін жиі қолданатын адамдардың өмірге қанағаттану деңгейі жоғары, денсаулық көрсеткіштері жақсы болатыны айтылады [4]. Олар стреске төзімді, қиындықтарды жеңуге бейім және әлеуметтік қолдауды көбірек сезінеді. Сондықтан қазіргі қоғамда алғыс айту мәдениетін дамыту тұлғалық деңгейде ғана емес, ұлттық деңгейде де маңызды міндетке айналып отыр.

Алғыс айту мәдениетін қалыптастыру жолдары. Алғыс айту дағдысы кездейсоқ қалыптаспайды, ол жүйелі тәрбиенің нәтижесі. Біріншіден, отбасы институтында ата-аналардың өзара және балаларына алғыс айту үлгісі шешуші рөл атқарады. Баланың көзінше айтылған жылы сөздер, бір-біріне құрметпен қарау оның санасында қалып қояды. Екіншіден, білім беру мекемелерінде алғыс мәдениетін дамытуға бағытталған тәрбие сағаттары, сыныптан тыс іс-шаралар, эссе жазу, пікірталас ұйымдастыру пайдалы.

Үшіншіден, бұқаралық ақпарат құралдары мен әлеуметтік желілерде позитивті контенттің үлесін арттыру, волонтерлік қозғалыстар мен қайырымдылық акцияларында алғыс айту мәдениетін насихаттау маңызды. Ризашылық білдіруді ұлттық бірлікті күшейтетін құндылық ретінде көрсету, оны қоғамдық деңгейде қолдау қоғамның рухани жаңғыруына ықпал етеді.

Қорытынды

Алғыс айту – адам болмысының гуманистік негізін айқындайтын маңызды құндылық. Ол адамның ішкі жан дүниесін байытып қана қоймай, қоғамдағы өзара түсіністік пен сенімді күшейтеді. Тарихи және этнографиялық деректер алғыс мәдениетінің қазақ қоғамында терең тамыр жайғанын көрсетсе, қазіргі психологиялық және педагогикалық зерттеулер оның тұлғалық даму мен кәсіби қарым-қатынасқа оң әсер ететінін дәлелдейді [1; 3].

Педагогикалық ортада алғыс айту мұғалім мен оқушы арасындағы сенімді нығайтып, оқу-тәрбие процесінің тиімділігін арттырады. Еңбек ұжымдарында, әсіресе білім беру саласында ризашылық мәдениетін дамыту кәсіби күйзелістің алдын алып, ұжымдық ынтымақтастықты күшейтеді. Цифрлық дәуірде де алғыс сөзі өзінің маңызын жоғалтпай, керісінше, тұлғалық және әлеуметтік тұрақтылықтың негізгі факторы ретінде көрінуде.

Сондықтан алғыс айту мәдениетін отбасыдан бастап, білім беру жүйесінде, еңбек ұжымдарында және бұқаралық ақпарат құралдары кеңістігінде жүйелі түрде қолдау қажет. Ризашылыққа негізделген қарым-қатынас үлгілерін көбейту арқылы қоғамда мейірім мен сенімге толы атмосфера қалыптасады. Бұл өз кезегінде елдің рухани дамуына, әлеуметтік бірлігі мен тұрақтылығына оң ықпал етеді.

Алғыс айту

Өмірде кездескендеріңіз үшін,

Бір мамандық таңдап, әріптес болғандарыңыз үшін,

Бар білгенін ортаға салып,

Тәжірибе бөліскендеріңіз үшін.

Өмірде қуанғандарыңыз үшін,

Кейде ғана мұңайғандарыңыз үшін,

Өзіммен таныс болып,

Мықты маман болғандарыңыз үшін.

Оқушыға білім бергендеріңіз үшін,

Тәрбиесін түзеуге үлес қосқандарыңыз үшін,

Өмірде алға ұмтылар,

Тамаша ұстаз болғандарыңыз үшін.

Әдебиеттер тізімі

1. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасы. – Алматы: Білім, 2016. – 240 б.
2. Абдрахманова Г. Әлеуметтік психология негіздері. – Астана: Фолиант, 2019. – 356 б.
3. Emmons R., McCullough M. The Psychology of Gratitude. – New York: Oxford University Press, 2004. – 356 p.
4. Fredrickson B. Positivity. – New York: Crown Publishers, 2009. – 288 p.
5. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – [https://adisteme.kz/rules.html](https://adisteme.kz/rules.html)