Аннотация. Бұл мақала әлеуметтік педагогтың ата-аналармен өзара әрекеттесу жүйесін зерттеуге арналған. Жұмыстың мақсаты – отбасының баланың әлеуметтенуіндегі рөлін ескере отырып, ата-анамен тиімді педагогикалық серіктестіктің теориялық негіздері мен практикалық тәсілдерін қарастыру. Зерттеу әдістемесіне теориялық талдау, әлеуметтік-педагогикалық тәжірибені жүйелеу және салыстырмалы әдіс кіреді. Мақалада әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмысының негізгі бағыттары (педагогикалық көмек, консультация, отбасын зерттеу), сондай-ақ отбасыларды әлеуметтік-педагогикалық сипаттамасы бойынша топтастыру тәжірибесі сипатталған. Нәтижелер көрсеткендей, бірлескен жұмыстың сәттілігі өзара сенімділік пен әріптестік қарым-қатынастарға, сондай-ақ ата-аналардың педагогикалық құзыреттілігін жетілдіруге тікелей байланысты. Мақала мектеп практикасында қолданылатын нақты жоспарлау мысалдарын ұсынады.

Аннотация. Данная статья посвящена исследованию системы взаимодействия социального педагога с родителями. Цель работы – рассмотреть теоретические основы и практические подходы эффективного педагогического партнерства с родителями с учетом роли семьи в социализации ребенка. Методология исследования включает теоретический анализ, систематизацию социально-педагогического опыта и сравнительный метод. В статье описаны основные направления работы социального педагога с родителями (педагогическая помощь, консультирование, изучение семьи), а также опыт типологизации семей по социально-педагогическим характеристикам. Результаты показывают, что успешность совместной работы напрямую зависит от взаимного доверия и партнерских отношений, а также от повышения педагогической компетентности родителей. Статья предлагает конкретные примеры планирования, применяемые в школьной практике.

Кіріспе. Отбасы – жас адамның тұлға ретінде қалыптасуы мен әлеуметтенуінің негізгі ортасы және институты болып табылады. Қазіргі заманғы қоғамның тез өзгеруі, ақпараттық ортаның күрделенуі, бала тәрбиесіндегі дәстүрлі үлгілердің сыналуы отбасының рөлін одан әрі күшейтті. Бұл жағдайда мектеп пен отбасы арасындағы үздіксіз және тиімді әрекеттесуді ұйымдастыру өзектілігі артып отыр. Әлеуметтік педагог – бұл процесте көпір рөлін атқаратын маңызды буын, ол баланың игілігі үшін мектеп пен отбасының ресурстарын біріктіруді мақсат етеді [1, б. 34]. Ата-аналармен жұмыс – әлеуметтік-педагогикалық қызметтің негізгі бағыттарының бірі болып табылады, өйткені тәрбиенің бірінші субъектісі ата-ана, ал педагог – олардың әлеуметтік серіктесі және кәсіби көмек көрсетушісі. Сондықтан осы серіктестіктің теориялық-әдіснамалық негіздерін, мазмұны мен нысандарын тереңірек зерттеу қажет.

Негізгі бөлім. Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмысының мақсаттары мен міндеттері. Бұл жұмыстың негізгі мақсаты – отбасының тәрбиелік әлеуетін максималды дамыту және пайдалану арқылы баланың жан-жақты дамуына қолайлы жағдай жасау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешіледі: ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын арттыру; отбасындағы қолайсыз жағдайларды дер кезінде анықтау және оларды жоюға көмектесу; ата-аналар мен бала арасындағы дұрыс қарым-қатынасты орнатуға ықпал ету; отбасы мен мектеп арасындағы сенімді байланысты нығайту; әлеуметтік қорғауға муқтаж отбасыларға көмек көрсету [2, б. 89].

Жұмыстың негізгі бағыттары мен нысандары. Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмысы келесі бағыттарда жүргізіледі:

1. Диагностикалық-зерттеушілік. Оқушының тұрмыстық, психологиялық-педагогикалық жағдайын, отбасының әлеуметтік-экономикалық мәртебесін, тәрбиелік әлеуетін зерттеу. Бұл бағыт жеке көзқарас қалыптастыру үшін негіз болып табылады.

2. Консультациялық-әдістемелік. Ата-аналарға бала тәрбиесі, ересектермен қарым-қатынас құру, жас ерекшеліктері мәселелері бойынша кәсіби консультациялар беру. Консультациялар жеке, топтық және құрама нысанда өткізілуі мүмкін.

3. Профилактикалық. Отбасы ішіндегі қақтығыстардың, баланы қорлау фактілерінің алдын алу, сондай-ақ құқық бұзушылықтар мен құрдас істердің алдын алу бойынша жұмыс.

4. Әлеуметтік-қамқорлық. Нашар жағдайдағы, көп балалы, толық емес, әлеуметтік қорғауға муқтаж отбасыларға материалдық, заңдық, психологиялық көмек көрсетуді ұйымдастыру.

Жұмыстың негізгі нысандарына: жеке әңгімелесулер, ата-аналар жиналыстары, конференциялар, лекциялар, семинарлар, отбасылық мерекелер, бірлескен акциялар мен жобалар, телефон арқылы кеңес беру, рейдтер жатады.

Отбасылардың әлеуметтік-педагогикалық типологиясы. Жұмысты тиімді жүргізу үшін отбасыларды олардың тәрбиелік әлеуеті мен әлеуметтік-психологиялық климатына қарай топтастыру қажет. Зерттеулер негізінде келесі топтарды бөліп көрсетуге болады [3, б. 112-115]:

1. Қолайлы жағдайы бар отбасылар. Оң психологиялық атмосфера, ата-аналардың жоғары педагогикалық білімі, баланың дамуына қолдау. Мұндай отбасылармен жұмыс әлеуметтік педагог үшін қолдау көрсету және олардың оң тәжірибесін насихаттау сипатында жүреді.

2. Сырттай қолайлы, бірақ іштей қақтығыстарға бейім отбасылар. Тәрбиелік бағыт жеткіліксіз, қарым-қатынастар формалды болуы мүмкін. Осы топқа педагогикалық ағарту, тәрбиелік тактикаларды талқылау қажет.

3. Тұрақсыз, дау-жанжалды отбасылар. Тұрақты қақтығыстар, ата-аналардың балаға мән бермеуі. Жұмыстың басым бағыты – қақтығыстарды реттеу, психологиялық көмек, кей жағдайда баланың құқығын қорғау.

4. Әлеуметтік қауіп төндіретін отбасылар. Бейморальдік, зорлық-зомбылық, тұрақты материалдық қиындықтар. Мұндай отбасылармен жұмыс күрделі, көбінесе басқа мекемелермен (қорғау органдары, әлеуметтік қызметтер) тығыз ынтымақтастықты талап етеді.

Тиімді ынтымақтастықтың шарттары. Әлеуметтік педагог пен ата-аналар арасындағы жұмыстың сәттілігі бірнеше факторларға байланысты: біріншіден, өзара сенімділік пен құрмет негізіндегі партнерлік қатынастарға; екіншіден, әлеуметтік педагогтың жоғары кәсіби дайындығы мен коммуникативтік дағдыларына; үшіншіден, жұмыстың жүйелілігі мен үздіксіздігіне; төртіншіден, әр отбасының жеке ерекшелігін ескеруге; бесіншіден, ата-аналардың белсенділігін оятуға және оларды бірлескен белсенді іс-шараларға тартуға.

Мектептегі жоспарлау тәжірибесі. Тәжірибеде жоғарыда аталған бағыттар келесі жоспарлы шаралар арқылы іске асырылады: оқу жылының басында ата-аналар комитетінің, әлеуметтік серіктестік жобаларының жұмыс жоспарларын құру; құқықтық тәрбие бойынша ата-аналар мен ішкі істер органдарының өкілдерін қатыстыратын кездесулер мен рейдтерді өткізу; «Отбасы – тәрбие бастауы», «Үштік одақ» сияқты тақырыптарда ата-аналар жиналыстары мен конференцияларын ұйымдастыру; қамқоршысыз балалар мен олардың тәрбиешілеріне арналған арнайы іс-шаралар («Жүректен жүрекке»). Бұл шаралардың нәтижесінде мектеп қатынасындағы оқушылар арасындағы құқық бұзушылықтар деңгейі айтарлықтай төмендейді.

Қорытынды. Әлеуметтік педагогтың ата-аналармен жұмысы – баланың жан-жақты дамуы мен оның сәтті әлеуметтенуінің сенімді кепілі болып табылатын кешенді және жүйелі процес. Бұл жұмыс тек қана проблемалық жағдайларды шешуге емес, сонымен қатар әрбір отбасының тәрбиелік әлеуетін ашуға, ата-аналардың педагогикалық құзыреттілігін арттыруға бағытталуы керек. Отбасылардың әлеуметтік-педагогикалық типологиясын ескере отырып, жекелендірілген және дифференциалды көзқарас қажет. Жұмыстың сәттілігі бірінші кезекте өзара сенім мен шынайы әріптестік қатынастарға, сондай-ақ жылдам өзгеретін қоғамдық шарттарға бейімделе алатын икемді жоспарлау мен шаралар әзірлеуге байланысты. Әлеуметтік педагогтың қызметі отбасы мен мектеп арасындағы үздіксіз диалогты қамтамасыз ету арқылы баланың тұлғасын қалыптастыруға, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауға үлес қосады. Осындай жүйелі серіктестік ұрпақтың сау, адал және жауапкершілікпен мағынанатын азаматтарын тәрбиелеудің негізі болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Ғиматов Т.Т. Әлеуметтік педагогика: теория және практика. – Алматы: РИК, 2018. – 256 б.
2. Мудрик А.В. Социализация человека: Учебное пособие. – М.: Академия, 2011. – 304 с.
3. Henderson, A. T., & Mapp, K. L. A New Wave of Evidence: The Impact of School, Family, and Community Connections on Student Achievement. – National Center for Family & Community Connections with Schools, 2002. – 142 p.
4. Баймуратова М.Б. Отбасы педагогикасы. – Астана: Фолиант, 2019. – 180 б.
5. Epstein, J. L. School, Family, and Community Partnerships: Preparing Educators and Improving Schools. 2nd ed. – Westview Press, 2011. – 656 p.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html