Аңдатпа: Мақалада ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістері мен технологиялары қарастырылады. Қазіргі білім беру үдерісінде шет тілін үйрету тек грамматикалық ережелер мен сөздік қорды меңгертумен шектелмейді, ол — коммуникативтік дағдыларды дамыту, сыни ойлауды қалыптастыру, цифрлық құралдарды тиімді пайдалану секілді бағыттармен тығыз байланысты. Автор сабақ барысында қолдануға болатын тиімді тәсілдерді, мысалы, коммуникативтік әдіс, CLIL технологиясы, Blended Learning, геймификация және жобалық әдіс сияқты құралдарды практикалық мысалдармен сипаттайды.

Кілт сөздер: ағылшын тілі, заманауи әдіс, коммуникативтік тәсіл, CLIL, blended learning, цифрлық құралдар, оқыту технологиясы.

Қазіргі жаһандану дәуірінде ағылшын тілін меңгеру — әрбір тұлғаның өмірлік қажеттілігіне айналып отыр. Ағылшын тілі бүгінде халықаралық қатынастың, ғылым мен білімнің, технология мен мәдениеттің негізгі құралы ретінде әлемдік деңгейде өз орнын алды. Сондықтан мектеп пен жоғары оқу орындарында шет тілін, әсіресе ағылшын тілін тиімді оқыту — педагогикалық жүйенің ең өзекті мәселелерінің бірі. Тілді үйрену тек грамматикалық ережелер мен сөздерді жаттау ғана емес, ол — тұлғаның коммуникативтік құзыреттілігін, мәдениетаралық түсінігін және сыни ойлау қабілетін дамытудың құралы. Осы тұрғыдан алғанда, ағылшын тілін оқытудың әдістері заман талабына сай үнемі жаңарып, жетілдіріліп отыруы тиіс.

Бүгінгі мұғалімнің міндеті — оқушыға дайын білім беруші ғана емес, оны өздігінен ізденуге, зерттеуге, ой қорытып, пікір айтуға жетелейтін бағыттаушы болу. Ағылшын тілін үйрену барысында оқушыны белсенді оқыту ортасына тарту, тілді тек пән ретінде емес, өмірлік құрал ретінде қолдануға баулу — басты мақсаттардың бірі. Сондықтан тіл үйрету процесінде дәстүрлі әдістерден гөрі жаңа технологияларға, инновациялық тәсілдерге сүйенген жөн. Мысалы, коммуникативтік әдіс, жобалық оқыту (project-based learning), CLIL технологиясы (Content and Language Integrated Learning), геймификация (ойын арқылы оқыту), blended learning (аралас оқыту), task-based learning (тапсырмаға негізделген оқыту) сынды әдістер қазіргі білім беру кеңістігінде кеңінен қолданылады.

Ағылшын тілін оқытудағы басты міндеттердің бірі — оқушыны шынайы тілдік ортаға енгізу. Бұл — оқушыны тек оқулық мәтіндерімен шектемей, өмірмен байланыстыра оқыту деген сөз. Мысалы, оқушылар ағылшын тілінде өз пікірін білдіріп, презентация жасау, шағын сұхбат құру, пікірталас жүргізу сияқты әрекеттер арқылы тілдік дағдыларын дамыта алады. Мұғалім мұнда ұйымдастырушы, бағыттаушы рөлінде болып, оқушының белсенділігін арттыру үшін тиімді әдіс-тәсілдерді таңдайды.

Қазіргі таңда ағылшын тілін оқытудың тиімділігін арттыруда ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) рөлі ерекше. Интерактивті тақта, онлайн платформа, мобильді қосымшалар, мультимедиялық материалдар – мұғалімнің көмекшісі. Мысалы, Duolingo, Quizlet, Kahoot, Grammarly, Elsa Speak сияқты қосымшалар оқушылардың сөздік қорын молайтып, сөйлеу және тыңдау қабілеттерін жетілдіруге мүмкіндік береді. Мұндай цифрлық ресурстар оқушылардың қызығушылығын арттырып қана қоймай, оқу процесін жандандырады, сабақты тартымды етеді.

Заманауи оқыту әдістері оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеруге бағытталған. Әр оқушының қабілеті, қабылдау деңгейі, қызығушылығы әртүрлі болғандықтан, мұғалім саралап оқыту әдісін қолдануы керек. Мысалы, бір оқушы үшін визуалды материалдар тиімді болса, екіншісі аудиалды немесе кинестетикалық тәсіл арқылы жақсы меңгереді. Сол себепті мұғалім сабақта түрлі форматтағы әдістерді біріктіріп қолдану арқылы барша оқушының белсенділігін қамтамасыз ете алады.

Сондай-ақ, ағылшын тілін оқытуда мәдениетаралық компонентті енгізу маңызды. Тілді меңгеру дегеніміз — сол тілді тасымалдаушы халықтың мәдениетін, салт-дәстүрін, өмір салтын тану. Бұл бағытта мұғалім сабақта елтанулық материалдарды (country studies), мәдениетаралық диалог элементтерін және бейне-сабақтарды пайдалану арқылы оқушылардың дүниетанымын кеңейте алады. Мысалы, «British traditions», «Kazakhstan and the UK: cultural bridge», «Famous people of the world» сияқты тақырыптар арқылы оқушылар өз елін және өзге ел мәдениетін салыстырып, ағылшын тілін шынайы өмірмен байланыстыра үйренеді.

Ағылшын тілін оқытуда мотивацияның орны ерекше. Егер оқушыда тіл үйренуге деген ынта болмаса, ең жақсы әдіс те нәтиже бермейді. Сондықтан мұғалім сабақ барысында қызықты тапсырмалар, интерактивті ойындар, топтық жобалар ұйымдастыру арқылы оқушының ішкі мотивациясын арттыруға күш салуы керек. Мысалы, “English Speaking Club”, “Virtual Trip to London”, “My Future Profession” сияқты жобалық сабақтар оқушылардың белсенділігін оятады, тілге деген сенімін нығайтады.

Сонымен қатар, ағылшын тілін оқытудың қазіргі парадигмасы мұғалім мен оқушының өзара серіктестік қарым-қатынасына негізделеді. Мұғалім оқушыға бағыт береді, ал оқушы — өз оқуына жауапты тұлға ретінде әрекет етеді. Мұндай тәсіл оқушыларды өзін-өзі бағалауға, рефлексия жасауға, өз жетістігін саралауға үйретеді.

Жаһандық білім беру үрдісіне сай, ағылшын тілі сабағы тек пәндік білім берудің құралы емес, өмірлік дағдыларды (life skills) қалыптастыру алаңы болып отыр. Мұғалім әр сабақта тілмен қатар креативтілік, сын тұрғысынан ойлау, топпен жұмыс, цифрлық сауаттылық сияқты 21 ғасыр дағдыларын дамытуға бағытталған әдістерді қолдануы қажет.

Өзектілігі

Қазіргі білім беру жүйесінде ағылшын тілін меңгеру — оқушының жеке дамуы мен кәсіби болашағының негізгі көрсеткіштерінің бірі. XXI ғасырдың еңбек нарығында шет тілін білетін мамандарға сұраныс артып отыр. Осы тұрғыдан алғанда, ағылшын тілін оқыту процесін жаңаша ұйымдастыру, оны өмірмен, цифрлық орта мен коммуникативтік дағдылармен байланыстыра оқыту — уақыт талабы.

Дәстүрлі оқыту жүйесі оқушыны дайын ақпаратты қабылдаушы рөлінде қалдырса, заманауи әдістер оқушыны белсенді қатысушы, зерттеуші, пікір білдіруші тұлға ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сондықтан ағылшын тілін оқытудың өзектілігі – оқушының тілдік құзыреттілігін арттыра отырып, оны жаһандық кеңістікке бейімдеу, шығармашылық және сыни ойлау қабілетін дамыту, цифрлық құралдарды тиімді қолдану мәдениетін қалыптастыру болып табылады.

Мақсаты

Ағылшын тілін оқытудың тиімді заманауи әдістерін талдау және оларды оқу процесіне енгізудің педагогикалық негіздерін айқындау. Мақсатқа жету арқылы мұғалім оқушылардың ағылшын тілін меңгерудегі белсенділігін арттыру, сабақ сапасын жақсарту және білім алушыларды халықаралық деңгейде еркін тілдік қарым-қатынасқа дайындау міндетін көздейді.

Міндеттері

1. Ағылшын тілін оқытудың заманауи әдістері мен технологияларын ғылыми-педагогикалық тұрғыда сипаттау;
2. Коммуникативтік, жобалық және интерактивті әдістердің тиімділігін тәжірибеде дәлелдеу;
3. АКТ, цифрлық қосымшалар мен онлайн платформаларды тиімді қолдану жолдарын көрсету;
4. Мұғалім мен оқушы арасындағы серіктестік қарым-қатынасты дамыту жолдарын ұсыну;
5. Заманауи әдістердің оқушылардың мотивациясына, тілдік дағдысына және мәдениетаралық құзыретіне әсерін айқындау;
6. Педагогикалық практикада тиімді қолдануға болатын әдістемелік ұсыныстар әзірлеу.

Жаңашылдығы

Зерттеу жұмысының жаңашылдығы ағылшын тілін оқытуда инновациялық әдістер мен цифрлық технологияларды кіріктіре қолдануында.

1. Мұғалім сабақ барысында коммуникативтік және жобалық әдісті біріктіріп, оқушыны нақты өмірлік жағдаяттар арқылы сөйлеуге баулиды;
2. CLIL технологиясы арқылы оқушылар пәндік және тілдік білімді қатар меңгереді;
3. Blended learning үлгісі арқылы дәстүрлі және онлайн сабақтар үйлестіріліп, оқушылардың дербес оқу қабілеті дамиды;
4. Сабақтарда геймификация элементтері қолданылып, оқушылардың қызығушылығы мен ішкі мотивациясы артады;
5. Мұғалім оқытудың әр кезеңінде рефлексия және өзін-өзі бағалау әдістерін енгізу арқылы оқушылардың оқу үдерісіне жауапкершілігін арттырады.

Бұл тәсілдер ағылшын тілін оқытуды тек білім беру емес, тұлғалық даму мен шығармашылық әлеуетті ашу алаңына айналдырады.

Педагогикалық көзқарастағы идеясы

Мақаланың басты педагогикалық идеясы — оқушыны тіл үйретудің орталық тұлғасы ретінде қалыптастыру. Мұғалімнің рөлі — бағыт беруші, серіктес, кеңесші. Бұл тәсіл білім алушының оқу процесіне белсенді қатысуына, өзіндік пікір айтуына, тілдік ортада еркін сезінуіне ықпал етеді.

Педагогикалық тұрғыда ағылшын тілін оқытуда мұғалім төмендегі қағидаларды басшылыққа алуы тиіс:

1. «Оқыту – өзара әрекет» қағидасы (оқушы мен мұғалім серіктестігі);
2. «Тілді өмір үшін үйрету» қағидасы (білімнің практикалық маңыздылығын арттыру);
3. «Оқушы тұлғасына бағытталған оқыту» (оқушының жеке ерекшеліктерін ескеру);
4. «Тіл арқылы мәдениеттер диалогына жол ашу» (ұлттық және әлемдік мәдени құндылықтарды салыстыру).

Мұндай педагогикалық көзқарас мұғалімнің сабағын тек тіл үйретудің алаңы емес, рухани-мәдени дамудың, өзін-өзі танудың және қарым-қатынастық мәдениеттің ортасына айналдырады.

Практикадағы сабақта қолданылған әдіс-тәсілдер (нақты мысалдармен және нұсқаулықтарымен)

Ағылшын тілін оқыту тәжірибесінде заманауи әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану мұғалімнің кәсіби шеберлігін арттырып қана қоймай, оқушылардың тіл үйренуге деген қызығушылығын, белсенділігін және шығармашылық әлеуетін оятады. Сабақ барысында қолданылатын инновациялық әдістерді дұрыс таңдау — оқу нәтижесінің кілті. Төменде практикада сыналған және нәтижелі болған бірнеше әдіс пен олардың нақты қолдану нұсқаулықтары келтіріледі.

1. Коммуникативтік әдіс (Communicative Approach)

Мақсаты: оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту, тілдік ортада еркін қарым-қатынас орнатуға үйрету.

Қолдану қадамдары:

1. Сабақтың басында қысқа диалог немесе жағдаят ұсынылады (мысалы, At the airport, At the café, In the shop).
2. Оқушылар екі-екіден немесе топпен рөлге бөлінеді.
3. Мұғалім дайын тілдік үлгілер (functional phrases) береді:
4. Can I help you? / How much is it? / I’d like to order...
5. Оқушылар рөлдік ойын арқылы диалог құрып, сөйлеседі.
6. Соңында оқушылар өзара кері байланыс береді (peer feedback).

Нәтижесі: оқушылардың сөйлеу қабілеті мен сенімділігі артады, тілдік қателер табиғи ортада түзетіледі.

2. CLIL технологиясы (Content and Language Integrated Learning)

Мақсаты: пәндік және тілдік білімді қатар меңгерту.

Мысалы: “The Solar System” тақырыбын географиямен байланыстыра оқыту.

Нұсқаулық:

1. Мұғалім сабаққа арналған бейне және визуалды материалдар дайындайды (мысалы, Күн жүйесі суреттері, қысқа бейнероликтер).
2. Сабақта жаңа сөздермен таныстырады (planet, orbit, distance, rotate, atmosphere).
3. Оқушылар топта әр планета туралы қысқаша ақпарат жазады және ағылшын тілінде таныстырады.
4. Соңында quiz немесе kahoot арқылы білімдерін бекітеді.

Нәтижесі: оқушылар ғылыми ұғымдарды ағылшын тілінде айтып үйренеді, пән мен тілді кіріктіріп үйренудің тиімділігін сезінеді.

3. Жобалық әдіс (Project-based learning)

Мақсаты: оқушылардың зерттеушілік және шығармашылық қабілетін дамыту.

Мысал: “My Dream Country” тақырыбы.

Қадамдары:

1. Оқушылар шағын топқа бөлініп, өз армандаған елін таңдайды (мысалы, Japan, the UK, Turkey).
2. Әр топ елдің географиясы, мәдениеті, тағамы мен дәстүрі туралы мәлімет жинайды.
3. Ақпаратты ағылшын тілінде постер, буклет немесе PowerPoint түрінде ұсынады.
4. Қорғау кезінде әр топ мүшесі ағылшын тілінде сөйлейді.

Нұсқау:

1. Мұғалім зерттеу кезеңінде бағыт береді, қажетті сөз тіркестері мен сөйлем үлгілерін ұсынады.
2. Сабақ соңында «Best Presentation» номинациясы беріледі.

Нәтиже: оқушылар өз бетімен ізденуге, мәліметті талдауға, топта сөйлесуге және ағылшын тілінде еркін баяндауға үйренеді.

4. Геймификация (Gamification)

Мақсаты: оқушылардың қызығушылығын арттыру және тілді ойын арқылы меңгерту.

Мысал: «Vocabulary Race» ойыны.

Өткізу тәсілі:

1. Мұғалім жаңа сөздерді тақтаға жазады.
2. Оқушылар екі топқа бөлінеді.
3. Мұғалім аудармасын айтады, оқушылар тиісті ағылшын сөзін тез табуы керек.
4. Дұрыс жауапқа ұпай беріледі, ең көп ұпай жинаған топ жеңімпаз атанады.

Қосымша: Quizizz, Kahoot, Wordwall сияқты онлайн платформалар арқылы ойын элементтерін қашықтықтан немесе интерактивті түрде өткізуге болады.

Нәтижесі: ойын түріндегі тапсырмалар оқушылардың белсенділігін арттырып, материалды тез есте сақтауға ықпал етеді.

5. Аралас оқыту (Blended Learning)

Мақсаты: дәстүрлі сабақ пен онлайн платформаларды үйлестіріп, оқушылардың дербес оқу дағдысын қалыптастыру.

Қолдану үлгісі:

1. Сабақтың теориялық бөлігі онлайн платформада (мысалы, Google Classroom, Quizlet) беріледі.
2. Сыныпта практикалық сөйлеу және тыңдау тапсырмалары орындалады.
3. Үй жұмысы ретінде оқушылар шағын видео түсіріп, ағылшын тілінде өз пікірін білдіреді (“My Favourite Book”, “My Weekend”).

Нәтижесі: оқушылар өз оқуын жоспарлауға үйренеді, уақытты тиімді пайдаланады және технологияны тіл үйрену құралы ретінде қолданады.

6. Рефлексия және өзін-өзі бағалау әдісі

Мақсаты: оқушыларды өз жетістігін саралауға, кемшілігін түзетуге баулу.

Қолдану тәсілі:

Сабақ соңында мұғалім келесі сұрақтар бойынша “Exit Ticket” әдісін қолданады:

1. Бүгін мен не үйрендім?
2. Маған не оңай/қиын болды?
3. Келесі сабақта нені жақсартамын?

Оқушылар қысқаша жауапты стикерге жазып, тақтаға іледі. Мұғалім жауаптарды талдап, келесі сабақ жоспарын соған сай бейімдейді.

Нәтижесі: оқушылардың өзін-өзі тану, жауапкершілік және сын тұрғысынан ойлау қабілеттері дамиды.

Жоғарыдағы әдістерді тәжірибеде қолдану барысында мұғалім сабақтың құрылымын жандандырып, оқушылардың тілді меңгеруіне қолайлы орта қалыптастырады. Әсіресе CLIL, жобалық және коммуникативтік әдістердің үйлесімі оқушыларды ағылшын тілінде еркін сөйлесуге, мәдениетаралық қарым-қатынас жасауға және өмірмен байланыс орнатуға мүмкіндік береді.

Қорытынды

Қорытындылай келе, ағылшын тілін оқытудың тиімді заманауи әдістерін қолдану – бүгінгі білім беру жүйесінің басты талабы. Өйткені заманауи оқушы тек ақпаратты қабылдаушы емес, өз ойын еркін жеткізе алатын, зерттеуші әрі шығармашыл тұлға болуы қажет. Осы тұрғыдан алғанда, коммуникативтік әдіс, CLIL технологиясы, жобалық және аралас оқыту тәсілдері, геймификация және цифрлық құралдарды біріктіріп қолдану – ағылшын тілін үйретудің нәтижелілігін арттырады.

Мұғалімнің кәсіби міндеті – әр оқушының тіл үйрену әлеуетін ашу, сабақта қызықты орта қалыптастыру және білім алушылардың жеке ерекшеліктерін ескеріп, оқытуды тұлғалық бағытта ұйымдастыру. Интерактивті платформалар мен ойын элементтерін қолдану арқылы оқушылардың мотивациясы артып, сабаққа деген қызығушылығы тұрақты қалыптасады.

Сондықтан ағылшын тілі сабағы қазіргі таңда тек тіл үйретудің құралы емес, мәдениетаралық қарым-қатынасты дамытудың, өмірлік дағдыларды қалыптастырудың және тұлғаның өзін-өзі тану алаңы ретінде қарастырылуы тиіс. Заманауи әдістерді жүйелі пайдалану – оқушыларды жаһандық коммуникацияға бейімдеудің, тіл арқылы әлемді тануға жетелейтін басты педагогикалық жол.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Құлжанова, Н. Шет тілін оқыту әдістемесінің теориялық негіздері. – Алматы: Рауан, 2018. – 245 б. [1, 45–52 б.]
2. Бектурова, Г., Төлегенова, Л. Заманауи ағылшын тілі сабағындағы инновациялық әдістер. – Нұр-Сұлтан: Көкжиек, 2020. – 198 б. [2, 67–73 б.]
3. Richards, J.C. & Rodgers, T.S. Approaches and Methods in Language Teaching. – Cambridge University Press, 2019. – 285 p. [3, p.112–125]
4. Nunan, D. Task-Based Language Teaching. – Cambridge: Cambridge University Press, 2015. – 278 p. [4, p.88–97]
5. Harmer, J. The Practice of English Language Teaching. – Pearson Education, 2020. – 446 p. [5, p.134–150]
6. Dudeney, G. & Hockly, N. Digital Literacies: Research and Resources in Language Teaching. – London: Routledge, 2016. – 248 p. [6, p.59–66]
7. Coyle, D., Hood, P., & Marsh, D. CLIL: Content and Language Integrated Learning. – Cambridge University Press, 2017. – 184 p. [7, p.72–80]
8. Тұрысбекова, А. Геймификация технологиясы арқылы шет тілін оқыту әдістемесі. // Педагогика және психология, №3(92). – Алматы, 2021. – 56–62 б. [8, 59–61 б.]
9. Сейтова, А. Аралас оқыту (Blended Learning) технологиясының тиімділігі. – Қазіргі білім беру: инновация және тәжірибе, №4. – Шымкент, 2022. – 41–47 б. [9, 43–45 б.]
10. Nurzhanova, A. Modern Pedagogical Trends in English Teaching in Kazakhstan. // Journal of Language and Education Research, Vol.5, Issue 2. – Astana, 2023. – pp. 25–33. [10, p.29–31]