Аннотация

Мақалада ағылшын тілі сабағында мәтінмен жұмыс істеудің заманауи әдіс-тәсілдері талданады. Зерттеу кезінде оқудың үш негізгі түрі — көз жүгіртіп оқу, танымдық оқу және толыққанды оқу — ажыратылып, әрқайсысына сәйкес тәсілдер ұсынылады. Аталған әдістердің тиімділігі оқушылардың тілдік дағдыларын, аналитикалық ойлауын және өзіндік оқу қабілетін арттыруға ықпал етеді. Мақала әдістемелік тұрғыдан негізделген, теориялық негіздеме мен практикалық ұсыныстармен толықтырылған. Нәтиже ретінде мұғалімдерге ағылшын тілі сабағында мәтінмен тиімді жұмыс жасауға көмектесетін құрылымдық шешімдер ұсынылады [1, б. 45].

Аннотация на русском языке

В статье анализируются современные методы и приёмы работы с текстом на уроках английского языка. В ходе исследования выделены три основных типа чтения — ознакомительное, изучающее и сканирующее, — и предложены соответствующие методические приёмы для каждого из них. Эффективность данных методов подтверждается их влиянием на развитие языковых навыков учащихся, аналитического мышления и способности к самостоятельному обучению. Статья основана на методической теории и дополнена практическими рекомендациями. В качестве результата предлагаются структурированные решения, способствующие эффективной работе с текстом на уроках английского языка [2, б. 67].

Abstract in English

This article examines contemporary methods and techniques for working with texts in English language classrooms. The study distinguishes three main types of reading—skimming, scanning, and intensive reading—and proposes corresponding instructional strategies. The effectiveness of these methods is demonstrated through their positive impact on students’ language proficiency, analytical thinking, and autonomous learning abilities. The article is grounded in methodological theory and enriched with practical recommendations. As a result, structured solutions are offered to assist teachers in conducting effective text-based activities in English lessons [3, p. 112].

Кіріспе

Қазіргі білім беру жүйесінде ағылшын тілін меңгеру ғана емес, сонымен қатар ақпаратты түсініп, талдап, қолдана білу қабілеті де маңызды. Мәтін оқу — бұл тілдік дағдыларды дамытудың негізгі құралы болып табылады. Алайда, білім алушылардың көпшілігі шетел тіліндегі мәтінмен жұмыс істеу кезінде қиналады. Бұл проблеманың себептері әртүрлі: дигиталды ақпараттық ағындардың көбеюі, оқуға деген ықылассыздық, сондай-ақ мұғалімдердің мәтінмен жұмыс жасауға арналған әдістерді тиімді қолдана алмауы. Сондықтан ағылшын тілі сабағында мәтінмен жұмыс істеудің әдіс-тәсілдерін жетілдіру өзекті мәселе болып табылады. Тақырыптың теориялық маңызы — оқу процесінің тиімділігін арттыруға бағытталған әдістемелік негіздемені қамту, ал практикалық маңызы — мұғалімдер мен оқушылар үшін қолданбалы шешімдер ұсыну болып табылады.

Негізгі бөлім

Ағылшын тілі сабағында мәтінмен жұмыс істеу — бұл күрделі когнитивтік процесс, оның нәтижесі оқушының тілдік, мәдени және интеллектуалдық дайындығына тікелей байланысты. Оқу процесін тиімді ұйымдастыру үшін алдымен оқудың негізгі түрлерін анықтау қажет.

Оқу түрлері:

Көз жүгірте оқу (skimming) — мәтіннің жалпы мағынасын тез түсіну мақсатын көздейді. Бұл түрдің нәтижесі — мәтін оқу қажет пе, әлде жоқ па деген шешім қабылдау. Көз жүгірте оқу кезінде тақырыпшалар, алғашқы және соңғы абзацтар, суреттер мен кестелерге назар аударылады. Бұл стратегия ақпаратты іздеу кезінде уақытты үнемдеуге көмектеседі [4, б. 89].

Танымдық оқу (scanning) — белгілі бір ақпаратты іздеу мақсатында жүргізілетін оқу түрі. Бұл кезде білім алушы мәтіндегі нақты деректерді, сандарды, есімдерді немесе кілт сөздерді табуға тырысады. Scanning стратегиясы шет тіліндегі ақпаратты тез табу дағдысын қалыптастырады [5, p. 73].

Толыққанды оқу (intensive reading) — мәтінді терең түсіну мақсатын көздейді. Бұл оқу түрінде сөздік мағынасы, грамматикалық құрылым, мәтіннің функционалды стилі, автордың көзқарасы зерттеледі. Intensive reading арқылы оқушылар критикалық ойлау, талдау және пікір білдіру қабілетін дамытады [6, б. 102].

Әрбір оқу түріне сәйкес тәсілдер қолданылады:

Көз жүгіртіп оқу үшін:

1. Мәтіннің тақырыбы мен тақырыпшаларын талдау;
2. Суреттер, диаграммалар, бөлімдерді алдын ала қарау;
3. Алғашқы және соңғы абзацтарды оқу;
4. Мәтіннің құрылымымен танысу;
5. Аннотация жазу немесе тезис құрастыру.

Танымдық оқу үшін:

1. Абзац бойынша оқу;
2. Зат есімдер мен кілт сөздерді бөліп көрсету;
3. Маңызды ақпаратты маркерлеу;
4. ? (түсініксіз) және ! (қызықты) белгілерін қолдану.

Толыққанды оқу үшін:

1. Мәтіннің мағыналық бөліктерін белгілеу;
2. Келесі бөліктің мазмұнын болжау;
3. Өзекті сөздерді бөліп көрсету;
4. Баламалы тақырыптар қою;
5. Негізгі ақпаратты анықтау;
6. Функционалды стильді анықтау (мысалы, ақпараттық, аргументативті, көркем);
7. Проблемалық сұрақтар құрастыру;
8. Өз көзқарасын нақты пікір ретінде жазу;
9. Мәтіннің құрылымын көрсететін схема немесе диаграмма құру;
10. Мәтінді қайта өңдеу арқылы жаңа мәтін құру;
11. Түсініктеме жазу — бұл толыққанды оқудың қорытынды сатысы.

Ағылшын тілі сабағында мәтінмен жұмыс үш кезеңде жүзеге асырылады:

1. Мәтіналды кезең (pre-reading): Оқушылардың назарын тақырыпқа аудару, жаңа сөздермен таныстыру, мәтін туралы болжам жасау. Бұл кезеңде тірек-сөздер, ұғымдар және мәтіннің контексті түсіндіріледі. Мысалы, «climate change» тақырыбы бойынша мәтін оқу алдында оқушыларға «greenhouse effect», «carbon footprint» сияқты терминдер түсіндіріледі.

2. Негізгі мәтін кезеңі (while-reading): Мәтінді таңдаулы оқу стратегиялары арқылы талдау. Бұл кезеңде оқушыларға тапсырмалар беріледі: мәтіннің негізгі ойын анықтау, автордың көзқарасын табу, өмірмен немесе мамандықтарымен байланыстыру.

3. Мәтіннен кейінгі кезең (post-reading): Мәтін туралы талқылау жүргізу, пікір білдіру, дебат ұйымдастыру, эссе немесе резюме жазу. Бұл кезеңде оқушылар мәтіндегі идеяларды өз ойларымен байланыстырады және тілдік дағдыларын практикалық түрде дамытады.

Нәтижелі мәтінмен жұмыс жасау үшін мұғалімге келесілерді ескеру қажет:

1. Сабақтың нақты алгоритмін әзірлеу және әр кезеңді жоспарлау;
2. Оқушылардың алдына нақты мақсат қою;
3. Оқушылардың дайындық деңгейін, тілдік қорын және қызығушылығын ескеру.

Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, мәтінмен жұмыс істеудің құрылымдық тәсілдері оқушылардың оқу дағдыларын 30%-ға дейін арттырады [7, p. 156]. Сонымен қатар, әсерлі тәсілдердің таңдауы мұғалімнің кәсіби деңгейіне және оқу материалының қиындығына байланысты.

Қорытынды

Ағылшын тілі сабағында мәтінмен жұмыс істеу — бұл тек оқу дағдысын дамыту ғана емес, сонымен қатар ойлау, талдау және пікір білдіру қабілетін қалыптастыру процесі. Мақалада ұсынылған әдіс-тәсілдер мұғалімдерге сабақты тиімді ұйымдастыруға, ал оқушыларға — мәтінді терең түсінуге және шетел тілінде тиімді коммуникация жасауға көмектеседі. Зерттеу нәтижелері мәтінмен жұмыс істеудің құрылымдық тәсілдерінің тиімділігін растайды. Болашақта бұл әдістерді цифрлы технологиялармен біріктіру арқылы оқытудың жаңа форматтары әзірленуі мүмкін.

Әдебиеттер тізімі

1. Гальскова Н.Д. Теория обучения иностранным языкам: лингводидактика и методика / Н.Д. Гальскова. – М.: Академия, 2019. – 320 б.
2. Курашова Л.А. Методика обучения английскому языку в школе / Л.А. Курашова. – Алматы: Мектеп, 2020. – 256 б.
3. Nuttall C. Teaching Reading Skills in a Foreign Language / C. Nuttall. – Macmillan Education, 2018. – 210 p.
4. Ахметжанова Р.Ш. Шет тілінде оқу дағдыларын дамыту / Р.Ш. Ахметжанова // Педагогикалық ғылымдар журналы. – 2021. – №4. – Б. 85–92.
5. Harmer J. The Practice of English Language Teaching / J. Harmer. – Pearson Longman, 2021. – 412 p.
6. Серікбаева Г.К. Ағылшын тілі сабағында мәтінмен жұмыс жасау стратегиялары / Г.К. Серікбаева // Adisteme. – 2022. – №15. – Б. 100–108.
7. Grabe W. Reading in a Second Language: Moving from Theory to Practice / W. Grabe. – Cambridge University Press, 2020. – 384 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html