Кіріспе. Ағаштан жасалған ыдыстар – ұрпақтар сабақтастығын, ұлттық мәдениетті және табиғатпен үйлесімділікті бейнелейтін ерекше өнер туындылары. Ағаш – адамзат баласының ең алғаш игерген табиғи материалы, одан алғашқы еңбек құралдары мен тұрмыстық бұйымдар жасалған. Бүгінде пластик пен керамика кеңінен тарағанымен, ағаштан жасалған ыдыстардың практикалық, эстетикалық және экологиялық артықшылықтары біршама маңызды.

1. Тарихи шолу

Қазақ даласында ағаш өңдеу өнері ежелден дамыды. «Шеберлердің қолында, кәсіп болған бұл ағаш», – деп жырлаған Қашаған жырау ағаш өңдеудің халқымызға ортақ мұра екенін көрсетеді. Ежелгі кезден бері ағаштан ыдыс-аяқ, жиһаз, музыкалық аспаптар, үй тұрғызу құрылымдары жасалып, күнделікті тұрмысымыздың ажырамас бөлігіне айналды.

2. Ағаштың пайдасы мен қасиеттері

1. Экологиялық тазалық. Табиғи ағаш бұйымдары экологиялық таза, ыдыраған кезде де қоршаған ортаға зиян келтірмейді.
2. Денсаулыққа әсері. Ағаш эфир майлары мен табиғи шайырлар бөліп, ағаш бөлінген иіс-сезім адам психикасын тыныштандырады, стрессті азайтады.
3. Эстетикалық көрініс. Ағаштың жылтыр құрылымы мен жылтыған діңгегі интерьерге жылулық пен табиғилық әкеледі.
4. Механикалық қасиеттері. Кейбір қатты ағаш түрлері (мысалы, емен, акация) ұзақ қолдануға шыдамды, ал жеңіл және иілгіш ағаштар (мысалы, қайың, самырсын) ою-өрнекке тиімді.

3. Қазақстанда жиі қолданылатын ағаш түрлері

4. Ағаш өңдеу технологиялары

1. Бастапқы өңдеу: Ағашты кептіру, тікелей өңдеп, құрғақтық дәрежесін реттеу.
2. Жөндеу және тегістеу: Ыдыстың немесе жиһаздың бетіне тегіс жылтыр беру үшін тесу, шабу, абразивтік құралдар пайдалану.
3. Ою-өрнек: Қару (мысалы, қыздырылған металл формалар) немесе қашау көмегімен ағаш бетіне өрнек салып, күйдіру әдісімен сурет түсіру.
4. Бояу және лак: Табиғи немесе экологиялық қауіпсіз лактар мен бояулар қолдану арқылы сыртқы факторлардан қорғау және эстетикалық безендіру.

5. Ағаш бұйымдарының артықшылықтары

1. Экономикалық тиімділік: Ағаш қалдықтарын (қураған, сынып кеткен ағаш) қайта өңдеу арқылы жаңа бұйымдар жасау мүмкіндігі.
2. Тұрмыстағы қолданылуы: Үйдегі ыдыс-аяқ, жиһаз, кітап сөрелері, сәндік бұйымдар – барлығы ағаштан жасалуы мүмкін.
3. Қоршаған ортаға пайдасы: Фотосинтез нәтижесінде ағаштар көмірқышқыл газын сіңіріп, оттек бөліп шығарады; суды ұстап, құрғақшылық пен су тасқындарының алдын алады.
4. Денсаулыққа пайдалы: Ағаш түтінен кейінгі бөлмеде тыныс алу жақсарады, стрессті төмендетеді, қан қысымын тұрақтандырады.

6. Шеберлік дәстүрі мен қазіргі заман

Қазіргі уақытта ерекше ағаш бұйымдарын жасаумен кәсіби шеберлер айналысады. Олар емен, қайың, самырсын, үйеңкі, қызыл қарағай, шынар, тал, жаңғақ ағаштарының ең үздік қасиеттерін пайдаланып, тұтынушыларға тапсырыс бойынша интерьерлік және тұрмыстық заттар ұсынады. Түрлі ағаштардың механикалық және эстетикалық ерекшеліктеріне қарай олар ыдыс-аяқтан бастап, сәндік паннолар мен дизайнерлік жиһазға дейін өңдейді.

Қорытынды. Ағаш – адамзат тарихында және бүгінгі күнде де ерекше орны бар материал. Табиғатты қорғап, экологиялық таза бұйымдар алғысы келетіндер үшін ағаштан жасалған ыдыстар мен бұйымдар – тамаша таңдау. Олардың практикалық, эстетикалық және денсаулыққа пайдалы қасиеттері адам өміріне мән қосады. Сондықтан үйіңізді табиғи жылылыққа, өнерге және ұлттық дәстүрге байытқыңыз келсе, ағаш бұйымдарына назар аударыңыз.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2
2. Толығырақ: https://faktiler.kz/agashtyn-pajdasy-kandaj/
3. «Жетісу шұғыласы» газеті . Ескелді аудандық «Атамекен» кәсіпкерлік палатасы. «Қазақ қолөнері- Ағаш бұйымдар»
4. Жетісу энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл. — 712 бет + 48 бет түрлі түсті суретті жапсырма.
5. Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Ағаштар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 15 б; ISBN 978-601-7237-03-5
6. Құлжабаева Г.Ә.Қылқанжапырақтылар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 14 б. ISBN 978-601-7237-07-3