Аннотация қазақ тілінде

Бұл мақалада Қазақстандағы орта білім беру жүйесін жаңарту бағдарламасы аясында оқытудың мазмұны мен ұйымдастыру әдістеріндегі өзгерістер қарастырылады. Мақаланың мақсаты – жаңа оқу бағдарламаларының философиясын, негізгі тәсілдерін (спиральділік, критериалды бағалау, тіл дағдыларын интеграциялау) талдау және мұғалімдердің құзыреттілігін дамытудың маңыздылығын айқындау [1, 2]. Зерттеу әдістері ретінде ғылыми әдебиеттерге талдау, салыстырмалы-сипаттамалық әдіс және нормативтік құжаттарды жүйелеу қолданылды. Нәтижесінде жаңартылған жүйенің оқушының сыни тұрғыдан ойлауын, функционалды сауаттылығын және өзін-өзі дамыту қабілетін қалыптастыруға бағытталғаны анықталды. Қорытындылар білім беру саясатын әзірлеушілер мен мұғалімдердің практикалық қызметі үшін пайдалы болуы мүмкін.

Аннотация на русском языке

В данной статье рассматриваются изменения содержания и методов организации обучения в рамках программы обновления системы среднего образования Казахстана. Цель статьи – анализ философии новых учебных программ, ключевых подходов (спиральность, критериальное оценивание, интеграция языковых навыков) и определение важности развития компетентности учителей [1, 2]. В качестве методов исследования использованы анализ научной литературы, сравнительно-описательный метод и систематизация нормативных документов. В результате установлено, что обновлённая система направлена на формирование у учащихся критического мышления, функциональной грамотности и способности к саморазвитию. Выводы могут быть полезны для разработчиков образовательной политики и практической деятельности учителей.

Abstract in English

This article examines the changes in the content and methods of organizing teaching within the framework of the program for updating the secondary education system in Kazakhstan. The purpose of the article is to analyze the philosophy of new curricula, key approaches (spiral structure, criterion-referenced assessment, integration of language skills), and to determine the importance of developing teachers' competencies [1, 2]. The research methods include analysis of scientific literature, comparative-descriptive method, and systematization of regulatory documents. As a result, it was established that the updated system is aimed at developing students' critical thinking, functional literacy, and self-development abilities. The conclusions may be useful for education policy developers and the practical work of teachers.

Кіріспе

Қазақстан Республикасы «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында білім беру саласында түбегейлі өзгерістерді жүзеге асыруда. Бұл өзгерістер тек заманауи техникалық құралдарды енгізумен шектелмей, оқытудың мазмұны мен философиясын терең қайта қарауды қамтиды. Президент Н.Назарбаевтың айтуынша, табысты болудың іргелі факторы – білім, ал ұлттық құндылықтар жүйесінде білімді ең биік орынға қоятын ұлт қана жетістікке жете алады [1]. Жаңартылған білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – XXI ғасыр талабына сай, бәсекеге қабілетті, сыни тұрғыдан ойлай алатын, өзін-өзі үнемі дамыта алатын және үш тілде еркін сөйлей алатын тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Бұл бағыт білім беру жүйесінің мақсаттары мен нәтижелерін, оқу бағдарламалары мен бағалау жүйесін, сондай-ақ мұғалімнің рөлі мен құзыреттілігін түбегейлі қайта қарауға мәжбүр етеді. Осыған байланысты мақаланың өзектілігі оқытуды ұйымдастырудың жаңа тәсілдерін жүйелі түрде сипаттау және оларды мұғалімнің кәсіби дамуы мәселесімен байланыстыруда жатыр.

Негізгі бөлім

Жаңартылған білім беру жүйесінің іргелі ерекшеліктерінің бірі – оның спиральді құрылымға негізделуі. Бұл тәсіл американдық психолог Джером Брунердің танымдық теориясына сүйенеді, онда күрделі идеялар оқушының даму деңгейіне сайланып, қайталанып, тереңдей отырып беріледі [2, б. 45]. Мысалы, қазақ тілі пәнінде тыңдау, сөйлеу, оқу және жазу дағдылары бір-бірімен тығыз байланысты «шиыршық әдісі» арқылы беріледі. Оқушы қарапайым ауызекі сөйлеу дағдысынан бастап, кезең-кезеңмен күрделі мәтіндер құрастыру және талдау деңгейіне көтеріледі. Бұл тәсіл білімнің тұрақтылығын арттырып, оны практикада қолдану мүмкіндігін кеңейтеді.

Екінші маңызды инновация – критериалды бағалау жүйесіне көшу. Бұл жүйеде оқушының жетістігі алдын ала анықталған нақты критерийлер бойынша бағаланады. Ол кеңестік кезеңнен қалған бес баллық жүйені толығымен ауыстырады және екі негізгі түрден тұрады: қалыптастырушы және жиынтық бағалау. Қалыптастырушы бағалау оқу процесінің ажырамас бөлігі болып, балл қоймай, кері байланыс ретінде жүргізіледі. Ол оқушыға қателерін түзетуге, ал мұғалімге оқыту стратегиясын мезгіл-мезгіл өзгертуге мүмкіндік береді. Жиынтық бағалау болса, тоқсан немесе оқу жылы аяқталысымен, оқушының белгілі бір бөлімді меңгеру деңгейін анықтау мақсатында жүргізіледі. Бұл тәсіл Сингапур, Финляндия сияқты дамыған елдердің тәжірибесіне сүйенеді және оқушының жеке жетістігін, ізденімпаздығын ынталандырады.

Жаңартылған бағдарламаларды тиімді іске асыру тікелей мұғалімнің құзыреттілігіне байланысты. Қазіргі талаптарға сай педагог тек өз пәнін жетік білумен шектелмей, бірқатар жаңа құзыреттіліктерді меңгеруі тиіс. Олардың қатарына арнайы (кәсіби дамуды жоспарлай білу), әлеуметтік (қоғамда белсенді өмір сүре білу), білім беру (психология-педагогика негіздерін қолдана білу), ақпараттық-технологиялық (цифрлық құралдарды оқытуда пайдалана білу) және коммуникативтік құзыреттіліктер жатады. Мұғалімнің бұл дағдыларға ие болуы оған оқытуды ұйымдастырудың инновациялық әдістерін, мысалы, «қабырғадағы роль», «ыстық орындық», «пікірлер сызығы», графикалық органайзерлерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Бұл әдістер сабақты тартымды етіп, оқушының белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.

Сонымен қатар, ұлттық білім беру саясаты бойынша, мектеп түлектері қазақ (мемлекеттік), орыс (өзара қарым-қатынас тілі) және ағылшын (халықаралық қатынас тілі) тілдерін жетік меңгеруі тиіс. Бұл талап оқу процесінде тілдік дағдыларды интеграциялауды талап етеді. Жаңа бағдарламалар бойынша тіл пәнінің оқытуы тек грамматиканы үйретумен шектелмей, функционалды сауаттылықты, яғни білімді күнделікті өмірдегі әртүрлі жағдайларда қолдана білу дағдысын қалыптастыруға бағытталған. Осылайша, білім беру жүйесі тұлғаның жан-жақты дамуына қызмет етеді.

Білім беру саласындағы жаңа стандарттар оқытудың мазмұны мен нәтижелері арасындағы байланысты нығайтуға бағытталған. Егер бұрын басты назар белгілі бір фактілер мен ақпаратты беруге аударылса, қазір оқушының оларды сыни тұрғыдан талдап, практикалық жағдайларда қолдана білуі басымдыққа ие болып отыр. Осыған орай, оқу материалдары мен тапсырмалар оқушының танымдық белсенділігін арттыруға, оның зерттеушілік қабілеттерін дамытуға мүмкіндік беретіндей етіп құрастырылады. Бұл тәсіл білім алушының өмірдегі күрделі мәселелерді өз бетінше шеше алу дағдысын қалыптастыруға ықпал етеді.

Мұғалімнің рөлі де бұрынғыдай тек білім беруші ретінде ғана емес, оқу процесін ұйымдастырушы, жетелдейтін, ынталандыратын және кері байланыс беретін тұлға ретінде қайта анықталуда. Оқытудың дәстүрлі модельдерінде мұғалім білімнің бірегей көзі болып саналса, жаңа тәсілде ол оқушыларға жол көрсететін тәжірибелес серіктес ретінде әрекет етеді. Бұл мұғалімге қойылатын талаптарды айтарлықтай күрделендіріп, оның коммуникативтік, психологиялық және технологиялық дағдыларының жоғары болуын талап етеді. Сондықтан да, мұғалімдердің үздіксіз біліктілігін арттыру және олардың кәсіби дамуына мемлекет деңгейінде қолдау көрсету бүгінгі білім беру реформаларының сәттілігінің негізгі шарты болып табылады.

Қорытынды

Қорытындылай келе, Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан білім беру жүйесін жаңарту бастамасы тек оқу бағдарламаларының мазмұнын өзгерту емес, оқыту философиясы мен парадигмасын түбегейлі түрлендіруді көздейді. Спиральділік қағидаты, критериалды бағалау және тіл дағдыларын интеграциялау сияқты тәсілдер оқушының білімді тұрақты және терең меңгеруіне, сыни тұрғыдан ойлау қабілетінің дамуына, сонымен қатар функционалды сауаттылық пен өзін-өзі дамыту дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Бұл процестің табыстылығы тікелей мұғалімнің кәсіби дайындығы мен жаңа құзыреттіліктерге ие болу деңгейіне байланысты. Демек, мұғалімдердің үздіксіз кәсіби өсуін қамтамасыз ету, оларды жаңа бағдарламалар мен әдістермен жан-жақты қамту білім сапасын арттырудың шешуші шарты болып табылады. Осылайша, жаңартылған білім беру жүйесі қоғамның рухани-әлеуметтік дамуының қозғаушы күші ретінде, болашақ ұрпақты өзгеріп жатқан әлемде табысты өмір сүруге дайындайды.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». – Астана, 2017. – 15 б.
2. Bruner J. S. The Process of Education. – Cambridge: Harvard University Press, 1960. – 97 p.
3. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары. – Астана, 2018. – 54 б.
4. OECD. The Future of Education and Skills: Education 2030. – Paris: OECD Publishing, 2018. – 23 p.
5. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html