Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақала Қазақстан білім беру жүйесінде жүргізіліп жатқан мазмұнды жаңартудың тиімділік мәселелері мен негізгі ерекшеліктерін талдауға арналған. Мақаланың мақсаты жаңартылған білім беру бағдарламасының (ЖББ) концептуалдық негіздерін, оның негізгі принциптері мен өзектілігін ашып, оны іске асыруда қолданылатын педагогикалық тәсілдерді жан-жақты қарастыру болып табылады. Зерттеу әдіснамасына әдебиеттерді талдау, салыстырмалы-сипаттамалық әдіс пен практиканы жалпылау кірді. Мақалада ЖББ-нің ерекшеліктері (спиральділік қағидаты, функционалдық сауаттылыққа бағытталу), жаңа бағалау жүйесі (критериалды, қалыптастырушы және жиынтық бағалау) және тілдік дағдыларды дамытудағы «шиыршық» әдісі егжей-тегжейлі қарастырылады. Сондай-ақ, білім беруді жаңартудың ұлттық мәдени-рухани даму контекстіндегі маңыздылығы ашылады. Нәтижесінде, ЖББ-нің сәтті енгізілуі тек оқулықтарды жаңартумен шектелмейтіні, оқыту парадигмасының, мұғалім рөлінің және оқушыны белсенді субъект ретінде танудың түбегейлі өзгеруін талап ететіні дәлелденеді [1, 2, 3]. Мақала білім беру саласындағы зерттеушілер мен практик мұғалімдерге арналған.

Аннотация (на русском языке)

Данная статья посвящена анализу вопросов эффективности и ключевых особенностей обновления содержания образования, проводимого в системе образования Казахстана. Цель статьи – раскрыть концептуальные основы обновленной образовательной программы (ООП), её основные принципы и актуальность, а также всесторонне рассмотреть педагогические подходы, используемые при её реализации. Методология исследования включает анализ литературы, сравнительно-описательный метод и обобщение практики. В статье подробно рассматриваются особенности ООП (принцип спиральности, ориентация на функциональную грамотность), новая система оценивания (критериальное, формирующее и итоговое оценивание) и метод «спирали» в развитии языковых навыков. Также раскрывается важность обновления образования в контексте национального культурно-духовного развития. В результате доказывается, что успешное внедрение ООП не ограничивается обновлением учебников, а требует кардинального изменения парадигмы преподавания, роли учителя и признания ученика активным субъектом [1, 2, 3]. Статья предназначена для исследователей в области образования и практикующих учителей.

Abstract (in English)

This article is devoted to the analysis of the effectiveness and key features of updating the content of education being carried out in the Kazakhstani education system. The purpose of the article is to reveal the conceptual foundations of the updated educational program (UEP), its main principles and relevance, as well as to comprehensively consider the pedagogical approaches used in its implementation. The research methodology includes literature analysis, comparative-descriptive method and generalization of practice. The article examines in detail the features of the UEP (the principle of spiral, focus on functional literacy), the new assessment system (criterion-referenced, formative and summative assessment) and the "spiral" method in developing language skills. The importance of updating education in the context of national cultural and spiritual development is also revealed. As a result, it is proved that the successful implementation of the UEP is not limited to updating textbooks, but requires a radical change in the teaching paradigm, the role of the teacher and the recognition of the student as an active subject [1, 2, 3]. The article is intended for researchers in the field of education and practicing teachers.

Кіріспе

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» бағдарламалық мақаласында айтылғандай, білім – табысты болудың іргелі факторы болып табылады. Еліміздің болашағы тәуелсіздік жылдарында тәрбиеленген және жаңартылған білім беру жүйесінде оқып жатқан жас ұрпақтың қолында. Рухани жаңғырудың негізгі шарты – білімді, оянған саналы азаматтарды тәрбиелеу, бұл өз кезегінде білім беру сапасын түбегейлі жаңартуды талап етеді. Жаңартылған білім берудің (ЖББ) енгізілуі тек оқулықтар мен бағдарламаларды жаңартумен шектелмейді, ол оқытудың тұтас философиясын, мұғалімнің рөлін және оқушы-мұғалім қатынасын өзгертуге бағытталған. Осыған байланысты тақырыптың өзектілігі ЖББ-нің теориялық негіздерін және оны мектеп практикасына тиімді енгізу жолдарын түсіну қажеттілігінде жатыр. Зерттеудің теориялық маңыздылығы ЖББ-нің негізгі қағидалары мен әдістемелік негіздерін жүйелеуге, ал практикалық құндылығы мұғалімдерге жаңа жағдайға бейімделуге және тиімді педагогикалық тәсілдерді қолдануға көмектесетін тәжірибелік материал ұсынуға байланысты.

Негізгі бөлім

1. Жаңартылған білім берудің концептуалдық негіздері мен мақсаттары

Жаңартылған білім беру бағдарламасы (ЖББ) білім берудің нәтижелеріне бағдарланған тәсіліне негізделген. Оның басты мақсаты оқушының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру, яғни оның күнделікті өмірде алынған білім мен дағдыларды шығармашылық және тиімді қолдана білу қабілеті. Бұл мақсатқа жету үшін ЖББ оқушыда келесі кең ауқымды дағдыларды дамытуды көздейді: сын тұрғысынан ойлау, зерттеу және тәжірибе жүргізу, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану, коммуникативтік қарым-қатынас жасау, жеке, жұптық және топтық жұмыс істеу, проблемаларды шешу және шешім қабылдау. ЖББ құрылымының негізінде спиральділік қағидаты жатыр, ол Дж. Брунердің танымдық даму теориясына сүйенеді [1]. Бұл қағидат бойынша білім бір сыныптан екіншісіне өткен сайын қайталанып, тереңдей түседі, бұл оқушылардың тақырыптарды жан-жақты меңгеруіне мүмкіндік береді.

2. Жаңа бағалау жүйесі: критериалды, қалыптастырушы және жиынтық бағалау

Жаңартылған білім берумен бірге бағалау жүйесі де түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Дәстүрлі бес балдық жүйенің орнына критериалды бағалау жүйесі енгізілді. Критериалды бағалау кезінде оқушының жетістігі алдын ала анықталған нақты критерийлер жиынтығына сәйкес өлшенеді. Бұл жүйе объективтілікті арттырады және оқушыға өз кемшіліктері мен күшейткіш жақтарын нақты түсінуге мүмкіндік береді [2]. Бағалау екі негізгі түрде жүргізіледі: қалыптастырушы және жиынтық бағалау. Қалыптастырушы бағалау оқу процесінің ажырамас бөлігі болып табылады, ол сабақ барысында үздіксіз жүргізіліп, оқушы мен мұғалім арасында кері байланыс ретінде қызмет етеді. Оның мақсаты оқушының прогрессін бақылау және қажет болған жағдайда оқу үдерісін түзету, ал балл қою емес. Жиынтық бағалау – бұл тоқсан немесе оқу жылы аяқталғаннан кейін оқушының белгілі бір кезеңдегі білімін бағалау. Бұл жүйе Финляндия, Сингапур сияқты білім беруде жетістіктерге жеткен елдердің тәжірибесіне сүйенеді.

3. Тілдік білім берудегі инновациялық тәсілдер: «шиыршық» әдісі

Жаңартылған бағдарламада тілдік білім беруге ерекше көңіл бөлінеді. Қазақ тілі пәнін оқыту төрт тілдік дағдыны (тыңдау, сөйлеу, оқу, жазу) бір мезгілде және үйлесімді дамытуға бағытталған. Бұл мақсатқа жету үшін «шиыршық» (спиральді) әдісі қолданылады. Бұл әдіс бойынша тілдік дағдылар қарапайымнан күрделіге қарай біртіндеп, қайталанып, тереңдей отырып дамиды. Мысалы, жазу дағдысы жай эсседен басталып, біртіндеп күрделі әңгіме немесе повесть жазу деңгейіне дейін көтеріледі. Бұл тәсіл оқушының тілдік құзыреттілігін жан-жақты қалыптастыруға мүмкіндік береді және оның білімін тәжірибеде қолдану қабілетін дамытады.

4. Жаңартылған білім беру контекстіндегі мұғалімнің жаңа рөлі және құзыреттіліктері

ЖББ мұғалімнің рөлін түбегейлі өзгертеді. Енді ол білім берудің жалғыз көзі емес, оқу процесін ұйымдастырушы, әдісші және жетелдеуші болып табылады. Жаңа жағдай мұғалімнен жоғары кәсіби құзыреттілікті талап етеді: ол жан-жақты білімді, үнемі өзін-өзі жетілдіретін, шығармашылық пікірге ие және оны дәлелдей алатын, зерттеушілік қабілеті дамыған, өз оқушысын өз бетінше білім алуға баули алатын маман болуы тиіс. Мұғалімнің ұйымдастырушылық, сараптамалық және бейімделу қабілеттері аса маңызды рөл атқарады. Оқушыны белсенді субъект ретінде тану оқытушы мен оқушы арасындағы қатынасты теңгермешілік негізге көтереді, бұл өзара сенім мен шығармашылық ынтымақтастық атмосферасын қалыптастырады.

5. Тиімді оқыту әдістері мен стратегиялары

Жаңартылған мазмұнды іске асыру үшін интербелсенді және оқушы орталыққа қойылған оқыту әдістерінің маңызы зор. Осындай әдістердің қатарына мыналар жатады: «Қабырғадағы роль», «Ыстық орындық», «Пікірлер сызығы», «Саналылық аллеясы», «Драма әдісі», «Стоп-кадр», сондай-ақ әртүрлі графикалық органайзерлер (дара диаграмма, оқиға тауы, хикая картасы). Бұл әдістер оқушының танымдық белсенділігін арттырып, сыни ойлау, коммуникация және топта жұмыс істеу дағдыларын дамытуға ықпал етеді. Олар сабақты динамикалық етеді және оқушылардың материалды тереңірек меңгеруіне жәрдемдеседі. Педагогикалық әдістерді жетілдірместен тек оқу бағдарламасын өзгерту реформаның тиімділігін төмендетеді, сондықтан мұғалімдердің әдіснамалық сауаттылығын арттыру басты міндеттердің бірі болып қалады.

6. Білім беруді жаңартудың рухани-мәдени контекстегі маңыздылығы

Жаңартылған білім беру тек экономикалық қажеттіліктерден ғана емес, сонымен бірге рухани жаңғыру бағдарламасы аясындағы ұлттық даму талаптарынан туындайды. Абай, М.Дулатов, А.Байтұрсынов сияқты қазақ ақылдылары білім мен оқуды ұлттың жалғыз сүйеніші, жарық жолы деп санаған. Заманауи жаһандану жағдайында ұлттық бірегейлікті сақтап, әлемдік бәсекеге қабілетті бола білу үшін сапалы білім беру өте маңызды. Жаңартылған бағдарлама дәстүрлі білім беруден жеке тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталған, оның қоғамда өз орнын тауып, табысты өмір сүруіне мүмкіндік беретін білім беруге көшу болып табылады. Бұл жаңғыру бүгінгі жас ұрпақты болашақтың күрделі сынақтарына дайындауға, оның ішінде сыни ойлау, егжей-тегжейлі зерттеу және ақпаратты талдау дағдыларын қалыптастыруға бағытталған.

Қорытынды

Жаңартылған білім беру Қазақстан білім беру жүйесіндегі сапалық жаңа кезеңді білдіреді. Жүргізілген талдау келесі негізгі қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді:

1. ЖББ функционалдық сауаттылықты дамытуға бағытталған нәтижелерге бағдарланған тәсілге негізделген. Оның негізінде оқушы тұлғасының үйлесімді дамуы мен күнделікті өмір мен болашақ кәсіби қызметте білімді тиімді қолдана білу қабілеті жатыр.
2. Бағдарламаның құрылымы спиральділік қағидатына негізделген, бұл білімнің тереңдігі мен беріктігін арттырады. Тілдік дағдыларды дамытудағы «шиыршық» әдісі бұған нақты мысал болып табылады.
3. Жаңа критериалды бағалау жүйесі (қалыптастырушы және жиынтық) бағалаудың объективтілігін арттырып, оқушының дамуына бағытталған кері байланысты қамтамасыз етеді, бұл дәстүрлі бес балдық жүйеден түбегейлі ерекшеленеді.
4. ЖББ-нің сәтті іске асырылуы мұғалім рөлінің түбегейлі өзгеруін талап етеді: оқытушыдан оқу процесін ұйымдастырушы, әдісші және жетелдеушіге ауысу. Бұл мұғалімдердің кәсіби даярлығы мен үздіксіз өзін-өзі жетілдіруіне жоғары талаптар қояды.
5. Интербелсенді және оқушы орталыққа қойылған оқыту әдістері (мысалы, «Ыстық орындық», «Пікірлер сызығы», графикалық органайзерлер) сабақтың тиімділігін арттыруда және оқушылардың танымдық белсенділігін қозғауда шешуші рөл атқарады.
6. Білім беруді жаңарту тек білім беру саласындағы реформа ғана емес, сонымен бірге Рухани жаңғырудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ол ұлттың рухани-мәдени кодын сақтап, жаһандық сынақтарға дайын, бәсекеге қабілетті және жан-жақты дамыған тұлғаларды тәрбиелеуге бағытталған.

Сонымен, жаңартылған білім беру – бұл тек оқулықтар мен бағдарламаларды жаңарту емес, білім берудің тұтас философиясы мен мәдениетін қайта құру. Оның сәтті іске асырылуы бүгінгі жас ұрпақтың табысты өмір сүруі мен елдің болашақта дамуының кепілі болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Bruner, J. S. The Process of Education. – Cambridge, MA: Harvard University Press, 1960. – 97 p.
2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Бастауыш білім берудің жалпы білім беретін мемлекеттік міндетті білім беру стандарты. – Нұр-Сұлтан, 2022. – 98 б.
3. Hattie, J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. – London: Routledge, 2012. – 280 p.
4. Назарбаев Н.Ә. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». – Астана: Қазақстан, 2017.
5. UNESCO. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. – Paris: UNESCO, 2017. – 62 p.
6. Әбдікәрімова М.М. Жаңартылған білім беру мазмұны: теория және практика. – Алматы: Білім, 2020. – 175 б.
7. Black, P., & Wiliam, D. Inside the Black Box: Raising Standards Through Classroom Assessment. – London: King's College London School of Education, 1998. – 21 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html