Аннотация (қазақ тілінде)
Бұл мақаланың мақсаты – жаһандану және технологиялық прогресс жағдайында өзектілігін жоғалтпаған жалпыадамзаттық құндылықтардың табиғатын, олардың рухани дамудағы рөлін және қоғамдық үйлесімге әсерін талдау. Мақалада философиялық талдау, ұғымдық талдау әдістері қолданылып, құндылықтардың салыстырмалылығы мен абсолюттілігі мәселелері қозғалады. Жалпыадамзаттық құндылықтар ретінде ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, тыныштық және қиянат жасамау қатарлылары қарастырылады. Зерттеу нәтижесінде бұл құндылықтардың адам тұлғасының әртүрлі деңгейлерін (рухани, интеллектуалды, эмоционалдық, физикалық) дамытуға бағытталғаны, олардың мәдениет пен қоғамдық сананың өзегі ретінде қызмет ететіні дәлелденеді. Қорытындыда материалдық дамумен қатар рухани-адамгершілік құндылықтарды жаңғырту мен насихаттаудың заманауи әлемдегі маңыздылығы атап өтіледі.

Аннотация (на русском языке)
Цель данной статьи – анализ природы общечеловеческих ценностей, их роли в духовном развитии и влияния на общественную гармонию в условиях глобализации и технологического прогресса. В статье используются методы философского и концептуального анализа, затрагиваются вопросы относительности и абсолютности ценностей. Рассматриваются такие общечеловеческие ценности, как истина, любовь, правильное действие, покой и ненасилие. Результаты исследования доказывают, что эти ценности направлены на развитие различных уровней человеческой личности (духовного, интеллектуального, эмоционального, физического) и служат ядром культуры и общественного сознания. В заключении подчеркивается важность обновления и пропаганды духовно-нравственных ценностей наряду с материальным развитием в современном мире.

Abstract (in English)
The purpose of this article is to analyze the nature of universal human values, their role in spiritual development, and their impact on social harmony in the context of globalization and technological progress. The article employs methods of philosophical and conceptual analysis, addressing issues of the relativity and absoluteness of values. Universal human values such as truth, love, right action, peace, and non-violence are examined. The research results demonstrate that these values are aimed at developing various levels of the human personality (spiritual, intellectual, emotional, physical) and serve as the core of culture and public consciousness. The conclusion emphasizes the importance of renewing and promoting spiritual and moral values alongside material development in the modern world.

Кіріспе

Қазіргі жаһандану дәуірі адамзатты парадоксалды жағдайға тап етті: технология мен білімнің таптырмас дамуы материалдық тұрғыдан әлдеқайда ыңғайлы өмір сүруге мүмкіндік берсе де, рухани-адамгершілік тұрғыдан көптеген қиындықтар мен құндылықтар дағдарысын тудырды. Адам құрметі мен абыройы мәселелері, әділетсіздік, қатыгездік пен теңсіздік оқиғалары әлемнің әрбір бұрышында өзекті болып қала береді. Осыған байланысты жалпыадамзаттық құндылықтар ұғымы, олардың мағынасы мен даму процесіндегі атқаратын рөлі зерттеушілер мен қоғам қайраткерлерінің назарын өз үстіне аударып отыр. Бұл мақаланың өзектілігі осы құндылықтардың рухани дамудың негізгі көзі ретіндегі қызметін зерттеуге бағытталған. Зерттеудің теориялық маңыздылығы құндылықтар философиясының негізгі мәселелерін талқылауға, ал практикалық маңыздылығы қазіргі қоғамның рухани кемелденуіне және әлеуметтік үйлесімге қолдау көрсетуге мүмкіндік береді. Біздің тұжырымдамамыз бойынша, жалпыадамзаттық құндылықтар – бұл тарихи даму процесінде қалыптасып, мәдениеттер мен діни нанымдардың шекарасынан тыс, барлық адамдар үшін өмір сүру мен дамудың қажетті шарты ретінде танылған негізгі моральдық-этикалық принциптер.

Негізгі бөлім

Жалпыадамзаттық құндылықтарды талдау философияның құндылықтар туралы ілімі – аксиологияның аясына жатады. Бұл саладағы алғашқы тұжырымдамаларды XIX ғасырдың ортасында Р. Лотце және Г. Коген сияқты ойшылдар ұсынған [1]. Олар құндылықты тек қана қанағаттандыру нысаны емес, мәдениеттің негізгі құрамдас бөлігі ретінде қарастырды. Қазіргі зерттеулер бойынша құндылықтар жүйесі адамның және қоғамның ішкі тәртібін реттейді, олардың әрекеттері мен бағдарларын анықтайды. Біз жалпыадамзаттық құндылықтардың классикалық тізімі ретінде ақиқат (интеллектуалды деңгей), сүйіспеншілік (адамгершілік деңгей), дұрыс әрекет (физикалық деңгей), ішкі тыныштық (эмоционалдық деңгей) және қиянат жасамау (рухани деңгей) сияқты бес принципті атап өтуге болады. Бұл құндылықтардың әрқайсысы адам тұлғасының белгілі бір аспектісінің дамуына бағытталған, олардың жиынтығы рухани тұтастайлыққа қол жеткізуге мүмкіндік береді [2, б. 57].

Құндылықтардың салыстырмалы немесе абсолютті сипаты туралы пікірталас ғылыми әдебиетте белсенді жүргізілуде. Кейбір зерттеушілер (мысалы, құндылықтар релятивизмінің жақтаушылары) құндылықтардың әр түрлі мәдениеттердегі әртүрлі көрінісіне баса назар аударады. Алайда, біз жоғарыда аталған қағидалардың төменгі деңгейдегі әлеуметтік нормалардан айырмашылығы бар екенін атап өтеміз. Олар – адамзаттың ұзақ тарихи тәжірибесінде қалыптасқан, рухани дамудың жоғары сатыларына жету үшін қажетті шарттар. Мәселен, ақиқат – білім мен ғылымның негізі, ал сүйіспеншілік – әлеуметтік байланыстар мен ынтымақтастықтың қозғаушы күші болып табылады. Соңғы онжылдықтардағы жаһандық проблемалар (экологиялық дағдарыс, қарулы қақтығыстар, әлеуметтік теңсіздіктің өсуі) осы құндылықтардың іс жүзінде жетіспейтінін айқын көрсетеді. Статистикалық деректер көрсеткендей, рухани-адамгершілік тәрбие жүйесі нашар дамыған қоғамдарда әлеуметтік қайшылықтар мен психологиялық проблемалар деңгейі жоғарылайды [3].

Қазіргі білім беру жүйесінде негізгі назар техникалық пәндер мен кәсіби дайындыққа аударылғанымен, рухани құндылықтарды тәрбиелеу мәселесі де өзектілігін жоғалтпақ емес. Көптеген зерттеулер маңызды ақпараттық сауаттылықпен қатар эмоционалдық және рухани сауаттылықтың дамуының өмір сүру сапасына әсер ететінін дәлелдеді. Жалпыадамзаттық құндылықтар мәдени диалог пен түсіністіктің негізі ретінде қызмет ете отырып, әлеуметтік үйлесімді нығайтады. Олар жеке адамның ішкі әлемін ғана емес, сонымен қатар оның қоршаған ортамен қарым-қатынасын реттейді, осы арқылы қоғамның тұтастай саулығы мен тұрақтылығына ықпал етеді. Осылайша, рухани даму тек жеке тұлғаның ішкі мәселесі емес, ол әлеуметтік дамудың маңызды факторы болып табылады.

Қорытынды

Жалпыадамзаттық құндылықтар – ақиқат, сүйіспеншілік, дұрыс әрекет, тыныштық және қиянат жасамау – тек белгілі бір мәдениеттің емес, барлық адамзаттың рухани мұрасы ретінде қарастырылуы керек. Олар адам тұлғасының барлық деңгейлерін (рухани, интеллектуалды, эмоционалдық, физикалық) үйлестіре отырып, тұтастай рухани дамуға әкелетін негіз болып табылады. Зерттеу барысында анықталғандай, бұл құндылықтар тек ішкі моральдық бағдар ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік үйлесім мен тұрақты дамудың қажетті шарты болып табылады. Қазіргі жаһандық қиындықтар көптеген мәселелердің шешімі материалдық жетістіктерде емес, рухани-адамгершілік санаттарды жаңғырту мен тереңдетуде жатыр. Сондықтан білім беру, мәдениет және қоғамдық саясат салаларында жалпыадамзаттық құндылықтарды насихаттау мен тәрбиелеуге баса назар аудару қажет. Болашақта осы құндылықтардың әртүрлі әлеуметтік-мәдени контексттерде қалай жүзеге асырылатынын жан-жақты зерттеу тақырыптың даму перспективаларын ашады. Рухани дамудың көзі ретіндегі жалпыадамзаттық құндылықтар тек жеке бақыттың емес, бүкіл адамзаттық бірлік пен бейбітшіліктің кепілі болып қала береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Nurysheva G.Zh. Filosofskiy smysl chelovecheskogo bytiya. – Almaty, 2001. – 120 p.
2. Igenbaeva B.K. Ya – Chelovek: razvitiye dukhovno-nravstvennoy lichnosti. – Almaty, 2000. – 234 p.
3. Schwartz S.H. An Overview of the Schwartz Theory of Basic Values // Online Readings in Psychology and Culture. – 2012. – Vol. 2, No. 1. – URL: https://doi.org/10.9707/2307-0919.1116 (қаралған күні: 25.12.2025).
4. Fromm E. To Have or to Be? – New York: Harper & Row, 1976. – 220 p.
5. «Самопознание» журналының жинағы, 2013 – 2014 жж. – Алматы: НҰР, 2015. – 156 б.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html