Аннотация. Бұл мақала колледждердегі тәрбие жұмысының негізгі формасы – кураторлық сағаттың ұйымдастыру нысандарының көптүрлілігін және олардың педагогикалық тиімділігін қарастырады. Мақаланың мақсаты кураторлық сағаттың қызметтерін анықтау, оның жүргізілуінің әртүрлі нысандарын жіктеп көрсету және оқу-тәрбие процесіндегі маңыздылығын талдау. Зерттеудің әдіснамалық негізін педагогикалық әдебиеттерді талдау, тәжірибені жалпылау және салыстырмалы-сипаттамалық әдіс құрайды. Жұмыста куратордың түрлі типтері (әкімшіл, тәрбиеші, байланыстырушы, ұйымдастырушы) мен олардың атқаратын рөлдері ашылады. Кураторлық сағаттың атқаратын негізгі қызметтері (ағартушылық, болжамдық, бағыттаушылық, қалыптастырушылық) анықталады. Тәрбие жұмысының нысандары кеңінен жіктеліп, оларды таңдаудың педагогикалық негіздері көрсетіледі. Нәтижесінде кураторлық сағаттың тиімділігі оны өткізудің нысандарының әртүрлілігіне, оқушылардың жас ерекшеліктеріне, ұжымның даму деңгейіне және куратордың кәсіби шеберлігіне тікелей байланысты екендігі дәлелденеді [1, 2]. Мақала практик-педагогтарға тәрбие жұмысын жоспарлау және ұйымдастыру барысында нысандардың бай репертуарын қолдануға арналған ұсыныстар береді.

Аннотация. Данная статья рассматривает многообразие организационных форм кураторского часа как основной формы воспитательной работы в колледжах и его педагогическую эффективность. Цель статьи – определить функции кураторского часа, классифицировать различные формы его проведения и проанализировать значимость в учебно-воспитательном процессе. Методологическую основу исследования составляют анализ педагогической литературы, обобщение практики и сравнительно-описательный метод. В работе раскрываются различные типы кураторов (административный, воспитатель, связующий, организатор) и их роли. Определяются основные функции кураторского часа (просветительская, прогностическая, направляющая, формирующая). Формы воспитательной работы широко классифицируются, показаны педагогические основы их выбора. В результате доказывается, что эффективность кураторского часа напрямую зависит от разнообразия форм его проведения, возрастных особенностей учащихся, уровня развития коллектива и профессионального мастерства куратора [1, 2]. Статья дает рекомендации для педагогов-практиков по использованию богатого репертуара форм при планировании и организации воспитательной работы.

Кіріспе. Колледждердегі тәрбие жұмысы жалпы білім беру үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады. Оның басты мақсаты – білім алушының танымдық белсенділігін дамыту, оның қоршаған әлемге (табиғи, әлеуметтік, психологиялық орталарға) гуманистік қатынасын қалыптастыру және өзін-өзі жетілдіру қажеттіліктерін ояту. Осы мақсаттарға жетуде куратордың рөлі ерекше. Куратор тек сынып жетекшісі ғана емес, оқушылардың жеке дамуын қолдайтын, олардың оқу, тәртіп және әлеуметтену мәселелерімен жан-жақты айналысатын маман. Кураторлық сағат тәрбие жұмысын жүйелі түрде жүргізудің негізгі институты болып табылады. Тақырыптың өзектілігі қазіргі білім беру жүйесінде студенттердің тұлғалық және азаматтық қасиеттерін қалыптастырудың маңыздылығының артуымен, сондай-ақ кураторлық жұмыстың әдіснамалық қамсыздандырылуына деген қажеттілікпен байланысты. Теориялық маңыздылығы тәрбие процесін ұйымдастыру нысандарының классификациясын жүйелеуге, ал практикалық маңыздылығы – колледж кураторларына өз қызметін жоғары тиімділікпен жүзеге асыруға көмектесетін нақты әдістемелік ұсыныстар беруге бағытталған.

Негізгі бөлім

1. Куратордың типтері және оның қызметінің ерекшеліктері

Қазіргі тәжірибеде куратордың рөлі түрліше болып келеді, бұл оның негізгі қызмет бағытына қарай ажыратылады. Төрт негізгі типті атап өтуге болады [1, б. 45-50]:

1. Әкімшіл куратор: Бұл әдеттегі сынып жетекшісінің рөлін атқарады. Оның негізгі міндеттері – тәртіпті сақтау, сабаққа қатысу мәселелерін бақылау, оқушылар туралы ақпарат жинау, ата-аналармен байланыс орнату және эпизодтық мәдени-көпшілік шараларды ұйымдастыру.
2. Тәрбиеші куратор: Бұл тип тек жас ерекшеліктерін емес, сонымен қатар әрбір оқушының жеке психологиялық ерекшеліктерін, отбасы жағдайын, қызығушылықтарын ескере отырып, тәрбиелік әсер етуге бағытталған. Ол дербес түрде тәрбие жұмысымен айналысады, сондықтан кейде «өз бетінше ойлаушы куратор» деп те аталады.
3. Байланыстырушы куратор: Бұл куратор оқушы, пән оқытушылары және ата-аналар арасындағы тиімді қарым-қатынастың мосты ретінде әрекет етеді. Ол пән оқытушыларына нақты оқушылар туралы ақпарат беріп, ал олардың өз кезегінде оқушылар мен олардың отбасына керекті кеңестер мен ақпаратты жеткізеді.
4. Ұйымдастырушы куратор: Бұл куратордың ең жоғары деңгейі болып табылады. Ол топ ішіндегі және топтар арасындағы шығармашылық жұмыстарды ұйымдастырады. Оның жұмысы бірнеше кезеңнен тұрады: білім алушылардың белсенділігіне сүйенбей жан-жақты жұмыс істеуден (1-саты) бастап, референттік топтармен жұмыс істеуге (2-3 саты) және оларды бірлескен шығармашылық іс-әрекетке бағыттайтын ұжымды ұйымдастыруға (4-саты) дейін.

Тиімді кураторлық қызмет осы төрт типтің үйлесімді комбинациясын табуға негізделген.

2. Кураторлық сағат: мақсаттары, қызметтері және құрылымы

Кураторлық сағат – бұл тәрбие жұмысын жүйелі түрде жүргізудің негізгі институционалдық формасы. Ол әр аптада белгіленген уақытта өткізіледі және екі негізгі блоктан тұрады: білім алушылардың апталық оқу үлгерімі мен тәртібін талдайтын топ жиналысы және белгілі бір тәрбиелік мақсатқа бағытталған шара. Кураторлық сағат төрт негізгі қызмет атқарады [2, б. 72-78]:

1. Ағартушылық қызмет: Білім алушылардың жетекші идеялар мен әрекет түрлерін меңгеруіне, білік пен дағдыларды қалыптастыруына көмектеседі.
2. Болжамдық қызмет: Өмір шындығына белгілі бір қарым-қатынас орнатуға, рухани және материалдық құндылықтарды түсінуге және бағалай білуге үйретеді.
3. Бағыттаушылық қызмет: Білім алушылардың өмірін тәжірибелік әрекетке, нақты мақсаттар қоюға бағыттайды.
4. Қалыптастырушылық қызмет: Іс-әрекетті ойланып іске асыруға, құндылықтарды бағалай білуге, басқа адамдармен тиімді қарым-қатынас жасауға тәрбиелейді.

Осы қызметтердің интеграциясы арқылы кураторлық сағат тұлғаның жан-жақты дамуына ықпал етеді.

3. Тәрбие жұмысы нысандарының классификациясы және оларды таңдау негіздері

Тәрбие жұмысының нысаны (формасы) – бұл нақты тәрбие үрдісін ұйымдастыру тәсілі. Бір нысанды үнемі қолдану тәрбиенің әсерін әлсіретеді, сондықтан нысандардың алуан түрлілігін пайдалану қажет. Педагогикалық әдебиеттерде нысандарды бірнеше негізде жіктеу кең таралған [3, б. 101-115]:

1. Ұйымдастыру сипаты бойынша: Бұқаралық (бүкіл сынып/колледж), үйірмелік-топтық, жекеше.
2. Әдістемелік негізі бойынша: Сөздік нысандар (лекция, конференция, диспут, дөңгелек үстел), практикалық нысандар (экскурсия, саяхат, конкурс, еңбек акциясы), көрнекі нысандар (музей, көрме, тақырыптық стенд).
3. Тәрбиенің бағыты бойынша:Танымдық-дамытушылық: Викторина, интеллектуалдық ойын, білім аукционы, жобалар конкурсы, оқырмандар конференциясы.
4. Адамгершілік-құндылықтық: Дөңгелек үстел, диспут, «сұрақ-жауап» кеші, әдеби-музыкалық композиция, мейірімділік акциясы.
5. Эстетикалық: Поэзия сағаты, өнер иелерімен кездесу, театрға, көрмеге бару, табиғатқа саяхат.
6. Дене тәрбиесі және салауатты өмір салты: «Көңілді старттар», кіші олимпиада, турпоход, спортшылармен кездесу, денсаулық тақырыбындағы әңгіме.

Нысанды таңдау келесі факторларды ескере отырып жүргізілуі керек: білім алушылардың жас ерекшеліктері, тәрбиелік деңгейі, ұжымның даму сатысы, аймақтың ерекшеліктері, материадық-техникалық мүмкіндіктер және куратордың өзіндік стилі мен қабілеттері. А.С.Макаренко атап өткендей, ешбір тәсіл өздігінен жақсы немесе жаман бола алмайды, оның тиімділігі тәрбие жүйесіндегі орнымен анықталады.

4. Кураторлық сағатты тиімді өткізудің педагогикалық шарттары

Кураторлық сағаттың жоғары тиімділігін қамтамасыз ету үшін бірқатар педагогикалық шарттарды ескеру қажет. Біріншіден, бұл оқушылардың максималды белсенділігі мен өзіндік іс-әрекеті. Шараны дайындау және өткізу процесіне оқушыларды қатыстыру оның мазмұны мен нәтижелеріне деген жауапкершілік сезімін арттырады. Екіншіден, эмоционалдық және рационалдық факторлардың үйлесімі. Шара тек ақпарат беруге ғана емес, сонымен бірге көңіл-күй тудыруға, ішкі әлемге әсер етуге бағытталуы керек. Үшіншіден, маңызды іс-әрекет мотивтерін қалыптастыру. Тақырып пен нысан оқушылардың нақты өмірлік мән-мағынасы бар мәселелерін шешуге бағытталған болуы тиіс. Сонымен қатар, куратор үшін оқушылар ұжымының психологиялық климатын үнемі мониторингілеу, дайындық кезеңінде референттік топтармен жұмыс істеу және әр шарадан кейін міндетті түрде рефлексия жүргізу маңызды. Бұл келесі шараларды жетілдіруге мүмкіндік береді.

5. Халықаралық тәжірибедегі тәрбие жұмысы формалары

Кураторлық жұмыстың нысандарын әртараптандыру мәселесі тек отандық педагогикаға ғана тән емес. Шетелдік тәжірибеде, мысалы, АҚШ-тың колледждерінде де осыған ұқсас «student advising» немесе «homeroom» сессиялары бар, онда маңызды көптеген нысандар қолданылады. Батыс Еуропа елдеріндегі жоғары оқу орындарында үлкен рөлді студенттердің өзін-өзі басқару органдары мен клубтары ойнайды, ал куратор (advisor) негізінен консультант ретінде әрекет етеді [4]. Азия елдерінде (мысалы, Сингапур, Жапония) топтық үйлесімділікке және қоғамдық пайдалы іс-шараларға баса назар аударылады. Осы тәжірибелерді талдау отандық кураторлық жүйені жетілдіруге, әсіресе студенттердің бастамашылдығын арттыруға және тәрбиелік әсердің нысандарын байытуға мүмкіндік береді.

Қорытынды. Кураторлық сағат колледждердегі тәрбие жұмысының негізгі, жүйелі және мазмұнды формасы ретінде білім алушы тұлғасын қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Жүргізілген талдау келесі негізгі қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді:

1. Тиімді кураторлық қызмет куратордың бірнеше рөлді (әкімшіл, тәрбиеші, байланыстырушы, ұйымдастырушы) біріктіре білуіне негізделген. Кураторлық сағат ағартушылық, болжамдық, бағыттаушылық және қалыптастырушылық қызметтердің үйлесімді кешенін атқаруы тиіс.
2. Кураторлық сағаттың педагогикалық әсері оны өткізудің нысандарының алуан түрлілігіне тікелей байланысты. Нысандарды ұйымдастыру сипаты (бұқаралық, топтық, жеке), әдістемелік негізі (сөздік, практикалық, көрнекі) және тәрбие бағыты (танымдық, адамгершілік, эстетикалық, т.б.) бойынша жіктелуі мүмкін.
3. Нысанды таңдау және оны өткізу оқушылардың жас пен жеке ерекшеліктерін, ұжымның даму деңгейін, нақты педагогикалық мақсатты ескере отырып, ғылыми негізде жүргізілуі керек. Дайындық пен өткізу кезеңінде оқушылардың максималды белсенділігі, эмоционалдық қабылдау және іс-әрекеттің маңызды мотивтерін қалыптастыру қамтамасыз етілуі тиіс.
4. Тәрбие нысандарының репертуарын үнемі жаңартып, инновациялық әдістерді енгізу (мысалы, жобалық әрекет, әлеуметтік акциялар, онлайн-форматтар), сондай-ақ шетелдік озық тәжірибені ескеру кураторлық жұмыстың тиімділігін айтарлықтай арттырады.
5. Соңғысы, куратордың кәсіби шеберлігі мен шығармашылық ізденісі – кураторлық сағаттың табыстылығының негізгі кепілі болып табылады. Тек нысандардың әртүрлілігі емес, сонымен бірге оларды мазмұнды, мақсатқа сай және оқушыларды қызықтыратын етіп ұйымдастыру қабілеті нәтижеге әкеледі.

Осылайша, кураторлық сағат тұлғаны қалыптастырудың күрделі құралы болып табылады, оның тиімділігі куратордың әртүрлі нысандарды шебер пайдалана білу дағдысына, педагогикалық сезімталдығына және студенттердің ішкі әлеміне терең сіңе білу қабілетіне байланысты.

Әдебиеттер тізімі

1. Қараковский В.А. Сүйікті оқушыларым. – М.: Педагогика, 1987. – 190 б.
2. Макаренко А.С. Кеңес мектебінің тәрбиелеу мәселелері. Шығ. еңбектері. – Т. 5. – М.: Педагогика, 1958. – 558 б.
3. Сластенин В.А., Исаев И.Ф., Шиянов Е.Н. Педагогика: оқулық. – 10-бас. – М.: Академия, 2011. – 608 б.
4. Рожков М.И., Байбородова Л.В. Тәрбие жүйесін ұйымдастыру: оқу құралы. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2001. – 256 б.
5. Подласый И.П. Педагогика: оқулық. – М.: Юрайт, 2010. – 574 б.
6. Astin, A. W. What Matters in College? Four Critical Years Revisited. – San Francisco: Jossey-Bass, 1993. – 482 p.
7. Kuh, G. D., Schuh, J. H., Whitt, E. J., & Associates. Involving Colleges: Successful Approaches to Fostering Student Learning and Development Outside the Classroom. – San Francisco: Jossey-Bass, 1991. – 453 p.
8. Tinto, V. Leaving College: Rethinking the Causes and Cures of Student Attrition. – 2nd ed. – Chicago: University of Chicago Press, 1993. – 294 p.
9. Pascarella, E. T., & Terenzini, P. T. How College Affects Students: A Third Decade of Research. – San Francisco: Jossey-Bass, 2005. – 848 p.
10. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html